هر کشوری با گذشته خود زنده است؛ گذشته‌ای که می‌تواند خوب، بد یا ترکیبی از خوب و بد باشد. اما به هر حال گریزی از آن نیست. همین هویت است که می‌تواند باعث عبرت یا افتخار ما باشد که یاد بگیریم از ما بزرگ‌ترها بسیار بوده‌اند و حالا اثری از آنها نیست؛ جز نشانه‌ها و بازمانده‌هایی. از دوره ساسانیان نیز آثار و اشیای زیادی به جا مانده است که هر کدام، می‌تواند ما را نسبت به مطالعه این عصر، آگاه‌تر سازد. این بناها و اشیا و بازمانده‌ها، بخشی از میراث بشری محسوب می‌شوند؛ بخشی از تاریخی که ایرانیان، نقش مهمی در آن داشته‌اند. با هم، بخشی از بازمانده‌های معروف ساسانیان را مرور می‌کنیم.
طاق کسری
بله، خاقانی چنین بود که وقتی از مدائن عبور کرد و چشمش به خرابه‌های طاق کسری افتاد، سرود: «هان!ای دل ِ عبرت‌بین! از دیده عبر کن! هان!/ایوان ِ مدائن را آیینه عبرت دان!» طاق کسری یا ایوان مدائن را، همانجایی می‌دانند که خسروپرویز و دیگر شاهان ساسانی در آن سلطنت می‌کردند و چشم و چراغ تیسفون بود. البته به‌تازگی ایرانی‌‌ها می‌خواهند تیمی به عراق بفرستند که این آثار باستانی
به جا مانده از ساسانیان را مرمت کنند. شنیده شده که بخشی از طاق ایوان مدائن در ابتدای سال جدید میلادی فرو ریخته است. طاق کسری مهم‌ترین اثر به جا مانده از ساسانیان است.
آتشکده آذرگشنسب
ایران در عصر باستان چند آتشکده خیلی بزرگ داشته است، یکی از آنها و شاید بزرگ‌ترین‌شان همین آتشکده آذرگشنسب بوده؛ در آذربایجان غربی فعلی. به همین دلیل برای ایران باستان حالت نماد را هم داشته است. چنین بود که در نبرد خسروپرویز با هراکلیوس، اینجا مورد تاخت و تاز بیزانسی‌ها قرار گرفته و سربازان روم شرقی، وقتی که اینجا را فتح کردند، آن را غارت و تخریب کردند. البته خسروپرویز آتش مقدس آن را با دستان خودش همراه برد، ولی دوهزار سرباز را با یکی از سردارانش به جا گذاشت تا مقاومت کنند؛ که البته تا آخرین نفر کشته شدند.
فرهادتراش
به کرمانشاه که بروید، می‌توانید طاق بستان و بازمانده‌ها و حکاکی‌هایی از زمان ساسانیان را مشاهده کنید. در این میان می‌توانید سری هم به فرهادتراش بزنید. البته غالبا می‌گویند کار فرهاد است، که از عشق شیرین دست به این کار زده است. هرچند نظم و عظمت آن چنین ایده‌ای را رد می‌کند. بد نیست بدانید که قصر شیرین، به دستور خسروپرویز برای شیرین، شاهزاده ارمنی که همسرش بوده، ساخته شده. البته برخی از باستان‌شناسان این نقش برجسته را متعلق به هخامنشیان می‌دانند، هرچند که این نظر که متعلق به خسروپرویز است، معتبرتر به‌نظر می‌رسد. در این اثر باستانی، سکویی به طول 150و ارتفاع 4.5متر ایجاد شده که بالای سرش نقش بزرگ تراش‌شده‌ای وجود دارد.
طاق بستان
طاق بستان هم در کنار طاق کسری، از معروف‌ترین آثار به‌جامانده از دوره ساسانیان محسوب می‌شود؛ در شهر کرمانشاه. این مجموعه، ترکیبی از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌های این دوره است، که در شمال غربی کرمانشاه قرار دارد. زمان ساخت آن را به قرن سوم میلادی نسبت می‌دهند. صحنه‌ها و سنگ‌نوشته‌هایی از خسروپرویز، تاجگذاری اردشیر دوم، تاجگذاری شاپور دوم و سوم و... در آن به چشم می‌خورد. می‌گویند که اینجا به واسطه طبیعت زیبایی که داشته، نقش شکارگاه شاهانه را هم بازی می‌کرده است. کتیبه‌نویسی و سنگ‌نوشته از سنت‌های شاهان ایرانی بوده تا وقایع و اتفاقات مهم را در تاریخ ثبت کنند.
بیشاپور
در نزدیکی کازرون، شهر باستانی بیشاپور قرار دارد که از بازمانده‌های مشهور عصر ساسانیان است، هرچند امروز مغفول واقع شده است. می‌گویند که این شهر در زمانه ساسانیان بسیار پررونق بوده و به دستور شاپور اول ساخته شده؛ وقتی که بر والرین، امپراتور رومی چیره شده و او را به کاخ خود آورد و تحقیر کرد. این شهر، از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است و 120کیلومتر تا شیراز فاصله دارد. تاریخچه کامل ساخت این شهر به‌صورت کامل در سنگ‌نوشته‌ای حک شده و موجود است. این شهر به‌صورت چهاردروازه و براساس معماری یونانی ساخته شده و چه بسا که اسرا و بزرگان رومی که در بند ایرانیان بودند، بر آن نظارت کرده باشند.
