نوشتن و اجرا در روزگار کرونا

امید پویانفر- خبرنگار

جشنواره تئاتر فجر به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود؛ جشنواره‌ای که بسیاری از شرکت‌کنندگان بودنش را بهتر از نبودنش می‌دانند و معتقدند در این وضعیت اقتصادی و تعطیلی فعالیت‌های نمایشی، جشنواره جان تازه‌ای به گروه‌ها بخشیده است؛ هرچند این وضعیت ایده‌آل نیست. احسان جانمی، نویسنده و کارگردان «بیداری به وقت خون»، از جریان برگزاری جشنواره تئاتر فجر می‌گوید و اینکه جشنواره باعث می‌شود گروه‌های تئاتری دیده شوند.

تئاتر در دوران کرونا حذف شد
وی به همشهری توضیح می‌دهد: «باید از شعار دوری کرد. متأسفانه وقتی که کرونا آمد و چشم‌انداز مناسبی برای مقابله با این بیماری نبود دلیل آن هم ناشناخته بودن آن است. اتفاقی که برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری و گروهی افتاد. آن‌قدر این صدمه جدی بود که با حذف این هنر روبه‌رو شد و وقتی که جشنواره‌ای به نام جشنواره تئاتر فجر با یک عقبه و قدمتی است از آن می‌توان به‌عنوان یک پیشقراول و یک بزرگ‌تر نام برد و وارد عمل شد که به همه اعلام کند ما هستیم و وجود داریم و ما را نادیده نگیرید».

وضعیت تئاتر شهرستان بغرنج است
جانمی با عنوان این مطلب که ما مظلوم‌ترین موجودات دنیا هستیم، ادامه می‌دهد: «بسیاری از فضاهای عمومی باز شده است، اما سختی‌ها و محدودیت‌های تئاتری‌ها همچنان بسیار زیاد است. در تهران به هر حال اجرا‌هایی را روی صحنه می‌برند، اما در شهرستان‌‌ها این اتفاق خیلی به سختی می‌افتد. و گاهی هم نمی‌افتد و این برای ما که شغل حرفه‌ای‌مان تئاتر است بسیار سخت است، چون ما حیاتمان به تئاتر بسته است. و این حیات ما را با خطر مواجه کرده است و داریم از بین می‌رویم. این جشنواره دارد اعلام می‌کند که این جماعت را ببینید».

تئاتر تلویزیونی هم معایبی دارد
احسان جانمی به پخش آنلاین تئاتر از پلتفر‌م‌ها نیز اشاره می‌کند و آن را راهکاری می‌داند که برای خود مزایا و معایبی هم دارد. وی می‌گوید: «یکی از مزایای آن این است که تماشاگران بیشتری اثر را می‌بینند. و در عین حال یک راهکار برای ادامه حیات ما تئاتری‌هاست. از معایبش این است که حق کپی‌رایت وجود ندارد. خودم بشخصه با ضبط آثار موافق نیستم، چراکه دوربین نمی‌تواند تمام لحظات تئاتر را ثبت کند و اجرای زنده ویژگی‌های خاص خودش را دارد. یک جاهایی میزانسن‌های تئاتر و احساس بی‌واسطه بازیگر با تماشاگر قربانی مدیوم دوربین می‌شود و اینکه مدیوم تلویزیونی برای ضبط آثار قرار گیرد با آن اصلا موافق نیستم. اما به هر حال این تنها راهکار روزگار کرونایی است و چاره‌ای جز این نداریم».

به وقت کرونا
این کارگردان از تجربه ‌خودش می‌گوید و اینکه چاره‌ای جز اجرا نداشتند. این کارگردان اضافه می‌کند:« نمایش «بیداری به وقت خون» را در دوران کرونا نوشتم و کسی فکرش را نمی‌کرد که این بیماری این همه طول بکشد. من با گروه در میان گذاشتم و آنها حاضر شدند در این شرایط سخت با حفظ تمام این پروتکل‌ها بیایند و ما بعضی روزها و لحظه‌ها در تمرین‌مان بود که نگران این بودیم که اتفاقی برای کسی نیفتد. شاید برای نخستین‌بار بود که مراقبت از دیگران را سرلوحه کار خودمان قرار می‌دادیم تا بتوانیم تمرین کنیم. با کمبود امکاناتی روبه‌رو بودیم چون ما اقتصاد ضعیفی داریم. قشر ضعیفی به لحاظ هزینه هستیم. بدون هیچ حمایتی کار را جلو بردیم و در جشنواره شرکت کردیم».

تئاتر تلویزیونی؛ بهترین راهکار ممکن
علیرضا حمیدین، کارگردان نمایش «ته بلیت»، از دیگر شرکت‌کنندگان در این دوره است. او درباره اجرای تئاترش که تجربی است می‌گوید و اینکه تئاتر در فضای مجازی در این شرایط سخت می‌تواند بهترین راهکار باشد. وی همچنین از شرایط سخت تمرین در این روزها می‌گوید و به توضیح درباره نمایش‌اش می‌پردازد: «در نمایش ما 6کاراکتر وجود دارد که به‌خاطر سینما، جسمی، روحی و روانی دچار مرگ می‌شوند و حالا برگشتند در سینماسوخته یا سینمابرزخ و قصه‌های خود را تعریف می‌کنند».

