دیوارهای انقلابی

شعارنویسی یکی از گویا‌ترین و در دسترس‌ترین رسانه‌های مبارزاتی در شکل گیری انقلاب اسلامی بود. دیوارنوشته‌های انقلاب به‌صورت گویا‌ترین و صادق‌ترین زبان مسلمانان مبارز و همچنین اصلی‌ترین و معتبر‌ترین اسناد و مدارک انقلاب اسلامی درآمدند. اینجا می‌توانید نکات مهمی درباره دیوار‌نوشته‌ها مطالعه کنید که بیانگر نکات مهم و ارزشمندی از نوع مبارزه، اندیشه و نوع نگرش مردم در زمان مبارزه با رژیم‌شاه است.

ننگ با رنگ پاک نمی‌شود
شعار‌های دیوارنوشته‌ با ابزارهای گوناگونی نوشته شده و حتی بعضی از نوشته‌ها با خون نقش می‌بستند که فرا‌تر از ظرفیت یک دیوار بودند. شعارهایی مثل «‌الله اکبر» یا «مرگ بر شاه»، خاطره دیوارهایی است که هنوز هم وقتی از محله‌های قدیمی شهر عبور می‌کنید، آنها را می‌بینید. بعضی دیوار‌ها با شعار‌هایی که مدام نوشته  و دوباره با رنگ پاک شده‌اند به‌گونه‌ای پوشیده شده‌اند که انگار رنگ شده‌اند. دست‌خط‌ها و تصاویری که در کنار هم قرار گرفته‌اند بسیار گویا هستند و بیانگر وضعیت و حس و حال مردم آن زمان‌اند. دیوارنوشته‌های انقلاب اصلی‌ترین و معتبر‌ترین اسناد و مدارک انقلاب اسلامی هستند. دشمن از‌‌ همان ابتدا به تأثیرگذار‌بودن این سلاح مردمی پی برد و همه نیروهای امنیتی خود را برای مقابله با آن بسیج کرد. مأموران حکومتی مسئولیت محوکردن آنها را از صفحات شهر‌ها و روستا‌ها برعهده داشتند. از این‌رو شعار و دیوارنویسی معروف با این مضمون که ننگ با رنگ پاک نمی‌شود از این اینجا شکل گرفت و روی دیوار‌ها نقش بست.

دیوار علیه اختناق
شعارنویسی بر دیوارهای شهر تهران پس از سال‌های سیاه اختناق و خفقان در دوران شریف‌امامی، مصادف با ۴ شهریور تا ۴ آبان سال ۵۷، به اوج خود رسید و مردم بی‌سلاح را در مقابل قدرت متمرکز دستگاه حاکم یاری کرد. در این روز‌ها که دستگاه‌های ارتباط‌جمعی تحت سانسور شدید حکومت بود، دیوارهای شهر، زبان گویای مردم مبارز انقلابی بودند. آنچه به دور از چشم حاکمان وقت بر دیوارهای شهر نقش می‌بست، گاهی محرک بود، گاهی آگاه‌کننده و گاهی هم تهدید کننده. انقلاب در مسیر پیشرفت خود ابزارهای رسانه‌ای و مبارزاتی‌اش را می‌شناخت؛ ابزارهای ساده و پیش‌پا افتاده‌ای که در زندگی روزمره نقشی ابتدایی و ارزان داشتند، اما به سلاحی تبدیل شده بودند که بسیار مؤثر و کارساز بود. هیچ فن و هنری در دیوار نوشته‌های آن زمان وجود نداشت؛ چرا که نویسندگان آنها را مردمان عادی تشکیل می‌دادند. البته نکته مهم در شعارنویسی و دیوار‌نویسی‌ها این است که مجموعه شعارنویسی بر دیوار‌ها بیشتر متوجه افراد باسواد جامعه بوده است.

