بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با همشهری:
اقدام در برابر اقدام تنها استرات‍ژی مؤثر است
اصغر صوفی_خبرنگار
پس از گذشت یک‌ماه از ورود بایدن به کاخ سفید، موضوع بازگشت طرفین به تعهدات خود در برجام همچنان یک چالش اساسی میان ایران و آمریکاست. هر دوطرف بازگشت خود به برجام را به بازگشت طرف مقابل مشروط کرده‌اند. 5اسفند، موعد توقف اجرای پروتکل الحاقی در راستای اجرای مصوبه مجلس تحت عنوان «قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها» است. 2روز مانده به اجرای این ضرب‌الاجل، با حسن بهشتی‌پور درباره آخرین تحولات پیرامون برجام و اقدامات طرفین گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
براساس مصوبه مجلس با عنوان «قانون اقدام راهبردی لغو تحریم‌ها» دولت مکلف شده تا 5اسفند اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کند؛ از نظر شما معنا، مفهوم، پیام‌ها و پیامدهای این تصمیم ایران چیست؟
معنی اقدام ایران این است که نظارت‌های آژانس به فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به پادمان هسته‌ای محدود می‌کند. پادمان عبارت است از ترتیبات اجرایی که برای ان‌پی‌تی بین ایران و آژانس توافق شده است. توافق درباره پادمان و ان‌پی‌تی به دوره قبل از انقلاب بازمی‌گردد که چارچوب‌های نظارت آژانس تعیین شده است. اما پروتکل الحاقی اختیارات نظارتی مضاعفی را به آژانس می‌دهد که کشورها به‌صورت داوطلبانه آن را پذیرفته و اجرا می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران هم از سال2003 به‌صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را پذیرفته و اجرا می‌کند. اما براساس قانون جدید مجلس از 5اسفند، اجرای داوطلبانه این سند متوقف خواهد شد. بنابراین، از این تاریخ، آژانس اختیار و امکان بازرسی‌های سرزده از ایران را نخواهد داشت. همچنین ایران در چارچوب برجام برای نشان دادن حسن‌نیت خود، اقدامات بسیاری را فراتر از پروتکل الحاقی پذیرفته بود که از 5اسفند، این اقدامات داوطلبانه را نیز متوقف خواهد کرد. در این وادی پیش‌بینی می‌شود که تصمیم و اقدام ایران در این زمینه موجب خواهد شد که طرف مقابل برجام اعم از اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها نیز به اقدامات متقابل دست بزنند. ممکن است موضوع را به شورای حکام آژانس ارجاع دهند و احیانا قطعنامه جدیدی علیه ایران پیشنهاد بدهند. حتی ممکن است که پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند. به‌نظرم اقدامات آنها فراتر از این نخواهد بود چرا که چیزی برای تحریم بیشتر ایران باقی نمانده است و هر آنچه قابل تحریم بود طی سال‌های گذشته انجام داده‌اند.
یعنی پاسخ اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به این تصمیم تهاجمی‌تر باشد؟
متأسفانه تجربه گذشته این را نشان می‌دهد. در مرداد سال84 ایران پس از 2سال‌ونیم توقف داوطلبانه غنی‌سازی و عدم‌اجرای تعهدات از سوی تروئیکای اروپایی، پلمب یو‌سی‌اف اصفهان را شکست و در فروردین85 نیز پلمب نطنز را شکست. بنابراین ایران عملا فعالیت غنی‌سازی را از سر گرفت. طرف مقابل اما نه‌تنها در مقابل ایران کوتاه نیامده و به تعهدات خود بازنگشتند، بلکه پرونده ایران را به شورای حکام و شورای امنیت ارجاع دادند و در نتیجه آن 6قطعنامه زیر فصل هفتم منشور سازمان ملل علیه ایران صادر شد.