موزاییک ایوان بیشاپور
در موزه ملی ایران، در بخش ساسانیان، یک قطعه موزاییک نفیس وجود دارد که مربوط به ساسانیان است. شهر تاریخی بیشاپور، بخش‌های مختلفی داشت: ایوان موزاییک، جایگاه نذورات، حجاری و نقش‌برجسته‌ها، معبد آناهیتا، تالار تشریفات، غار شاپور و.... گفته می‌شود که ایوان موزاییک آن دارای موزاییک‌کاری‌های شیک و تر و تمیزی بوده است که الان دارید نمونه‌اش را می‌بینید. این ایوان 25متر طول و 6متر عرض داشته که کف آن به‌صورت هنرمندانه‌ای با موزاییک‌های نفیس فرش شده بود. جالب اینکه بخشی از این موزاییک‌ها امروز در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود؛ همین‌که نمونه‌اش را می‌بینید.
سکه‌های ساسانی
سکه‌ها معمولاً مهم‌ترین و خاص‌ترین مدارک و اشیای به‌جامانده از عصرهای مختلف تاریخی هستند. از دوره ساسانیان نیز سکه‌های مختلفی به جا مانده که در موزه‌های ایران و اروپا نگهداری می‌شود. سکه‌های ساسانی جنس طلا، نقره، برنز و آلیاژی از قلع و سرب داشته‌اند. جالب اینکه در عصر اشکانیان تنها سکه‌های نقره ضرب می‌شده، اما در زمانه اردشیر یکم و برای اینکه از رومیان کم نیاورد، سکه‌های طلا هم ضرب شد. گاهی سکه‌های طلا را دینار و سکه‌های نقره را درهم هم می‌گفتند. خسروپرویز و دیگر شاهان هم سکه‌های منحصر به‌خودشان را داشتند. جالب اینکه حتی بهرام چوبین هم که یک سالی از سرداری به شاهی رسید، برای خودش سکه داشت.
نقش برجسته‌های شاپور یکم
قبلا هم گفته بودیم که شاپور یکم، امپراتور مقتدر ساسانی موفق شد که والرین، امپراتور رومی را شکست داده و او و بزرگان و نجیب‌زادگان روم را به اسارت گرفته و حتی آنها را مجبور به کار و بیگاری در خوزستان فعلی کند. شاپور اول برای اینکه این موفقیت درخشان خودش را ابدی کند، نقش برجسته‌هایی در سراسر ایران از تسلیم امپراتور روم ثبت کرد. امروزه معروف‌ترین این نقش برجسته‌ها در مرودشت و بیشاپور و آذربایجان غربی و... قرار دارند؛ نقش‌هایی که سنگ‌تراشان به دستور امپراتور فاتح ساسانی که سه امپراتور رومی را مچاله کرده بود، به مناسبت‌های مختلف ثبت کرده‌اند.
ارگ انار
بنایی تاریخی در شهرستان انار کرمان، منتسب به دوره ساسانیان است. این ارگ که ثبت میراث هم شده است، در دوره صفویه بازسازی و مورد استفاده قرار گرفت. متأسفانه این بنا هم مورد بی‌توجهی قرار گرفته و تخریب شده است. در ابتدا نام این شهر آبان بوده است. ارگ انار 11هزار مترمربع هم مساحت دارد. البته بی‌شباهت به ارگ بم هم نیست، که احتمالا به‌خاطر بازسازی آنها در دوران صفویه است. ساسانیان به‌دلیل وسعت تصرفاتی که داشتند، در سراسر ایران بناهایی از خودشان به یادگار گذاشتند. کرمان هم آثار باستانی از این دست، کم ندارد.
بند قیصر
به آن پل شادروان شوشتر یا بند قیصر می‌گویند. در خوزستان نیز آثار باستانی زیادی به جا مانده است. این پل‌بند ثبت جهانی هم شده است. این پل 44دهنه داشته. اما ماجرای ساخت این بناها و این پل هم، به زمان شاپور اول بازمی‌گردد که والرین را شکست داد. او بزرگان و مهندسان رومی را به شوشتر و آن حوالی برده و به‌کار گرفت. این پل‌بند هم به آن دوره بازمی‌گردد که توسط رومی‌ها ساخته شده و حالا ثبت جهانی شده. این پل هنوز هم کاربرد دارد که نشان می‌دهد رومیان چه مهارتی در مهندسی داشته‌اند. برخی نقل‌ها حاکی از آن است که خود قیصر روم هم در ساخت این پل مشارکت داشته.
نگاهی به چند اثر و بنای به جا مانده از دوران ساسانیان
به‌جامانده از یک عظمت شاهانه
در همینه زمینه :