فراتر از شاعر

مرتضی کاردر ـ روزنامه‌نگار

 برگزاری جشنواره‌ای که قرار است اصلی‌ترین جشنواره رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه شعر باشد و کوشش برای بقای آن و پرهیز از آسیب‌های احتمالی سبب شده است که جشنواره شعر فجر در دوره پانزدهم به سراغ نام‌هایی برود که دور از حاشیه بوده‌اند. پرهیز از حاشیه در بیانیه پایانی جشنواره نیز آمده است که رویکرد جشنواره آشکار باشد و خیلی روشن نشان دهد چیزی برای پنهان کردن ندارد.
در عین حال، مرور نامزدها و برگزیدگان جشنواره پانزدهم حاکی از این است جشنواره به سراغ کسانی رفته است که اعتبارشان در حوزه ادبیات تنها به‌خاطر شعر نیست و آثار دیگری در حوزه ادبیات دارند مثل نقد و تصحیح و پژوهش و... که فارغ از سرودن شعر سبب اعتبارشان در جامعه ادبی امروز ایران شده است.
مثلا محمدرضا روزبه که مجموعه «پرنده بی‌آسمان» او برگزیده بخش آزاد شده استاد ادبیاتی است که کتاب‌های او در تحلیل شعر امروز منابع درسی دانشگاهی بوده‌اند، حتی یکی از کتاب‌های او در بخش درباره شعر (پژوهش) جشنواره امسال نامزد دریافت جایزه بوده است. سیداکبر میرجعفری که دیگر برگزیده بخش آزاد است، نیز صاحب کتاب تحلیلی «حرفی از جنس زمان» (تأملی در شعر انقلاب اسلامی) و آثار دیگری در حوزه خاطره و روایت است. محمدرضا تقی‌دخت (برگزیده بخش کلاسیک) نیز بیشتر از اینکه به‌عنوان شاعر شناخته شود پژوهشگر حوزه ادبیات و فلسفه بوده و بسیاری او را با مقاله‌های تأمل‌برانگیز و دشواری که در حوزه ادبیات نوشته به یاد می‌آورند. سیدوحید سمنانی (شاعر شایسته تقدیر بخش شعر کلاسیک) نیز در سال‌های اخیر مشغول تصحیح دیوان‌های شاعران گذشته بوده است. ناگفته نماند که رویکرد هر 4شاعر چه در قالب‌های سنتی و چه در شعر نو اعتدالی بوده است.

شاعران و ناشران فراموش‌شده
پرهیز از حاشیه سبب شده است که جشنواره به سراغ شماری از شاعران و جریان‌ها نرود، چه پرهیز از حاشیه سبب محافظه‌کاری نیز می‌شود. شاعرانی که آثارشان را ناشرانی منتشر کرده‌اند که وابسته به جریان مستقل و به تعبیر اصطلاحی جریان روشنفکری محسوب می‌شوند، کمتر جایی در میان نامزدها و برگزیدگان داشته‌اند، چرا که جشنواره همواره خوف اعتراض رسانه‌های جریان انقلابی را داشته است و انتخاب یکی از این شاعران می‌توانست جشنواره را به حاشیه دچار کند.

تو چرا می‌جنگی؟
در جشنواره شعر فجر و جایزه جلال آل‌احمد امسال روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه برترین شاعران و نویسندگان جنگ را انتخاب کردند. در فهرست برگزیدگان نام‌هایی مثل قادر طهماسبی که مثنوی شهادت او یکی از نمادهای شعر جنگ است و محمدحسین جعفریان که صاحب مجموعه‌ای از بهترین شعرهای آزاد جنگ است و عبدالرضا رضایی‌نیا که منظومه «فرشته بفرستید» او یکی از درخشان‌ترین کتاب‌های جنگ در حوزه شعر آزاد به شمار می‌رود و علیرضا قزوه که مجموعه‌ای از بهترین شعرهای جنگ را در قالب‌های گوناگون به‌ویژه غزل، از آن او است و محمدرضا عبدالملکیان صاحب شعرهای جریان‌سازی مثل «تو چرا می‌جنگی؟» و «حماسه چهارده ساله» و «خیابان هاشمی» به چشم می‌خورد، اگرچه نام شاعرانی مثل بهزاد زرین‌پور و فرشته ساری و دیگر شاعران متفاوت جنگ در این فهرست خالی است.