اقدامات ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی چه دستاوردی خواهد داشت؟
به‌نظر من، تصویب این قانون از سوی مجلس مناسب نبود بهتر بود نمایندگان قوانینی را تصویب می‌کردند که اقتصاد کشور را بهبود ببخشد تا جایی که آثار تحریم‌ها را خنثی کنند. اگر ما بتوانیم با تقویت اقتصاد تحریم‌ها را بی‌خاصیت یا کم‌خاصیت کنیم در آن صورت می‌توانیم طرف مقابل را مجبور کنیم که در رویکردهای خود تجدیدنظر کنند. برای مثال در دوره‌ای از زمان، ایران را به تحریم بنزین تهدید می‌کردند اما زمانی که متوجه شدند ایران در زمینه بنزین به‌خودکفایی دست یافته است، از این تهدید دست برداشتند. موضوع قطع وابستگی اقتصاد به نفت و اصلاح نظام بانکی طی سال‌های گذشته در حد شعار و حرف باقی مانده است، اگر به این شعارها عمل می‌شد، امروز اقتصاد کشور تا این اندازه در برابر تحریم‌ها و فشارهای خارجی آسیب‌پذیر نمی‌بود. مجلس باید در این راستا گام برمی‌داشت.
واکنش آمریکا به اقدام ایران در ارتباط با توقف اجرای پروتکل الحاقی چه خواهد بود؟
در این زمینه تردیدی نیست که حق با ایران است؛ اما آنها تلاش خواهند کرد که اروپایی‌ها را نیز با خود همراه کنند. متأسفانه با توقف اجرای پروتکل الحاقی، ممکن است حتی چین و روسیه هم با آمریکا و اروپا همراه شوند.
با روی کار آمدن بایدن، تعاملات آمریکا و اروپا در ارتباط با ایران چگونه خواهد بود؟
این آمدن بایدن نیست که موجب نزدیکی اروپا به آمریکا می‌شود واقعیت این است که تصمیم مجلس ما آنها را به هم نزدیک می‌کند. باید یادآور شد که ترامپ با اروپایی‌ها درباره موضوعات مختلف اختلاف داشت که برجام یکی از آنها بود. با روی کار آمدن بایدن یکایک این موضوعات در حال حل و فصل شدن است اما درباره برجام باید گفت که بخشی از اتفاقات مرتبط با آن به ما مربوط است.
ارزیابی‌تان از بازپس‌گیری نامه دولت ترامپ برای بازگشت تحریم‌ها چیست؟
این اقدامات آمریکا مصداق همان ضرب‌المثل شیرین ایرانی است که می‌گوید روغن ریخته را نذر امامزاده کرده است! واقعیت این است که آمریکا در اجرای مکانیسم ماشه موفق نبود. 13عضو از 15عضو شورای امنیت با خواسته آمریکا مخالفت کردند. چرا که آمریکا از برجام خارج شده بود و حق استفاده از مفاد آن را هم نداشت. اما از آنجا که آمریکا نمی‌خواهد این واقعیت تلخ را بپذیرد، برای نشان دادن حسن‌نیت خود در قبال ایران، اعلام کرده که این نامه را پس می‌گیرد. به هر حال باید این اقدام نمادین آمریکا را مثبت تلقی کنیم و در همان سطح و به شکل نمادین به آنها پاسخ دهیم. به‌نظر من، ایران براساس همان راهبرد «اقدام در برابر اقدام»، اقدام مناسب را در مقابل آمریکا انجام دهد. برای مثال، ایران هم می‌تواند نامه آقای غریب‌آبادی (سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی) به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره توقف پروتکل الحاقی از 5اسفند را پس بگیرد. در این صورت ایران هم چیزی را از دست نخواهد داد و صرفا با تأخیر چندروزه با اجرای این تصمیم حسن‌نیت خود را نشان دهد. به تعبیر ساده‌تر، ما هم نامه خود را در ازای نامه آنها پس بگیریم! مسئله این است که ما باید در قبال هر اقدام مثبت آنها، یک اقدام مثبت در همان سطح انجام دهیم. واقعیت این است که آمریکا از ادامه تحریم‌ها ضرر نمی‌کند و این ما هستیم که ضرر می‌کنیم.
نظر جنابعالی درباره لغو محدودیت تردد دیپلمات‌های ایرانی در نیویورک توسط دولت جدید آمریکا چیست؟
این هم امتیازی برای طرف ایرانی محسوب نمی‌شود؛ چراکه دولت بایدن در تلاش برای احیای آبروی رفته آمریکاست. بایدن در همان نخستین روز ورودش به کاخ سفید قانون ضدمهاجرتی علیه 7کشور را لغو کرد. بنابراین، این تصمیماتی که ترامپ اتخاذ کرده بود ضد‌حقوق بشر و برخلاف تعهدات آمریکا به‌عنوان میزبان سازمان ملل بود.
در همینه زمینه :
اصلاح طلبان