بازگشت پویایی شهرها در دوران کرونا

معصومه علی‌نقی‌پور ـ پژوهشگر شهری

شهری پویاست که چارچوب منظمی داشته باشد، ثبات از همه جهات؛ بهداشت و درمان، فرهنگ و محیط نظام آموزش و زیرساخت‌های شهری و محیطی پویا و با نشاط. اما کووید-19 جهانی را به‌خود مشـغول کرده و پویایی شهرها را گرفته اسـت. شاید کمتر کسـی تصور می‌کرد که یک روز جمعیت چند میلیاردی دنیا تنها یک آرزو داشـته باشند؛ نابودی کرونا ویروس و تلاش برای درمان آن. قرنطینه‌های اجباری و تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها، تنها بخشی از حمله کرونا به دنیاست. تعطیلی مرزها و بنگاه‌های اقتصادی، تجارت خارجی کشورها ازجمله ایران را هم به تعطیلی کشـانده اسـت که زنگ خطری برای اقتصاد کشور که زخم بزرگی به نام تحریم را بر بدنه خود داشـته، محسوب می‌شود. در این میان شهرها هم با مشکلات زیادی روبه‌رو شده‌اند. کاهش درآمدهای شهرداری‌ها در حالی رخ‌داده که هزینه‌های‌شان به‌خاطر رعایت مسائلی مثل ضدعفونی، دورکاری، فاصله‌گذاری اجتماعی و... به‌شدت افزایش یافته است. به همین منظور، مدیران شهری و متخصصان حوزه‌های شهرسازی، اجتماعی و اقتصادی در شهرهای دنیا به‌دنبال راهکارهای جایگزینی هستند تا پویایی شهرها بازگشته و حیات‌شان به نوعی احیا شود. برای این منظور چند نکته مهم به‌عنوان باورها در دستور کارشهرهای توسعه یافته قرار گرفته است.
   پرداخت‌های آنلاین در مسیر ایجاد شهر هوشمند توسعه یابد.
    اقتدار حاکمیت با اعتماد شهروند رضایتمند به نمایش درآید.
    اعتماد عمیق مردم به دولت شکل گیرد.
   تبعیت آگاهانه مردم در روش‌های سختگیرانه دولت پس از کمتر از چند‌ماه به ثمر بنشیند.
   تصویب و اعمال قانون و مبارزه شدید با هرگونه احتکار باعث‌ شود هیچ‌گونه احتکار و تغییری در قیمت مواد ضروری مردم پیش نیاید.
بر همین اساس است که بیل گیتس اعتقاد دارد: «اگر تجارت شما در اینترنت نباشد، آن وقت تجارت شما از بین خواهد رفت و نخواهید توانست در شهر، خدمات مناسبی را عرضه کنید.»
به‌نظر می‌رسد این باورها نشان‌دهنده این است که مدیریت روان و کارآمد در شرایط بحران صرفا از عهده یک نظام متمرکز و مقتدر برمی‌آید و تابعیت آگاهانه مردم از نظم عمومی در شرایط بحران نیازمند اعتماد مردم و امنیت فیزیکی و روانی عمومی در گرو داشتن شهروند رضایتمند است.
اما آنچه نیاز است تا چنین باورهایی شکل بگیرد عبارتند از:
   افزایش سطح دسترسی و کاربرد فضای مجازی و استفاده از آن
   بهره‌گیری از زیرساخت‌‌های دیجیتال پیشرفته
   دسترسی وسیع عموم به اینترنت ملی و اپلیکیشن‌های متعدد
   سرعت اطلاع‌رسانی به مردم و نهادهای مردمی
   کاهش اضطراب اجتماعی در کمترین زمان 
در همین راستا مدیران شهری چین توانسته‌اند با بهره‌گیری از اپلیکیشن‌های فراوان در فرایند تامین مایحتاج روزانه مردم، اقدامات مؤثری را طی یک‌سال اخیر انجام دهند. به‌نحوی ‌که با کمترین اضطراب و تشویش نهادهای اجتماعی متشکل شده و نسبت به تهیه و ارسال مایحتاج ضروری مردم به‌خصوص سالمندان این جامعه به‌کار گرفته شوند. همین امر عملا باعث شد نهادهای پزشکی ودرمانی در ابتدای شروع این بحران و حتی ادامه کار نهادهای آموزشی بدون حضور فیزیکی مراجعه‌کنندگان به‌کار خود ادامه دهند؛ البته نکته مهم آن است که مدیران شهری چین توانسته‌اند با توجه به اختیارات گسترده‌ای که دارند و به نوعی مسئول اصلی و نخست شهر به شمار می‌روند، چنین اقداماتی را انجام دهند؛ مسئله‌ای که به مدیریت واحد شهری گره خورده است و شهردار، نفر نخست در تصمیم‌گیری‌های شهری حتی در بحث‌های امنیتی و بهداشتی و درمانی به شمار می‌رود.

برنامه‌ریزی شهری در پساکرونا
یکی از مهم‌ترین مسائلی که شهرهای توسعه‌یافته برای زمان پس از کرونا دنبال می‌کنند، افزایش سطح تعاملات اجتماعی است. در واقع مسئولان شهری و شهرسازان به‌دنبال آن هستند تا عرصه‌های شهری گسترده همراه امکانات، فضاهای ماندن و مبلمانی را ایجاد کنند که از این طریق تعاملات اجتماعی با فاصله‌های بیشتر فیزیکی میان شهروندان بهبود یابد. در این عرصه‌ها ارائه برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی مناسب هم می‌تواند به افزایش نشاط شهروندی بینجامد و هم باعث دادن اطلاعات لازم و آموزش به آنها شود. از سوی دیگر مسئولان به دنبال از بین بردن موانع نظارتی بر ابزارهای آنلاین و حکمروایی خوب و مدیریت شهری برای سرزندگی اجتماعی، ایجاد تعاملات اجتماعی جدید مبتنی بر همدلی و سخاوت انسانی و اجتماعی هستند. ارائه نوع جدیدی از حس تعلق مکانی و فداکاری‌ها و عشق به جامعه انسانی، کاهش قطبی‌سازی و توسعه، الگوهای سازنده‌تر در جهت همبستگی و اتحاد و مشارکت شهروندی نیز مدنظر قرار دارد. یکی از مهم‌ترین راهبردهای دیگر، توجه بیشتر به نقش زنان در شهر است. بر همین اساس در عرصه سیاستگذاری شهری حضور زنان برای پاسخگویی به نیازهای بانوان و همچنین به‌کارگیری آنان در سطوح مدیریتی محلی و شهری باید پررنگ‌تر شود. بر این هدف، سیاستمداران باید بیش از پیش از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد زنان و انجمن‌های محلی (که در تهران شورایاران و مدیران محله هستند) استفاده کنند.