گزارش
آینده ولیعهد در ابهام
خودداری رئیس‌جمهور آمریکا از مکالمه تلفنی با محمد بن‌سلمان، ابهام درباره آینده سیاسی او را افزایش داده است
سیاوش فلاح‌پور- روزنامه‌نگار
«مواضع دولت بایدن نشان می‌دهد که دیگر درهای کاخ سفید همچون گذشته به روی محمد بن‌سلمان باز نیست و مناسبات دوران ترامپ به سر آمده است»؛ این بخشی از گزارش شبکه سی‌بی‌اس آمریکا در واکنش به سخنان روز شنبه جین ساکی، سخنگوی دولت بایدن درباره عربستان است. او در پاسخ به اینکه چرا جو بایدن با گذشت یک‌ماه از روی کار آمدن، تماسی با ولیعهد سعودی برقرار نکرده است، گفت: همتای سیاسی رئیس‌جمهور آمریکا، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی است و بنابراین برنامه‌ای برای تماس با ولیعهد این کشور در دستور کار کاخ سفید قرار ندارد. مسئله روابط دولت جدید آمریکا با ولیعهد عربستان از ابتدا مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی و عربی قرار داشت؛ چراکه جو بایدن در جریان رقابت‌های انتخاباتی خود به صراحت از رفتارهای محمد بن‌سلمان انتقاد کرده و برای تغییر سیاست آمریکا در قبال عربستان وعده داده بود. او مشخصا در یکی از مناظرات داخلی حزب دمکرات گفت: آمریکا نمی‌تواند ارزش‌های سیاسی و اخلاقی خود در روابط با متحدانش را نادیده بگیرد و من در صورت ورود به کاخ سفید، حتما وضعیت جنگ یمن و پرونده قتل فاجعه‌بار جمال خاشقجی را مورد بازنگری قرار خواهم داد.
جالب آنکه به‌نظر می‌رسد وعده‌های انتخاباتی بایدن درباره عربستان در صدر برنامه‌های دولت او برای منطقه خاورمیانه قرار دارد. برای مثال یکی از نخستین فرامین اجرایی بایدن پس از آغاز ریاست‌جمهوری، لغو کمک‌های نظامی و اطلاعاتی به ائتلاف عربی در جنگ یمن و همچنین خروج نام جنبش انصارالله از لیست گروه‌های تروریستی بوده است؛ تصمیمی که در آخرین روزهای باقی‌مانده از عمر دولت ترامپ با فشار لابی‌های وابسته به عربستان و امارات اتخاذ شده بود. اما مسئله به اینها محدود نمانده و ظاهرا دولت بایدن برنامه جدی‌تری برای به حاشیه راندن محمد بن‌سلمان و یا دست‌کم تحت فشار قرار دادن او طی سال‌های آینده در نظر گرفته است.
روزنامه گاردین با اشاره به تحولات هفته‌های اخیر در روابط واشنگتن و ریاض می‌نویسد: بایدن از طریق این تصمیمات پیام روشنی برای خاندان حاکم در عربستان ارسال می‌کند؛ پیامی مبنی‌بر اینکه با وجود محمد بن‌سلمان در حکومت، حمایت‌های آمریکا از شما کاهش خواهد یافت. در گزارش این روزنامه به نقل از بروس ریدل، کارشناس سابق سازمان اطلاعات آمریکا آمده است: نمی‌دانم دولت بایدن چه برنامه‌ای برای ولیعهد سعودی در دست دارد اما حتما برای عربستان بهتر است که او از قدرت کناره‌گیری کرده و باقی عمر خود را در یکی از کاخ‌هایش در پاریس بگذارند.
محمد بن‌نایف و نشست جنجالی بروکینگز
همزمان با افزایش نگرانی‌های حامیان ولیعهد سعودی نسبت به سیاست‌های دولت جدید آمریکا، برگزاری نشستی از سوی کانون بروکینگز درباره رهبری آینده عربستان جنجال‌های زیادی به‌دنبال داشته است. کارشناسان کانون بروکینگز در این نشست ضمن تأکید بر عدم صلاحیت بن‌سلمان از محمد بن‌نایف به‌عنوان گزینه مطلوب آمریکا برای جانشینی ملک سلمان و حکمرانی بر عربستان طی سال‌های آینده نام برده اند. بن‌نایف ولیعهد پیشین عربستان و مهم‌ترین رقیب بن‌سلمان است که در سال2017 با حکمی غافلگیر‌کننده توسط ملک سلمان از قدرت کنار گذاشته شد. بسیاری این واقعه را «کودتای خاموش» علیه بخش قدرتمندی از خاندان آل‌سعود به شمار آورده‌اند. بن‌نایف از آن زمان به‌طور کلی از مجامع عمومی و رسانه‌ها دور بوده و حتی برخی رسانه‌های معتبر نظیر روزنامه واشنگتن‌پست یا شبکه الجزیره از حصر خانگی او خبر داده‌اند.