ابزارها علیه حاکمیت 
برای شعارنویسی روی دیوار از ابزار‌های مختلفی استفاده می‌شد. رایج‌ترین آنها فیکساتور بود که به‌صورت اسپری رنگ از آن استفاده می‌شد. استفاده همه‌جانبه از فیکساتور به‌دلیل سرعت و وسعت‌عمل و قدرت پوششی آن بوده است. دومین وسیله مورد استفاده در شعارنویسی ماژیک بود که به‌خاطر استفاده راحت و امکان اختفای آن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت. به همین‌خاطر مردمی‌ترین دیوار‌نوشته‌ها و البته خوش‌خط‌ترین آنها با ماژیک نوشته می‌شدند. سومین ابزار، قلم‌مو بود که وسیله‌ای بود که هرکس به‌راحتی نمی‌توانست با آن کار کند و بیشتر توسط هنرمندان استفاده می‌شد و قلم‌مو‌ها از طرف خوشنویسان و در زمان‌هایی که آرامش نسبی برقرار بود، بسیار محدود به‌کار گرفته می‌شده است. شابلن، چهارمین ابزار برای دیوارنویسی بود. شابلن‌ها به‌خاطر نبود امکانات کافی و البته وجود افراد متخصص در ساخت شابلن کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نقوش شابلن‌ها را بیشتر تصاویر شخصیت‌های مبارز و شهدا تشکیل می‌دادند.

شعارها در میانه و پایین‌شهر
بالای شهر به‌علت دور‌بودن ذهنی و مکانی از وقایع و درگیری‌ها، کمترین دیوار نوشته‌ها را داشت. میان شهر، چون مرکز تجمعات و راهپیمایی‌ها و تظاهرات بوده، بیشترین دیوار‌نوشته‌ها را داشت. در پایین‌شهر به دلیل درگیری‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی و البته کشتارهایی که در این مناطق صورت می‌گرفت، تعداد دیوارنوشته‌ها نسبتا زیاد بود. مردم پایین‌شهر به‌صورت منظم، هم برای راهپیمایی و هم برای شعار‌نویسی در مناطق میان‌شهر حضور داشتند. امنیتی که به‌خاطر راهپیمایی‌ها و تظاهرات در میانه‌شهر وجود داشت، امکان شعار‌نویسی در آن مناطق را بیشتر می‌کرد. در پایین‌شهر هم وجود کوچه‌های تو‌در‌تو امنیت را برای دیوارنویسی تضمین می‌کرد. از آنجا که خیابان‌ها مسیر راهپیمایی و تظاهرات بودند و معبر اصلی عبور و مرور مردم به‌حساب می‌آمدند، دیوار‌هایشان محل مناسبی برای نوشتن شعار‌های انقلابی بود. شعار‌های کوچه بیشتر توسط افراد‌‌ همان محل نوشته می‌شد که عموما متأثر از شعار‌های خیابانی و تظاهرات بود و البته کارایی محدودتری هم داشت.

نوار که پا نداره
دیوارنوشته‌ها سه گونه بودند. یا شعر بودند یا نقاشی و در مواردی هم حدیث و سخن بزرگان، مضمون دیوار‌نوشته‌ها را تشکیل می‌دادند. بخشی که شعر و کاریکاتور و نقاشی بود، بیشتر در هجو رژیم پهلوی و جریانات مخالف با انقلاب بود که تلاش در تمسخر و تضعیف‌کردن چهره آنها در ذهن مردم داشت. دیوارنوشته‌های سال ۱۳۵۷ نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد شعار‌ها در حمله به رژیم پیشین و کارگزاران آن، حمایت از امام(ره)، تأیید اسلام، تأیید حکومت اسلامی، تمجید از شهدا و تلاش در جهت وحدت مردم برای تداوم مبارزه است. یکی از معروف‌ترین دیوارنوشته‌ها مربوط می‌شد به جریانی که در آن ازهاری، نخست‌وزیر وقت برای اینکه بگوید در تهران خبری از اعتراض و معترضان نیست و نیروهای مبارز را کوچک و ناچیز نشان دهد، گفته بود من با همسرم به پشت‌بام رفتیم و دیدیم که صدا‌ها از ضبط‌صوت‌ها بیرون می‌آید. اما فردای‌‌ همان روز دیوار‌ها پر بود از این شعار «ازهاری گوساله، بازم بگو نوارِه، نوار که پا نداره.»