فیسبوک: این زندگی دیجیتال شماست!

جواد رسولی|پژوهشگر رسانه و روزنامه‌نگار:

اگر کاربر شبکه‌های اجتماعی هستید، احتمالا این موقعیت عجیب را تا به حال تجربه کرده‌اید: با دوستی یا در جمعی مشغول صحبت هستید و حرف به یک محصول می‌کشد. یک خودرو، نوعی لباس، لوازم خانه یا هر چیز دیگری. چند ساعت بعد که دارید تایم لاین شبکه اجتماعی مربوطه را مرور می‌کنید، می‌بینید که آگهی تبلیغاتی مربوط به آن محصول در کنار پست‌ها ظاهر شده است. این موضوع، بار اول ممکن است شبیه تصادف به‌نظر برسد اما وقتی تکرار می‌شود، دیگر نامش تصادف نیست.

این اتفاق یعنی کسی به شکلی فهمیده شما به محصولی علاقه‌مندید یا دست‌کم درباره‌اش حرف زده‌اید و این اطلاع از علاقه شما را در اختیار آگهی دهنده‌ها گذاشته تا تبلیغات آن را مستقیما جلوی دید شما قرار دهند. بله، این قدری ترسناک است. اینکه کسانی بدون اطلاع ما به داده هایمان (چیزهایی که دوست داریم، دلمشغولی‌های روزانه مان، عادات شخصی‌مان و حتی جزئیات حرفه‌ای‌مان) دسترسی داشته باشند واقعا ترسناک است. اما ترسناک‌تر این است که ما درست نمی‌دانیم آنها چطور به داده‌هایمان دسترسی دارند. این دسترسی لااقل تا الان در پیچ و خم الگوریتم‌های پیچیده‌ای که شبکه‌های اجتماعی مختلف برای امنیت کاربرهایشان طراحی کرده‌اند نامرئی بوده و هیچ جایی به‌صورت شفاف به اطلاع ما نمی‌رسد.

هفته پیش یکی از مهم‌ترین رخدادهای دنیای رسانه به وقوع پیوست که ارتباط مستقیمی به همین ماجرای ترسناک دارد. مارک زاکربرگ، مؤسس شرکت فیسبوک مجبور شد 2 روز در یک جلسه رسمی در کنگره آمریکا حاضر شود و درباره میزان امنیت داده‌های کاربران فیسبوک به پرسش‌ها پاسخ دهد. اما این اتفاق چرا مهم است؟ چون به شکلی باورنکردنی تا به حال اتفاق نیفتاده بود. کسی تا به حال در سطح عالی حقوقی و سیاسی در هیچ جا برایش مسئله نشده بود که چنین حجم عظیمی از داده و اطلاعات که فیسبوک با داشتن بیش از 2 میلیارد کاربر، یک جایی (که کسی نمی‌داند دقیقا کجا) جمع کرده و مهم‌ترین عامل سوددهی بالای شرکتش هم هست، یک قدرت نوظهور است. پدیده‌ای است که می‌تواند معادلات زیادی را جابه‌جا کند. مسئله غول‌های رسانه‌ای که کسب و کارشان را براساس داده‌های شخصی کاربرهایشان تعریف کرده‌اند، تازه دارد اهمیت‌اش را نشان می‌دهد، آن هم بعد از آنکه معلوم شد حداقل در 2 انتخابات بسیار مهم و مؤثر بر زندگی مردم جهان (انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و همه پرسی خروج از اتحادیه اروپا در بریتانیا) کسانی توانسته‌اند با استفاده از آن داده‌های بزرگ که فیسبوک در اختیار داشته، روی نتیجه انتخابات تأثیر بگذارند.

درباره ماجرای فیسبوک و جواب پس دادن مارک زاکربرگ، مؤسس آن، نکات زیادی می‌شود گفت به‌خصوص که هر چه جلوتر می‌رویم، اطلاعات تازه تری از ابعاد ترسناک این قضیه دارد رو می‌شود. مثلا اینکه الکساندر کوگان، همان کسی که واسطه جمع کردن دیتا از فیسبوک و دادن آن به کمبریج آنالتیکا (همان مؤسسه‌ای که گفته می‌شود روی نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا تأثیر گذاشته است) بوده، از طریق اپلیکیشنی به نام «این زندگی دیجیتال شماست» به محتوای پیام رسان خصوصی فیسبوک کاربرانی که آن را نصب کرده بودند دسترسی داشته؛ نه فقط به پیام‌های خصوصی آنها، که به پیام‌های خصوصی دوست‌های آنها نیز. و همه اینها بدون اطلاع کاربران صورت گرفته است. داریم درباره چیزی حدود 80میلیون کاربر حرف می‌زنیم. فکر می‌کنم مهم‌ترین نکته درباره ماجرای فیسبوک، اهمیت پیدا کردن مسئله امنیت و حریم خصوصی در دنیای دیجیتال است؛ مسئله‌ای که حالا می‌دانیم چقدر آسیب پذیر و شکننده است و از آن مهم‌تر اینکه چقدر فضای قانونگذاری و حقوقی بین‌المللی درباره‌اش ساکت بوده است. غول‌های رسانه‌ای مثل فیسبوک و گوگل حالا در معرض تغییرات بزرگی هستند که ممکن است معادلات جهان رسانه را به‌زودی به هم بزند.