اجبارهایی که به گروه تحمیل می‌شود
او به همشهری می‌گوید: «نمایش از سینما فردوسی و فیلم کازابلانکا شروع می‌شود تا به «متری شش‌ونیم» و «تنت» برسد. این نمایش به‌نوعی از جادو و افسون سینما می‌گوید و درباره نوستالژی‌های سینماست. نمایش ته بلیت 7بازیگر و 6کاراکتر دارد». حمیدین با بیان اینکه اجراهای ما در سال گذشته و قبل از آغاز کرونا شروع شده، عنوان می‌کند: «در اجرا دچار تغییر و تحول زیادی شدیم و نقش یکی از کاراکترها را به‌دلیل اینکه بازیگرمان دچار بیماری قلبی شد، مجبور شدیم به‌طور کامل از نمایشنامه حذف کنیم. حقیقتا در شرایط فعلی تمرین‌کردن سخت شده، اما تلاش کردیم خیلی زود کار را برای اجرای مجدد آماده کنیم».

آوردن تئاتر به فضاهای عمومی
او با اشاره به اینکه اجرای تئاتر در پلاتوهای خصوصی با توجه به امکانات محدود آنها دشواری‌هایی دارد، ادامه می‌دهد: «فکر می‌کنم از همه دوستانی که امسال در این شرایط کرونایی همچنان به فعالیت خود ادامه دادند و نمایشی را روی صحنه بردند در آینده به‌عنوان کسانی که تئاتر را رها نکردند یاد خواهد شد. قبل از اینکه در تئاتر خصوصی این اتفاقات رقم بخورد و تا این میزان قدرتمند شود، اتفاقات جذابی در تئاتر تجربی مانند رفتن به سمت فضاهایی غیر از سالن سرپوشیده در حال رقم‌خوردن بود. فکر می‌کنم این نوع تجربه تئاتر بیشتر از تئاتر مجازی در این شرایط کمک می‌کند، زیرا تئاتر مجازی خیلی معنایی ندارد. تئاتر آن اتفاقی است که بین بازیگر و تماشایی می‌افتد و وقتی این فاصله تعریف‌شده از بین برود من حداقل دیگر متوجه آن نمی‌شوم».
حمیدین همچنین راهکاری را بیان می‌کند و اینکه می‌توان اجرای تئاتر را به فضاهایی چون زمین‌های ورزشی، پارک‌ها یا حتی خیابان‌ها برد، چرا‌که در این شرایط دنیا هم این اجراها را تجربه می‌کند.

جشنواره تئاتر فجر؛ احیای دوباره تئاتر
بسیاری از کارگردانان تئاتر، موافق برگزاری جشنواره تئاتر فجر حتی در پلتفرم‌ها بودند. عدم‌حمایت‌ها و کمی‌ها و کاستی‌ها در تئاتر آن‌قدر زیاد است که اهالی تئاتر، جشنواره تئاتر فجر را یک نقطه امید می‌دانند. داوود پورحمزه، کارگردان «ژوان»، معتقد است برگزاری جشنواره تئاتر فجر در شرایط فعلی احیای مجدد تئاتر بعد از چالش کرونا به‌شمار می‌رود. او درباره شکل‌گیری ایده نمایش به همشهری می‌گوید: «این ایده در ایام کرونا و زمانی که دچار تنهایی و تعطیلی تئاتر بودیم، شکل گرفت. وسوسه تمرین هر بازیگر تئاتری را رها نمی‌کند دست به نوشتن یک مونولوگ زدم تا در تنهایی هم بتوانم آن را تمرین کنم».
به‌گفته پورحمزه این کار یک نمایش مونولوگ است که یک جوان کُرد پس از مرگش، قصه آفرینش، زندگی و حمله به شهرش در زمان جنگ را تعریف می‌کند. سیامند زندگی خود را از زمان تولد تا عاشق شدنش در حالی روایت می‌کند که بعد از حمله عراق به شهرش تمام خانواده و عشق خود به نام ژوان را از دست داده است.
این کارگردان درباره برگزاری جشنواره تئاتر فجر نیز می‌گوید: «اگر جشنواره فجر برگزار نمی‌شد شاید به این زودی‌ها شاهد احیای تئاتر بعد از کرونا نبودیم، حتی اگر سیاست خاصی در جشنواره فجر وجود داشته باشد، اما همین برگزاری در این شرایط قطعا به تئاتر کمک کرد و حمایت از آن درواقع حمایت از تئاتر در وضعیت فعلی است».
پورحمزه درباره بازشدن سالن‌های تئاتر با رعایت پروتکل‌های بهداشتی هم توضیح می‌دهد: «هم‌اکنون در مترو، اتوبوس و خیابان‌ها ازدحام و شلوغی غیرقابل کنترل به‌راحتی قابل مشاهده است، ولی تعطیلی‌ها نصیب تئاتر و سینما می‌شود. شاید درچشم‌بودن تئاتر و سینما باشد که نخستین تعطیلی‌ها همیشه از اینجا شروع می‌شود. خدا را شکر جشنواره فجر باعث شد تا کمی رونق دوباره به تئاتر بازگردد».