یادداشت
توسعه حمل‌ونقل همگانی تنها، نرم و آهسته
شهاب‌الدین کرمانشاهی- استاد برنامه‌ریزی حمل‌ونقل شهری
اضافه شدن 110اتوبوس و مینی‌بوس جدید به ناوگان حمل‌ونقل همگانی تهران خبر خوبی است؛ ولی این تعداد برای پایتخت کشور با چنین وسعتی و جمعیتی که در روز به بیش از 13میلیون نفر می‌رسد، کافی نیست. با این حال، افزایش ظرفیت در ناوگان حمل‌ونقل همگانی بارقه‌های امید به رعایت بهتر فاصله‌گذاری اجتماعی در سیستم حمل‌ونقل همگانی تهران را روشن نگه‌می‌دارد. اما لازم است فرایند نوسازی ناوگان تسریع شود. در کنار تلاش شهرداری، دولت هم باید به درستی به تکالیفش عمل کند تا تغییرات محسوس‌تری مشاهده شود.
البته هرچند این روزها به‌دلیل شیوع بیماری کرونا، افزایش ظرفیت مورد توجه است اما در عین حال، کاهش انتشار آلاینده‌ها نیز می‌تواند با افزایش بهره‌وری و جایگزینی ناوگان فرسوده در ساعاتی از روز به‌دست آید؛ یعنی به‌عبارتی با مدیریت صحیح بهره‌وری می‌توان در ساعات پیک روز، از یکسو خدمات بهتری ارائه کرد و از سوی دیگر ترافیک و آلودگی هوا را کاهش داد.
نکته دیگر آنکه هر اتوبوس یا مینی‌بوس در سیستم حمل‌ونقل همگانی تهران روزانه بین 150تا 200کیلومتر مسافت را می‌پیماید. طبیعی است با توجه به پیمایش قابل توجه این وسایل، اولویت نوسازی آنها نیز ضرورت بالایی دارد. هر دو هدف بهبود فاصله‌گذاری اجتماعی و بهبود کیفیت هوا، اهدافی است که از منظر ملی هم مورد توجه است. به‌نظر می‌رسد، لازم است دولت نیز به شهرداری تهران در این حوزه کمک کند. کاهش درآمدها از یکسو و افزایش بی‌سابقه هزینه‌ها فشار شدیدی را به مدیریت شهری وارد کرده و نمی‌توان انتظار داشت در این شرایط بحرانی بدون کمک‌های ملی، شهرداری‌های کلانشهرها بتوانند یک‌تنه برای حل مسائل گسترده حوزه حمل‌ونقل اقدام کنند. همچنین، توجه به معیشت رانندگان بخش حمل‌ونقل همگانی که اقتصاد خانواده‌شان به‌شدت تحت‌تأثیر شرایط بحران شیوع کووید- 19است نیز از وظایف دولت است.
از سوی دیگر، شهرداری‌ها در کنار سرمایه‌گذاری برای نوسازی، باید اقدامات نرم‌افزاری را نیز در راستای افزایش بهره‌وری به‌خصوص در دوران سخت اقتصادی مورد توجه قرار دهند. استفاده از ظرفیتی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار مدیریت شهری قرار داده است امکان برنامه‌ریزی‌های ترکیبی بین‌بخش‌های مختلف حمل‌ونقل همگانی و یکپارچگی بیشتر در این بخش را فراهم کرده است. همکاری اتوبوسرانی و تاکسیرانی می‌تواند مشکل ساعت اوج خطوط تاکسیرانی را تقلیل دهد و در کنار آن مشکل خطوط کم مسافر اتوبوسرانی را هم با شیوه‌ای نسبتاً کم هزینه حل کند. از سوی دیگر بخشی از ناوگان اتوبوسرانی در ساعات پیک مسافر می‌توانند برای کاهش فشار از روی خطوط مترو مورد استفاده قرار گیرند. به‌صورت خلاصه افزایش بهره‌وری یکی از اقدامات کلیدی است که در حوزه حمل‌ونقل همگانی بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد.
توجه به حمل‌ونقل همگانی به‌عنوان یکی از عوامل کاهش فقر و جدا افتادگی اجتماعی به‌خصوص در مقیاس منطقه شهری از وظایف دولت است. دولت در بخش حمل‌ونقل منطقه‌ای باید به‌صورت فعال وارد کار شود و ظرفیت‌های لازم برای توسعه اینگونه از حمل‌ونقل که از نظر قانونی خارج از حیطه وظایف شهرداری‌هاست را فراهم کند.
در مقابل مدیریت شهری باید به اصول اقتصادی و عدالت اجتماعی در سیاستگذاری توسعه حمل‌ونقل همگانی به‌صورت همزمان توجه کند. قیمت‌گذاری نادرست باعث از بین رفتن خدمات حمل‌ونقل همگانی می‌شود و تخصیص یارانه بی‌رویه هم اتلاف منابع را در پی دارد. تنها ارزان بودن خدمات حمل‌ونقل همگانی کافی نیست؛ خدمات با کیفیت، با قیمت منصفانه و همسو با خواسته‌های مشتریان اهمیت فراوانی دارد. پس یارانه در بخش حمل‌ونقل همگانی باید هدفمند و برای اقشار آسیب‌پذیر اختصاص یابد. این در حالی است که سرمایه‌گذاری صحیح در حوزه حمل‌ونقل همگانی باعث ایجاد منافع اقتصادی و اجتماعی و همچنین زیست‌محیطی به‌صورت توامان خواهد شد.
