گزارش
درس‌های پلاسکو به تهران
در چهارمین سالگرد تراژدی پلاسکو، فداکاری آتش‌نشانان، ایمنی مراکز تجاری و آخرین وضعیت ساختمان جدید پلاسکو را مرور‌کرده‌ایم
زینب زینال‌زاده- خبر‌نگار
ساختمان جدید پلاسکو تا پایان امسال ساخته می‌شود، اما کسبه اردیبهشت سال آینده و پس از ایمن‌سازی و نصب تجهیزاتی مانند آسانسور و پله‌برقی و... می‌توانند در آن مستقر شده و به کسب‌وکارشان بپردازند.
فروریختن ساختمان پلاسکو از ذهن هیچ‌کس پاک نمی‌شود. 30دی‌ماه سال 95بود که یکباره شعله‌های آتش در طبقات ساختمان پلاسکو زبانه کشید و در چشم برهم زدنی این سازه 50ساله به تلی از خاک تبدیل شد. قبل از این حادثه همه پلاسکو را با عنوان بازار لباس می‌شناختند، اما پس از آتش‌سوزی، نام آن با ایثار و رشادت آتش‌نشانانی که از میان شعله‌ها چون ققنوس پر کشیدند و آسمانی شدند، گره خورد؛ حادثه‌ای که یادآوری‌اش برای همه مردم به‌ویژه خانواده بزرگ سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران تلخ و ناگوار است. حالا 4سالی است که آخرین روز دی‌ماه برای خانواده شهدای آتش‌نشان یادآور غم دوری از عزیزان و لحظه‌های دلهره‌آوری است که جز با اشک التیام نمی‌یابد. ناصر مهرورز، یکی از شهدای آتش‌نشان ساختمان پلاسکوست که برادرش رضا مهرورز روز حادثه و تا آخرین لحظات کنارش بود، اما برای تعویض کپسول اکسیژن (دراگر) دقایقی از او جدا شد تا در همین لحظات کوتاه، ناصر پر بکشد و آسمانی شود.
رضا مهرورز آن سال فرمانده عملیات بازرسی بود و با گذشت 4سال هنوز هم از تنها گذاشتن برادر کوچکش پشیمان است: «پس از این اتفاق به تنها چیزی که فکر می‌کردم این بود که چگونه به مادرم بگویم برادرم را زیر آوار جاگذاشته‌ام.» هنوز هم رضا مهرورز وقتی خاطرات آن روز را تورق می‌کند، بغض راه گلویش را می‌بندد: «آتش‌نشانان همه جانانه تلاش می‌کردند. از یک‌سو عده‌ای مشغول مهار آتش بودند و تعدادی هم از مردم می‌خواستند ساختمان را ترک کنند. همه‌جا را دود گرفته بود و جز سیاهی چیزی نبود. آتش هر لحظه شعله‌ورتر می‌شد و کار آتش‌نشانان سخت‌تر. ساختمان قدیمی بود و قطعاً در برابر این حجم از آتش‌سوزی نمی‌توانست تاب بیاورد و بالاخره فروریخت.» ناصر طبقه دهم مشغول عملیات بود و با آوار شدن، پلاسکو او را در خود فرو برد. رضا مهرورز که امروز رئیس ایستگاه 23آتش‌نشانی است، آنچه را می‌دید، باور نمی‌کرد. حسن و فیروز مهرورز هم آتش‌نشان هستند و سال95 پس از وقوع حادثه خود را به محل رساندند و همراه با رضا برای یافتن نشانی از ناصر آوارها را کنار زدند، اما پیکر شهدای آتش‌نشان یکی پس از دیگری از دل پلاسکوی آوار شده، بیرون کشیده و در نهایت با آزمایش دی‌ان‌ای پیکر ناصر شناسایی و تحویل خانواده شد: «عمق فاجعه بسیار زیاد بود و امیدی برای زنده ماندن ناصر و سایر آتش‌نشانان نداشتیم، اما مادرم مدام اشک می‌ریخت و برای سلامتی ناصر دعا می‌کرد. وقتی پیام شهادتش را دادیم، به چشم خود دیدم کمرش یکباره خمیده شد و گرد غم روی چهره‌اش نشست. این مصیبت خیلی زود موهایش را سفید کرد.»
دوری از ناصر خیلی زود مادر را پیر و زمینگیر کرد و تنهایی‌اش را کنار عکس قاب شده ناصر، می‌گذراند. خانواده‌های بهنام میرزاخانی، علی امینی، فریدون علی‌تبار، علی مستوفی، حسین حسین‌زاده، محمد آقایی‌قادرلو، حسین سلطانی، رضا نظری، مجتبی کوهی، امیرحسین داداشی، محسن روحانی، رضا شفیعی‌اینچه، ناصر مهرورز، محسن قدیانی، علیرضا سفی‌زاده و حامد هوایی، داغدار حادثه پلاسکو هستند که این روزها وقتی پای صحبت‌هایشان بنشینید، هریک از آنها پس از گفتن دلتنگی‌هایشان کلامشان را با این جمله که «امیدواریم دیگر چنین حادثه تلخ و ناگواری رخ ندهد.» تمام می‌کنند؛ خواسته‌ای که اگر مالکان پلاسکو به اخطارهای آتش‌نشانی عمل می‌کردند، امروز به حسرت و آرزو و آه تبدیل نمی‌شد.
