کلنگ نخستین ایستگاه پردازش پسماند شهر تهران در منطقه ۲۲ به زمین خورد
پیش به سوی بازیافت پاک
ثریا روزبهانی
کلنگ نخستین ایستگاه «پردازش زباله شهر تهران» در غرب پایتخت در منطقه۲۲ به زمین زده شد تا در مدت کوتاهی ساخته شود و به بهره‌برداری برسد. پردازش در محل شامل فعالیت‌هایی چون متراکم‌سازی و کمپوست‌سازی از ضایعات باغی است. تهیه کمپوست از پسماندها علاوه بر کاهش میزان زباله‌های دفن شده و همچنین جلوگیری از انتشار و کاهش تولید شیرابه، گاز «متان» و بوی نامطبوع، سبب بهبود هوای منطقه و حفظ سلامتی افراد ساکن می‌شود. براساس گفته‌های مدیران شهری قرار است با بهره‌برداری از این مرکز، روزانه بیش از ۸۰۰تن پسماندتر و خشک از مناطق غربی شهر جمع‌آوری و در این مرکز، زباله‌ها تفکیک و با فشرده‌سازی روانه مجتمع بزرگ دفع و پردازش زباله «آرادکوه» شوند. علاوه بر این اقدامات، با استفاده از پساب تصفیه شده حاصل از فشرده‌سازی زباله، فضای سبز نیز آبیاری می‌شود. برای آشنایی بیشتر با شیوه فعالیت مرکز پردازش و بازیافت یکپارچه پسماندهای شهری با «حسین صادقی»، معاون خدمات شهری منطقه ۲۲، گفت‌وگو کردیم.
حذف ایستگاه‌های بازیافت
پسماند از لحاظ فیزیکی، حاوی همان موادی است که در محصوﻻت مفید وجود دارد و تنها تفاوت آنها در بی‌ارزش بودن پسماند است. جداسازی مواد پسماند می‌تواند یکی از روش‌های افزایش ارزش مواد و پیدا کردن موارد کاربرد برای آنها باشد. افزایش روزافزون حجم پسماندها از یک سو و تنوع و گوناگونی آنها از سویی دیگر بر پیچیدگی شرایط و روش جمع‌آوری و دفع آنها می‌افزاید. مدیریت پسماندهای شهری به عواملی همچون تولید زواید، جمع‌آوری، حمل‌ونقل، دفن زباله و بازیافت آن بستگی دارد. در همین راستا، مرکز «MRF» یا مرکز «پردازش و بازیافت یکپارچه پسماندهای شهری» در بخشی از محله «کوهک» احداث می‌شود. حسین صادقی، معاون خدمات شهری منطقه۲۲، درباره این مرکز توضیح بیشتری ارائه می‌دهد: «یکی از محورهای ۶گانه طرح «کاپ»، تحول در انتقال زباله‌های شهری است. در همین راستا، مدیریت شهری در صدد است تا با محدودسازی مراکز آلاینده محیط‌زیست در شهر، تعداد ایستگاه‌های انتقال پسماند را از ۱۱ مرکز به ۸ مرکز MRF کاهش دهد. همچنین ۲۸ ایستگاه بازیافت نیز با اجرای این طرح حذف خواهند شد. مدیریت شهری منطقه ۲۲ هم در این راه گام‌های مهمی برداشته است و برای تحقق این طرح تلاش می‌کند. اکنون آموزش و فرهنگسازی درباره اجرای طرح کاپ یا همان الگوی نوین کاهش پسماند در راستای انتقال مخازن از معابر به بخش‌های مسکونی در برخی از محله‌های منطقه در حال اجرا است. طرح کاپ می‌تواند کمک مؤثر و میانبری برای پیشبرد اقدامات و فعالیت‌های مرکز پردازش و بازیافت منطقه باشد.»
