دیدار ایرانی با شبکه‌های اجتماعی

محمد کرباسی 

آشنا شدن کاربران ایرانی با شبکه‌های اجتماعی از هر بعدی که به آن نگاه شود تحولی بزرگ به‌حساب می‌آید؛ از فناوری اطلاعات گرفته تا سیاست و اجتماع. در این میان نقش فیسبوک به‌عنوان نخستین پلتفرم مهمی که در ایران مورد‌توجه کاربران قرار گرفت بسیار چشمگیر بوده است. تا قبل از فیسبوک ارتباطات اجتماعی ایرانی‌ها در فضای مجازی به شبکه‌های تحت داس موسوم به بی‌بی‌اس، گروه‌های چت یاهو‌مسنجر و شاید اورکات محدود می‌شد. شناخت و آمدن فیسبوک اما باعث شد تا در برهه‌ای همه مثل مردم کشورهای دیگر جهان مبهوت و جذب این شبکه اجتماعی شوند. تقریبا در سال 86 و 87 بود که سر زدن به فیسبوک کم‌کم به یکی از عادت‌های روزانه و حتی شبانه‌روزی کاربران ایرانی تبدیل شد. علاوه بر سرگرمی و ارتباط با دوستان، فیسبوک تبدیل به محفلی برای خواندن اخبار و گزارش‌هایی شده بود که از مسیرهای رسمی و حتی روزنامه‌های کشور به‌دست کاربران نمی‌رسید.
به‌تدریج فیسبوک تبدیل به پیج‌ها و صفحه‌های مختلفی برای افرادی با علاقه‌مندی‌های گوناگون شد. خیلی از کسانی که آن زمان فیسبوک را تجربه کرده‌اند خاطره خوش پیدا کردن دوستان قدیمی یا مهاجرت کرده را در سوی دیگر دنیا به یاد دارند. شبکه‌های اجتماعی باعث شده بود که فاصله آدم‌ها کمتر شود و هر کسی سریع‌تر از حال دیگری خبردار شود، هر چند گروه‌های زیادی هم به این وضعیت در فضای مجازی معترض بودند. شاید برای نسل جدید با تجربه شبکه‌هایی مثل اینستاگرام اکنون هیجان این تجربه قابل‌فهم نباشد اما تأثیرات فیسبوک در ایران باعث شد که از روز اول تا سال 1388 این شبکه اجتماعی 2بار فیلتر و دوباره آزاد شود.
اتفاقات سال 1388 اما باعث شد که فیسبوک برای همیشه به فهرست سایت‌های فیلتر‌شده اضافه شود. فیلترینگ گسترده این شبکه اجتماعی و آمدن پلتفرم‌های دیگر بدون فیلتر باعث شد تا برخلاف نقاط دیگر جهان فیسبوک به‌صورت ناگهانی جذابیت خود را برای کاربران ایرانی از دست بدهد. درحالی‌که هنوز میلیاردها نفر در جهان از فیسبوک استفاده می‌کنند اکنون کمتر کسی را می‌توان در ایران پیدا کرد که به‌صورت مرتب به این شبکه اجتماعی سر بزند.
در شهریورماه 92، غلامحسین محسنی اژه‌ای، دادستان کل کشور، از امکان رفع فیلتر فیسبوک خبر داد. یک روز پس از آن محمدرضا آقامیری، عضو کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه از امکان رفع مشروط فیلترینگ فیسبوک به شرط تفکیک محتواهای مجرمانه از محتوای مفید توسط نرم‌افزار هوشمند فیلترینگ یا الزام فیسبوک به تبعیت از قوانین ایران گفت.
به‌ویژه آنکه در تحولات موسوم به بهار عربی یا بیداری اسلامی هم فیسبوک نقش جدی داشت؛ ازجمله کاربران تونسی و مصری به‌شدت از این شبکه اجتماعی در اعتراض‌های این کشور استفاده می‌کردند.
این بار یک تحول مهم جهانی در شرف وقوع بود. ناراضی‌های سراسر جهان عرب به‌زودی متوجه شدند که انقلاب اینترنت، توازن قدرت را به نفع آنها به‌هم زده است.
چند سالی می‌شود که فیسبوک در رتبه پرمخاطب‌ترین شبکه اجتماعی دنیا قرار گرفته‌است و طبق جدیدترین آمارگیری جهانی که در سال 2019 انجام شده، تعداد کاربران فیسبوک در دنیا بیش از 2. 3 میلیارد نفر اعلام شده است.  این در حالی است که هنوز آماری جزئی از تعداد کاربران فیسبوک در هر کشور ارائه نشده است. وضعیت ایران نیز به همین صورت است و به‌طور رسمی آماری درخصوص تعداد کاربران ایرانی فیسبوک ارائه نشده است.
سال 98 درنظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران در مجموع 2. 3 درصد از شرکت‌کنندگان، فیسبوک را به‌عنوان شبکه اجتماعی مورد‌استفاده ذکر کرده‌بودند. البته حدود 30درصد افراد نیز گفتند که از هیچ شبکه مجازی‌ای استفاده نمی‌کنند.
درصورتی که جمعیت کشور 80میلیون نفر باشد و 2. 3 درصد از آنها از فیسبوک استفاده کنند، می‌توان اینطور نتیجه گرفت که حدود 1. 8 میلیون از ایرانیان هنوز عضو فیسبوک بوده و از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند.