جهان‌نما
تغییر چهره جنگ با پهپادها
پرندگان بدون سرنشین یا همان پهپادها در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین اجزای مناقشات بین‌المللی تبدیل شده‌اند. افزایش استفاده و تقویت کارایی پهپادها، آنها را وارد جنگ‌های تمام‌عیار هم کرده است.
به‌گزارش الجزیره، بیش از 20سال است که از پهپادهای نظامی برای کشتن هدفمند استفاده می‌شود. اما، نزاع ناگورنو-قره‌باغ و برتری آذربایجانی‌ها به لطف پشت‌گرمی‌شان به فناوری‌های پهپادی ترکیه نشان داد که چهره جنگ‌ها تغییر کرده و پهپادها نقشی غیرقابل‌چشم‌پوشی در نبرد دارند.
کشورهای بیشتری در سراسر دنیا بیشتر از گذشته به پهپادها وابسته شده‌اند، به‌خصوص از زمانی که پهپادها دیگر فقط نقش شناسایی و شلیک برای کشتن ندارند و به وسیله‌ای برای هماهنگی توپخانه، تانک‌ها و نیروهای پیاده تبدیل شده‌اند. هم‌اکنون، پهپادها در طیف وسیعی مورد استفاده قرار می‌‌گیرند؛ از پهپادهای معمولی نبرد گرفته تا مدل‌های کامیکازه (انتحاری). برخی پهپادها حتی توانایی این را دارند که در سیستم دفاع هوایی و مخابراتی طرف مقابل اختلال ایجاد کنند. با توجه به میزان اثرگذاری بالای پهپادها، قیمت معقولشان و راحتی به‌کارگیری آنها در هر فضایی، تعجب‌آور نیست که آنها در هر نیروی نظامی‌ای، به بخشی ضروری از ساختار آن تبدیل شده‌اند.
برای نخستین‌بار، آمریکا در دوران جورج دبلیو بوش از پهپادها برای ترور هدفمند اعضای القاعده و دیگر گروه‌های تروریستی استفاده کرد. این طرح، چنان موفقیت‌آمیز بود که با استقبال رهبران بعدی آمریکا مواجه و توسعه داده شد. هم‌اکنون، کشورهای زیادی طیف متنوع و وسیعی از پهپادها را در اختیار دارند. بازیگران اصلی این عرصه، چین، اسرائیل و ترکیه هستند که این فناوری را به سراسر دنیا صادر می‌کنند.
بازار پهپادها هم به‌تبع این استقبال روزافزون، رشد داشته است. در سال2019 میلادی، ارزش این بازار 10.53میلیارد دلار بوده است. پیش‌بینی‌شده که این بازار تا سال2027 به 23.78میلیارد دلار برسد؛ این رقم، با توجه به اینکه همین حالا نزدیک به 30هزار پهپاد نظامی مورد استفاده است، کمی غافلگیرکننده است.
با این حال، استفاده روزافزون از پهپادها، نگرانی‌هایی را هم مطرح کرده است. برای نمونه، این امکان وجود دارد که کشورها سرمایه‌گذاری در تسلیحات متعارف خود را با هدف سرمایه‌گذاری بیشتر روی پهپادها کاهش دهند و یا حتی تعطیل کنند. مائورو جیلی، محقق ارشد مرکز مطالعات امنیتی دانشگاه پلی‌تکنیک زوریخ معتقد است که این نگرانی، تا حد زیادی به‌خود ارتش‌ها و نیروهای نظامی ربط دارد. او می‌گوید: «مسئله وقتی خطرناک می‌شود که ارتش‌ها و کشورها فکر کنند که پهپادها می‌توانند دیگر ضعف‌های ساختار نظامی‌شان را بپوشانند.»
جیلی در عین حال به این مسئله اشاره می‌کند که پهپادها گزینه‌های رزمی نیروهای مسلح را در نقاط مختلف دنیا افزایش داده‌اند؛ «15سال پیش، بزرگ‌ترین تهدید برای کشورها و جمعیت آنها، بمب‌های دست‌ساز و کنار‌جاده‌ای بودند؛ بمب‌هایی که از راه دور با تلفن فعال می‌شدند. امروزه اما می‌توان این بمب‌ها را به روی اهداف پرواز داد تا اثر برخورد آنها را تقویت کرد.»
علاوه بر کشورها، بازیگران غیردولتی هم این توانایی‌ها و قابلیت‌ها را به‌خوبی شناسایی کرده‌اند. با همین پهپادها بوده است که بازیگران غیردولتی در بحران‌های عراق، سوریه و یمن دست بالا را پیدا کرده‌اند و در مقابل نیروهای دولتی قد علم کرده‌اند. در ابتدا، داعش از مینی‌پهپادها در مقیاس بالا استفاده کرد. هدف البته بیشتر شناسایی بود؛ پهپادها به پرواز در‌می‌آمدند و منطقه را بررسی می‌کردند تا هدفی مشخص برای خودروهای بمب‌گذاری شده انتحاری پیدا کنند. اما وقتی که فناوری‌های مربوطه پیشرفته‌تر و دردسترس‌تر شد، داعش پهپادها را با مواد منفجره مسلح کرد و نتیجه، تکان‌دهنده بود.
اخیرا، حوثی‌ها در یمن از پهپادها استفاده تأثیرگذاری داشته‌اند و نمونه‌ای از نیروهای موفق در استفاده از این تسلیحات به شمار می‌روند. گرچه آنها از نظر نظامی در درجه پایین‌تری از عربستان سعودی قرار دارند، اما موفق شده‌اند با استفاده از پهپادها به هر جایی در عربستان سعودی که خواسته‌اند، حمله کنند؛ هر جایی ازجمله تاسیسات نفتی حیاتی در عمق خاک عربستان. این توانایی، کارکردی بازدارنده داشته و ریسک حمله به اهداف حیاتی یمن را برای عربستان بالا برده است.
جیلی گفته است: «این تحولات نشان می‌دهد که این توانایی‌های نه‌چندان پیشرفته می‌توانند اثرات و خسارت‌های چشمگیری داشته باشند.» حملات پهپادی ثابت کرده‌اند که این پرنده‌ها، به نخستین گزینه در نبردهای مدرن تبدیل شده‌اند. اما به‌نظر نمی‌رسد که وضعیت فعلی در دراز‌مدت ماندگار باشد. جیلی معتقد است که پهپادها هم محدودیت‌هایی دارند به‌خصوص که جامعه جهانی توجه زیادی به آنها نشان می‌دهند؛ «چند کشور به‌شدت روی قابلیت‌ها و توانایی‌های ضدپهپادی سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا ریسک این تسلیحات را تا حد بسیار زیادی پایین بیاورند.»
یک مسئله حیاتی در استفاده گسترده از پهپادها، «تلفات جانبی» آنهاست. استفاده از این پرنده‌ها برای نابودی اهداف مشخص، با کشته‌شدن غیرنظامیان زیادی همراه بوده است. استفاده از پهپادها در عراق، افغانستان و یمن از سوی آمریکا مشخصا به منتقدان دلایل زیادی می‌دهد که خواستار محدودیت استفاده از پهپادها به‌خاطر تلفات جانبی آنها باشند. البته کارشناسان نظامی در پاسخ به این انتقادها، این مسئله را پیش می‌کشند که فناوری‌های سنتی مانند خمپاره، خودروهای بمب‌گذاری‌شده و همینطور تسلیحات سبک، همچنان باعث کشته‌شدن غیرنظامیان در مقیاس بزرگ می‌شوند. جیلی در این‌باره گفته است: «در مجموع، وقتی که به آمار نگاه می‌کنیم، به‌نظر می‌رسد که در 20سال گذشته عامل اصلی تلفات غیرنظامیان در مناقشات، نه پهپادها که سلاح‌های سبک بوده است.»