زباله‌های ۳ منطقه اینجا جمع می‌شود
این ایستگاه برای ۳ منطقه ۵، ۲۱ و ۲۲ در نظر گرفته و مقرر شده است تا روزانه حدود ۸۰۰ تن زباله را پذیرش کند. معاون خدمات شهری منطقه۲۲ می‌گوید: «براساس آمار اداره‌های بازیافت و پسماند این مناطق، بیشترین میزان حجم پسماند به سبب بافت مسکونی گسترده به منطقه ۵ اختصاص دارد. ماهانه حدود ۴۱۲ تن زباله‌تر از این منطقه جمع‌آوری می‌شود. همچنین ساکنان منطقه ۲۱ در آذرماه ۳میلیون و ۲۵۱هزار و ۱۳۰کیلوگرم پسماندتر و نزدیک به ۱۳۸هزارکیلوگرم پسماند خشک تولید کرده‌اند. تناژ ورودی منطقه ۲۲ هم روزانه نزدیک به ۳میلیون و ۵۰۰کیلوگرم یا ۱۱۸تن است. براساس تعهد پیمانکار و شریک مربوطه، این ایستگاه از مرداد ماه سال آینده کار خود را آغاز می‌کند و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. اکنون حدود ۱۰ ایستگاه میانی در شهر تهران وجود دارد که کار انتقال و جمع‌آوری زباله‌ها در آن انجام می‌شود. اما مرکز پردازش، ایستگاه جدید نیست، بلکه تغییر این ایستگاه‌ها به MRF است یعنی از تکنولوژی روز دنیا در تفکیک استفاده می‌کنیم. به این صورت که شیرابه پسماند گرفته و تفکیک، پاک و درست انجام می‌شود. علاوه بر این، ماشین‌های بزرگی که موجب ترافیک و نشت شیرابه در شهر می‌شوند، جمع‌آوری و انتقال به شکل پاک انجام می‌شود. فعالیت این مرکز در محیطی کاملاً سربسته انجام و شیرابه بلافاصله با پرس‌هایی که در این سیستم وجود دارد، گرفته و تصفیه می‌شود. محیط سرپوشیده نیز بهینه و کار در فضای کمی به‌صورت فشرده انجام می‌شود تا قابل کنترل باشد. علاوه بر این، برای اطمینان بیشتر مرکز پایش بو راه‌اندازی می‌شود تا بتوانیم وضعیت را رصد کنیم. همچنین برنامه‌ریزی انجام شده است تا از این پساب برای آبیاری درختان و فضای سبز محدوده استفاده شود. در واقع یکی از کارها در این بخش، ایجاد مرکز تصفیه است که خروجی تصفیه شده وارد اگو شهری می‌شود که توافقات آن با آب و فاضلاب نیز انجام شده است.» او درباره ویژگی‌های این مرکز می‌گوید: «مرکز MRF یا مرکز پردازش و بازیافت یکپارچه پسماندهای شهری در منطقه۲۲، در مساحتی حدود ۳۵هزارمترمربع احداث خواهد شد. بخشی از این مرکز به جداسازی حداکثری پسماند خشک از پسماند شهری اختصاص می‌یابد و بخش دیگر آن هم ویژه سیستم‌های تصفیه شیرابه است. همچنین قسمتی برای استقرار دستگاه‌هایی که مانع از انتشار گازهای بدبو می‌شود، در نظر گرفته شده و در نهایت پخش پایانی هم فضایی است که از آنجا زباله‌های باقی مانده به مرکز آرادکوه ارسال می‌شود. در حقیقت این مرکز، ایستگاهی چندمنظوره خواهد بود.»