نفس‌های شعر در روزگار کرونا
 یکی از بخش‌های جنبی جشنواره تجلیل از شاعرانی بود که چراغ شعر را در شبکه‌های اجتماعی روشن نگه داشته‌اند و در ایام شیوع کرونا برنامه‌هایی در فضای مجازی برگزار کرده‌اند. اتفاقی شایسته که جا داشت جشنواره‌های دیگر نیز بدان توجه کنند و فعالان شبکه‌های اجتماعی را مورد توجه قرار دهند. محمودرضا اکرامی‌فر، مریم حائری، محمدکاظم کاظمی، محمد میلان‌لک و محمدحسین نعمتی در بخش «نفس‌های شعر در روزگار کرونا» تجلیل شدند اما بعضی برنامه‌ها و نشست‌های دیگر از نظر برگزارکنندگان جشنواره دور مانده‌اند، مثل نشست مستقل شعر کیش که در ماه‌های گذشته برنامه‌های بسیاری را در اینستاگرام برگزار کرد و عملاً یک دور کامل تاریخ شعر امروز را در صفحه خود مرور کرد و در همین دوره کوتاه به مرجعیتی رسیده است که هیچ شاعری به دعوتش پاسخ منفی نداده است. جشنواره می‌توانست به آثار دیگری مثل پادکست‌های تخصصی شعر نیز توجه کند و سبب رونق فعالیت‌های اینچنینی در حوزه شعر شود.


جشنواره پانزدهم آخرین جشنواره شعر فجر است که در دولت فعلی ذیل وزارت سیدعباس صالحی برگزار شده است. جشنواره شعر فجر تا سال آینده احتمالا اتفاق‌های بسیاری را به‌خود خواهد دید که شاید سبب تغییر رویکرد جشنواره و شیوه برگزاری و نوع انتخاب‌ها شود. حتی شاید مدیران بعدی وزارت ارشاد اعتقادی به برگزاری جشنواره‌های گوناگون ذیل عنوان فجر نداشته باشند.
برگزیدگان
بخش شعر کلاسیک
«دلم برای خزر شور می‌زند» سروده سجاد حیدری قیری، انتشارات مرکز فرهنگی ادبستان (برگزیده)

کتاب «نورَهان» سروده محمدرضا تقی‌دُخت، انتشارات سوره مهر (برگزیده)
«مرور پنجره‌ها» سروده سیدوحید سمنانی، انتشارات شهرستان ادب (شایسته تقدیر)

شعر محاوره
«چهارده شب» سروده مجید صالحی، نشر شانی (شایسته تقدیر)

شعر نو

کتاب «امان‌نامه» سروده سیداکبرمیرجعفری، نشر قو (برگزیده)
کتاب «پرنده بی‌آسمان» سروده محمدرضا روزبه، نشر آریاشهر (برگزیده)

درباره شعر
«زندگی سعدی شیرازی» نوشته جواد بشری، نشر خاموش (برگزیده)
«سرّ سخنانِ نغزِ خاقانی» نوشته محمدرضا تُرکی، انتشارات سَمت (برگزیده)

برگزیدگان بخش ویژه دفاع‌مقدس (به‌ترتیب حروف الفبا)
حسین اسرافیلی، مرتضی امیری اسفندقه، عباس باقری، عباس براتی‌پور، پرویز بیگی حبیب آبادی، محمدحسین جعفریان، عبدالرضا رضایی‌نیا، قادر طهماسبی (فرید)، محمدرضا عبدالملکیان، علیرضا قزوه، عبدالجبار کاکایی، علی‌محمد مودب، یوسفعلی میرشکاک و  سیمین‌دخت وحیدی