از کارنامه‌ و کارگاه تا تالار

در فاصله سال‎‌‎های 1395تا 1399، در زمینه هنرهای تجسمی و طراحی گرافیک، نمایشگاه‎‌‎ها و رویدادهای بسیاری برگزار شد. بزرگداشت حسن فوزی تهرانی (موزه گرافیک ایران، 1395)، مرور آثار علی‎‌‎اکبر صادقی (موزه‎‌‎ هنرهای معاصر تهران، 1396)، زمزمه‎‌‎ها (طراحی‎‌‎ها و تصویرسازی‎‌‎های قباد شیوا، گالری دیلمان 1397)، سازمان فاکوپا (گالری دنا 1398)، نمایشگاه‎‌‎های بنیاد مرتضی ممیز، رویدادهای سرو نقره‎‌‎ای، رویداد بسته‎‌‎ها و نمایشگاه‎‌‎های تاریخی گرافیک 1و2 در موزه گرافیک ایران، برخی از مهم‎‌‎ترینِ این رویدادها بودند. از این بین و باتوجه به محدودیت‎‌‎های موجود برای این نوشته، به مرور 5پروژه پژوهشی «استودیو‎‌‎ کارگاه» و «علی بختیاری» پرداخته می‌شود. از حاصل تمامی این نمایشگاه‎‌‎ها کتاب نیز منتشر شده است، که برخی از مهم‎‌‎ترین منابع مطالعاتی تاریخ طراحی گرافیک در ایران محسوب می‎‌‎شوند. این گروه در نیمه نخستِ این دهه نیز، چهار پروژه زیر را به سرانجام رسانده بود:
«آشوربانی‎‌‎پال بابلا - طراحی، نقاشی، پوستر» / گالری طراحان آزاد / 1392
«ایران آرپی‎‌‎ام - مجموعه جلد صفحات موسیقی کانون» / 1393
«فریدون آو: طراح» / گالری طراحان آزاد و زیرزمین دستان / 1393
«اردشیر محصص هفده هشتاد و هفت» / گالری سام‎‌‎آرت / 1393

کارنامه (فرهنگ دیداری کودکان ایران 1360-1330)

پروژه‎‌‎های پژوهشی استودیو کارگاه و علی بختیاری، متکی بر آرشیو است. نمایشگاه کارنامه، پنجمِ خردادماه 1395، در موزه هنرهای معاصر تهران برپا شد. این رویداد به بررسی فرهنگ دیداری کودکان ایرانی، در بستر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی می‎‌‎پرداخت. این نمایشگاه به تصویرسازی‎‌‎های کتاب‎‌‎های درسی ابتدای قرن، عکاسی مستند از مدارس در همان سال‎‌‎ها، پیشگامان صنعت تصویرسازی، تأثیر جنگ سرد، هژمونی آمریکایی و ایران در میانه شرق و غرب، اقتصاد نفتی و ملی شدن آن، ادبیات و تصاویر مذهبی، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی؛ نگاه کرده بود. پروژه وسیعی که تمام موزه هنرهای معاصر تهران را در بر گرفته بود. بسیاری از بخش‎‌‎های این پژوهش، کمتر دیده شده یا نادیده بودند. «موش و گربه» عبید زاکانی، بخشِ جذاب این نمایشگاه بود. به موازات یک هفته جشنواره فیلم نیز با نام «تماشاخانه کارنامه» در سینماتک موزه برقرار شده بود. نسخه‎‌‎های اصلاح شده 35میلی‎‌‎متری که تماشای آنها شما را به گذشته می‎‌‎برد. علی بختیاری، پیمان پورحسین و یاشار صمیمی مفخم نمایشگاه‎‌‎گردان‎‌‎های این رویداد بودند.
 
آرشیو گرافیک کارگاه نمایش (1357- 1348) 

در ششمین پروژه آرشیوی این گروه، نوبت به «کارگاه نمایش» رسیده بود. نمایشگاهی از مجموعه‎‌‎ای از پوستر، کتاب، بروشور، و عکس صحنه‎‌‎های تمرین و اجرای تئاترهای کارگاه نمایش، در گالری طراحان آزاد از 28مهرماه 1396به نمایش درآمد. کارگاه نمایش یکی از مهم‎‌‎ترین مراکز تئاتری در تاریخ هنر ایران است که جریان هنر ‎‌‎پیش‎‌‎رو را در دو قطبی هنر در دهه‎‌‎های 1340و 1350نمایندگی می‎‌‎کرده است، این رویداد توانایی‎‌‎های اعضای این کارگاه در زمینه هنر‎‌‎های تجسمی را نمایان می‎‌‎کرد. در این نمایشگاه آثاری از ادوارد آرشامیان، فریدون آو، آربی اوانسیان، آشوربانی‎‌‌‎پال بابلا، بیژن صفاری، اردشیر محصص، بیژن مفید، عباس نعلبندیان، قباد شیوا و... به نمایش گذاشته شده بود. این کار توسط آریا کسایی گردآوری و تنظیم شده بود.
 