ارتباط دوسویه کاپ و مرکز پردازش پسماند
یکی از اهداف طرح کاپ، رفع مشکلاتی همچون حذف کودکان‌کار و زباله‌گردی است که پیش‌بینی می‌شود با فعالیت MRF این معضل حل خواهد شد. چراکه با انجام جداسازی پسماند از زیر سینک‌های ظرفشویی، انتقال به ایستگاه و احداث مراکز پردازش و بازیافت یکپارچه، دیگر نیروی زباله‌گرد نخواهیم داشت. صادقی، در این‌باره می‌گوید: «رویکرد اصلی و مهم طرح کاپ، کاهش میزان تولید پسماند است که باید بین مردم به فرهنگ عمومی رایج تبدیل تا شهر قابل زیست و شرایط برای نسل‌های بعدی بهتر شود. با اجرای طرح کاپ به تدریج شاهد حذف مخازن کنونی زباله و جایگزینی مخازن ۳گانه در بیشتر ساختمان‌های تجاری، اداری و مسکونی خواهیم بود. اصل مهم در اجرای این طرح، کاهش تولید پسماند است که در همه جای دنیا وجود دارد که به‌صورت تدریجی پسماندهای حجیم و قابل بازیافت را جداسازی و به مواد اولیه تبدیل کنیم. بازیافت و استفاده دوباره پسماندها می‌تواند به سبب اقتصادی اشتغال ایجاد کند. همچنین با فرهنگسازی و شرکت خانواده‌ها در تفکیک زباله‌ها می‌توانیم اثرات مهمی در زمینه اقتصاد و محیط‌زیست نیز داشته باشیم. اکنون شهروندان پسماندهای خشک را به راحتی در سطل‌های زباله می‌اندازند و این زباله‌ها برای افراد فرصت‌طلب درآمد هنگفتی را ایجاد کرده است، اما اگر این دور باطل تعطیل شود، نه تنها پدیده زباله‌گردی کمرنگ می‌شود، بلکه حجم تولید پسماند نیز کاهش می‌یابد. آبگیری پسماندهای‌تر برای جلوگیری از فساد و تولید بو و شیرابه سمی و بیماری‌زا، تفکیک حداکثری زباله‌های خشک (شامل کاغذ، کارتن، شیشه، پت و پلاستیک، وسایل الکترونیک و فلزی)، کم حجم‌سازی و شست‌وشوی بطری‌های شیشه‌ای و پلاستیکی پیش از ذخیره‌سازی در مخازن خشک برای جلوگیری از فساد و تولید بو از نکات کلیدی و مهم این طرح است. هرچه ضریب همکاری شهروندان در مدیریت بهینه پسماند، تفکیک از مبدأ و تحویل پسماندهای تفکیک شده به عوامل شهرداری بالاتر باشد، کمتر شاهد پدیده زباله‌گردی خواهیم بود. برای همین، انجام امور مرتبط با طرح کاپ (کاهش پسماند) به رسیدن به این اهداف کمک می‌کند.»
کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی
با افتتاح سوله جدید از تفکیک دستی پسماندهای خشک ممانعت می‌شود و همه مراحل کار به روش علمی، مکانیکی و صنعتی صورت می‌گیرد. این امر، آلودگی‌های زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد. «صدرالدین علیپور»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران، راه‌اندازی این مرکز را راهکاری مطلوب و مؤثر برای کاهش اثرات و مخاطرات زیست‌محیطی ناشی از پراکندگی پسماند عنوان می‌کند: «ایجاد مرکز پردازش و بازیافت یکپارچه پسماندهای شهری سبب می‌شود تا بو و شیرابه‌ایی که از قبل در این نقطه از منطقه ۲۲ وجود داشت، حل شود. چراکه این مرکز سرپوشیده و ایزوله است و با سیستم‌های کنترل بو این مرکز، می‌توان آن را به حداقل رساند. همچنین از دیگر نقاط قوت و مزایای این طرح، سرپوشیده شدن ایستگاه‌های موجود، کاهش اثرات و مخاطرات زیست‌محیطی ناشی از پراکندگی پسماند و انتشار شیرابه در مسیر انتقال به آرادکوه، کاهش و حذف عوامل غیرمجاز جمع‌آوری و زباله‌گردی، فشرده‌سازی و کاهش حجم پسماندهای پردازش شده، افزایش‌درصد تفکیک پسماند در مبدأ و کاهش دفع و دفن منابع است. چون پس از همه مراحل، پردازش پسماند، کار انتقال و تحویل پسماندهای ارگانیک خالص و پسماندهای ریجکتی به‌صورت فشرده در مجتمع دفع و پردازش آرادکوه انجام می‌شود.»