بن‌نایف با توجه به نفوذ گسترده در سازمان‌های اطلاعاتی و دستگاه‌های اجرایی عربستان، از حمایت نیروهای مؤثری در داخل عربستان سعودی نیز برخوردار است و بر همین اساس، تهدیدی جدی برای محمد بن‌سلمان به‌حساب می‌آید؛ شاهزاده‌ای 35ساله که هیچ سابقه مدیریتی مهمی در کارنامه خود نداشته و تمام پروژه‌های بلندپروازانه‌اش طی سال‌های اخیر هم با شکست روبه‌رو شده است؛ از شهر تکنولوژیک نئوم گرفته تا جنگ یمن یا محاصره قطر. از سوی دیگر، بن‌نایف طی 2دهه گذشته مهم‌ترین شخصیت سعودی مرتبط با سازمان سیا و پنتاگون برای مبارزه با گروه‌هایی نظیر القاعده در عراق و افغانستان بوده و به این ترتیب، از حمایت گسترده‌ای در نهادهای سیاست خارجی آمریکا برخوردار است.
پایگاه اینترنتی الوطن، نزدیک به مخالفان ولیعهد سعودی می‌نویسد: همزمان با تشدید فشارهای دولت بایدن بر محمد بن‌سلمان، احتمال حذف فیزیکی رقبای وی در داخل عربستان نیز بیشتر می‌شود؛ شخصیت‌هایی نظیر محمد بن‌نایف، احمد بن‌عبدالعزیز و متعب بن‌عبدالله که هیچ راه ارتباطی با جهان خارج در اختیار ندارند. الوطن هشدار داده که در صورت عدم اقدام فوری از سوی دولت بایدن، احتمال ترور این شخصیت‌ها یا حتی شخص پادشاه سعودی از سوی بن‌سلمان وجود دارد.
بازگشت به پرونده خاشقجی
همان‌طور که انتظار می‌رفت دولت بایدن قصد دارد پس از تغییر مواضع آمریکا در جنگ یمن، پرونده ترور جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی را نیز بار دیگر در دستور کار خود قرار دهد.
با وجود آنکه تحقیقات بازپرس ویژه سازمان ملل و همچنین دستگاه قضایی ترکیه نشان‌دهنده نقش غیرمستقیم محمد بن‌سلمان در ترور وحشیانه خاشقجی بود، اما حمایت مطلق ترامپ از ولیعهد سعودی باعث شد این پرونده عملا بی‌نتیجه باقی بماند.
ازجمله حمایت‌های مؤثر ترامپ در این پرونده، ممانعت از انتشار گزارش سازمان سیا پس از سفر جینا هاسپل، رئیس سابق این سازمان به استانبول و بررسی اسناد مرتبط با قتل خاشقجی در ساختمان کنسولگری عربستان سعودی بود. حالا اما شرایط تغییر کرده و دولت بایدن قصد دارد مجوز انتشار بخش‌هایی از این گزارش را صادر کند.
روزنامه واشنگتن‌پست در این‌باره می‌نویسد: انتشار اطلاعات محرمانه پرونده خاشقجی می‌تواند وضعیت روابط آمریکا با حاکمان فعلی عربستان را از آنچه هست وخیم‌تر کند. آگنیس کالامارد، بازپرس ویژه سازمان ملل که سال گذشته از عدم همکاری مقامات سعودی برای روشن شدن واقعیت در پرونده خاشقجی شکایت کرده بود ضمن استقبال از تصمیم دولت جدید آمریکا گفته است: امیدوارم زمینه برای تحقیقات از شخص ولیعهد سعودی فراهم شود. وزارت خزانه‌داری آمریکا تا‌کنون 17نفر از نیروهای سازمان اطلاعات سعودی را به دلیل دست داشتن در قتل خاشقجی تحریم کرده است. حال باید دید انتشار جزئیات جدید از این پرونده می‌تواند پیامدهای حقوقی برای ولیعهد سعودی یا اطرافیان وی به دنبال داشته باشد یا نه؟