پلاکارت (نگاهی به طراحی اعلان سَردر سینما در ایران)

همزمان با پنجمین دوسالانه «سرو نقره‎‌‌‎ای»، در روز 8دی‎‌‎ماه1396 نمایشگاهی از اعلا‎‌‎ن‎‌‎های سَردر سینما در ایران، با پژوهش علی بختیاری، در گالری سلام ترتیب داده شد. هدف این بود تا آثاری که کمی با طراحی گرافیک اصطلاحا فاخر فاصله دارد و به هنرهای مردمی نزدیک‎‌‎تر است به نمایش درآید. بختیاری در یک رویکرد تاریخی و موضوعی به بخش فراموش‎‌‎شده‎‌‎ای از گرافیک سینما پرداخته بود. حدود 20اثر از کارهای به نمایش درآمده در این گالری، خیلی کم دیده و مطالعه شده‎‌‎ بودند. قدیمی‎‌‎ترین سَردرِ به نمایش درآمده، مربوط به سال1342 و متاخرترین آن مربوط به سال1381 بود. این سَردرها معمولا در ابعاد 5در 2متر و 6در 2متر یا 7در 2متر بودند. در این نمایشگاه قطعاتی ویژه مانند سَردر فیلم‎‌‎های «عاصی»، «داش آکل»، «شبح کژدم»، «هیولای درون»، «روی خط مرگ» و «دختری در قفس» به نمایش گذاشته شده بود.
 
تالار رودکی (گرافیک، معماری 1357-1346)

در روز 2شهریورماه 1397، مخاطب با حاصل کار یکی از مهم‎‌‎ترین مراکز فرهنگی یک‎‌‎سده اخیر مواجه می‎‌‎شد. این رویداد در سه بخش نمایشگاه، رونمایی کتاب و نشست وگفت‎‌‎وگو، به ارائه اسناد تصویری تالار رودکی پرداخته بود. محققِ پروژه چنین نوشته بود: «این گردآوری و نمایش تلاشی است برای جلوگیری از فراموشی و حذف آنچه بخشی از تاریخ فرهنگ تصویری این دوره است. این آرشیو با رویکردی بینارشته‎‌‎ای، به نمایش گذاشته خواهد شد.» این پروژه گرافیک در تالار را به 5بخش تقسیم کرده بود: ارکستر سمفونیک، اپرا، باله، برنامه‎‌‎های ایرانی: بزرگداشت موسیقی ایرانی و رقص‎‌‎های بومی و ملی و رسیتال و موسیقی مجلسی. اینها همه آثار دو طراح گرافیک برجسته صادق بریرانی و بهزاد حاتم را شامل می‎‌‎شد، که در آن سال‎‌‎ها رویدادهای رودکی را در قالب پوستر و بروشور مصورسازی و طراحی می‎‌‎کردند. این پروژه با طراحی و تنظیم آریا کسایی و اجرای اشکان فروتن به سرانجام رسیده بود.
 
کاغذ سرخ (انتشارات ایدئولوژیک صادر شده از شوروی)

کاغذ سرخ دومین پروژه آرشیوی مشترک «استودیو کارگاه» و «مرکز نبشی» بود. این رویداد در دو بخش با عنوان‎‌‎های «اعلان سرخ» از 13دی تا 18بهمن و «کتاب سرخ» از 25بهمن تا 23اسفند 1398برگزار شد. این پژوهش با تمرکز بر روابط دیرینه ایران و روسیه و اهمیت تأثیر سیاست‎‌‎های شوروی در فرهنگ ایران، به بازبینی اسناد تصویری شوروی برای نفوذ فرهنگی به ایران پرداخته بود. بخش اول به نمایش اسناد تصویری و کاغذی، و بخش دوم بیشتر به کتاب‎‌‎های «بنگاه نشریات پروگرس مسکو» توجه داشت. کتاب‎‌‎هایی که به زبان فارسی در شوروی طراحی و تولید شده و به ایران صادر شده‎‌‎ بودند. جلدهای این کتاب‎‌‎ها یکی از نقاط برجسته‎‌‎ی، تاریخ طراحی جلد کتاب در ایران به‎‌‎شمار می‎‌‎رود، که تا پیش از این به‎‌‎صورت متمرکز بررسی و نمایش داده نشده بودند. این رویداد با طراحی و تنظیم پیمان پورحسین اجرا شده بود.