آثار جنبی مدیریت پسماند
یکی از اهداف استراتژیک مدیریت پسماند، کاهش تدریجی دفن و افزایش ظرفیت بازیافت و پردازش است. احداث واحدهای جدید پردازش و تولید کمپوست از دفن پسماندها و همچنین آلودگی آب، خاک و هوا جلوگیری می‌کند و از سوی دیگر سبب بهبود محیط‌زیست شهری و بهبود وضعیت اجتماعی و بهداشتی مردم می‌شود. به همین دلیل مرکز تفکیک و پردازش در مدیریت پسماند از جایگاه مهم و ویژه‌ای برخوردار است. «یدالله طاهری»، رئیس اداره مدیریت پسماند منطقه ۲۱، به مزیت‌های این طرح اشاره می‌کند و می‌گوید: «مرکز MRF از خط پردازشی تشکیل شده است که در آن موضوع کم‌حجم‌سازی و شیرابه‌گیری زباله‌ها انجام می‌شود و پسماندهایی که پس از جدا و کم حجم‌سازی باقی می‌مانند به کود مصرفی تبدیل می‌شوند که حتی در مصارف پزشکی هم مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع می‌توان گفت راه‌اندازی مرکز MRF کوتاه کردن دست زباله‌گردهای غیرمجاز یا کودکانی است که به‌طور دوره‌گرد در همه مناطق و به‌صورت غیرمجاز زباله را در مبدأ تفکیک می‌کنند. با این کار زباله‌گردها، کودها خود به خود حذف می‌شوند. اکنون با احداث مرکز MRF یا مرکز پردازش و بازیافت یکپارچه پسماندهای شهری در منطقه۲۲، مناطق همجوار نیز زباله‌های جمع‌آوری شده خود را برای انجام عملیات کم حجم‌سازی و انتقال به «کهریزک» به این مرکز منتقل می‌کنند. حذف شدن یکی از خودروهای سنگین «سیم‌تریل» از نکات مثبت بهره‌برداری از این مرکز است. چراکه این خوردوها در هنگام جابه‌جایی مشکلات متعددی را ایجاد می‌کنند که اکنون با حذف آنها بیشتر این معایب برطرف می‌شود. برای مثال، سیم‌تریل‌ها وقتی می‌خواهند زباله‌های دپو شده را در مناطق جابه‌جا کنند و به سمت آرادکوه بروند، ممکن است در طول مسیر، شیرابه‌های این زباله‌ها در معابر ریخته یا در اثر وزش باد یا حرکت خودروها، زباله‌ها به بیرون پرت شوند. با تردد کمتر این خودروها در محدوده شهر، این مشکلات نیز کمتر خواهد شد.»
رئیس کمیته محیط‌زیست شورای‌شهر تهران:
راه‌اندازی مراکز بازیافت پاک ضروری است
امروزه مدیریت پسماند یکی از ضروری‌ترین محورهای توسعه پایدار محسوب می‌شود. «سید آرش حسینی میلانی»، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای‌شهر تهران، افزایش ۱۵درصدی میزان تفکیک پسماند را از جمله مزایاهای راه‌اندازی مرکز پردازش و بازیافت «کوهک» می‌داند: «طرح جامع مدیریت پسماند که در آستانه تصویب شورای‌شهر است، برلزوم احداث و فعالیت مراکز بازیافت پاک در داخل شهر تأکید دارد. در این زمینه ۴ مرکز مورد تأیید قرار گرفته است که ایستگاه کوهک، نخستین ایستگاه پاک در محدوده غرب تهران خواهد بود. ایستگاهی با این سبک و با این سطح از تکنولوژی و پردازش برای نخستین بار است که در شهر تهران احداث می‌شود. پروژه‌ای که در آن با وجود اینکه از مشاوره‌های خارجی کمک گرفته شده، ارز بری نداشته و در واقع بومی‌سازی شده است. قرار است ۲ ایستگاه در شرق، یکی در غرب و یک مرکز نیز در جنوب راه‌اندازی شوند و به‌زودی نیز یک مرکز در شمال شهر ساخته می‌شود که هرکدام از این ایستگاه‌ها ۳ تا ۴منطقه را در بر می‌گیرند و پسماندهای آنها را جمع‌آوری و در این ایستگاه‌ها پردازش می‌کنند تا پسماند خشک با کیفیت‌تری به آرادکوه منتقل شود. با راه‌اندازی این مرکز، تردد ماشین‌های سنگین حامل زباله به سمت آرادکوه بسیار کمتر خواهد شد و این امر صرفه‌جویی در هزینه‌ها و بهبود وضعیت زیست‌محیطی را به دنبال خواهد داشت.»