نقطه عطف ایمنی‌سازی
2سال پس از فروریختن پلاسکو، مجوز ساخت بنای جدید به بنیاد مستضعفان داده و مقرر شد در ساختمان جدید تمام موارد ایمنی رعایت شود. ساخت پلاسکوی جدید با فراز و نشیب و چالش‌های زیادی مواجه بود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تأمین پارکینگ توسط سازنده یعنی بنیاد مستضعفان اشاره کرد.
محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری عضو شورای شهر تهران، اما اعتقاد دارد که شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور در موضوع تأمین پارکینگ ساختمان پلاسکو برخورد دوگانه‌ای داشته است: «با وجود اینکه در مجاورت ساختمان پلاسکو، زمینی معروف به پارکینگ اکبر قرار دارد و اتفاقاً متعلق به بنیاد مستضعفان است و مسئولان این بنیاد می‌توانستند در فضای زیرسطحی آن پارکینگ موردنیاز پلاسکو را تأمین کنند، اما طی توافقنامه‌ای غلط با شهرداری این کار انجام نشد.»
براساس توافقات صورت گرفته مقرر شد بنیاد مستضعفان پس از ایمن‌سازی پارکینگ پروانه از آنجا به عنوان پارکینگ ساختمان پلاسکو بهره‌برداری کند که این موضوع هم مورد بحث و چالش مدیران شهری است. یکی از دلایل تخریب ساختمان پلاسکو بی‌توجهی به موارد ایمنی ساختمان بوده که در این مورد بارها و بارها اخطارهایی توسط کارشناسان سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران به کسبه و ذینفعان داده شده بود. بنابراین یکی از معیارهای مهم پلاسکوی جدید رعایت تمامی موارد ایمنی است که به‌گفته محمد سالاری حادثه ساختمان پلاسکو نقطه عطفی برای ایمن‌سازی پاساژها و مراکز خرید و تجاری است: «حادثه پلاسکو بسیار تلخ و ناگوار بود، اما نقطه عطفی در تاریخ کشور ما برای ایمن‌سازی شد.»
ساختمان جدید پلاسکو براساس آخرین استانداردها ایمنی بنا شده است و با بهره‌برداری از آن بیش از 300واحد کسب و پیشه که در سال95 بر اثر آتش‌سوزی دچار ضرر و زیان شده‌اند، می‌توانند به کاسبی‌شان بپردازند. سالاری با ابراز رضایت از اقدامات بنیاد مستضعفان در رعایت استانداردهای ایمنی در بازدید از مراحل ساخت پلاسکوی جدید می‌گوید: «در بازدید متوجه شدم بنیاد مستضعفان در ایفای مسئولیت قانونی‌اش و حتی فراتر از آن عمل کرده و تمام الزامات و استانداردهای لازم را در طراحی سازه، فضاهای داخلی و مشایی و راه‌پله‌ها رعایت کرده و برای سهولت تردد شهروندان چندین دستگاه آسانسور هم پیش‌بینی شده است.»
عملیات ساخت ساختمان پلاسکو به مرز 85درصد رسیده و کسبه می‌توانند از اوایل سال آینده در مغازه‌هایشان مشغول کسب‌وکار شوند. بخش شمالی ساختمان پلاسکو هم در حادثه دی‌ماه95 آسیب دید و قرار بود تخریب و نوسازی شود که در‌نهایت مقاوم‌سازی آن بخش در دستور کار قرار گرفت و به‌گفته عضو شورای شهر تهران مقاوم‌سازی بخش شمالی هم انجام شده است.
شناسایی پلاسکوهای دیگر
30دی‌ماه1395 در تاریخ پایتخت با یک حادثه ناگوار و فراموش‌نشدنی گره خورده است و مسئولان درس بزرگی گرفتند و تلاش می‌کنند علاج واقعه را قبل از وقوع انجام دهند و از این‌رو شناسایی ساختمان‌های ناایمن را در اولویت کارها قرار داده‌اند. رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران می‌گوید: «شناسایی و ایمن‌سازی ساختمان‌های عمومی به‌ویژه مراکز خرید و تجاری اولویت مدیریت شهری دوره پنجم است؛ بنابراین در ابتدای امر با مشارکت ذینفعان، مالکین پاساژها و هیأت امنا نهضت ایمن‌سازی راه‌اندازی و ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن شروع شده است.» به‌گفته این عضو شورای شهر تهران، نهضت ایمن‌سازی می‌تواند الگوی موفقی باشد برای تعمیم دادن به سایر کلانشهرهای کشور: «اخیراً مصوبه مشترکی در کمیسیون شهرسازی و معماری و محیط‌زیست و خدمات شهری ارائه و مصوب شده است مبنی بر اینکه سازمان آتش‌نشانی و شهرداری تهران مکلف به شناسایی همه ساختمان‌های ناایمن و غربالگری و دسته‌بندی آنها به بناهای بسیار پرخطر، پرخطر و کم‌خطر است که تا‌کنون حدود هزار ساختمان غربالگری شده‌اند.» پس از ثبت اطلاعات ساختمان‌های غربالگری شده، رفع خطر آنها توسط نهضت ایمن‌سازی انجام می‌شود و سالاری امیدوار است فعالیت‌های این نهضت تداوم داشته باشد.
مکث
امید به شروع کاسبی در پلاسکو
پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان: اکنون ساختمان پلاسکو به پیشرفت فیزیکی ۸۵درصدی رسیده است و با وجود محدودیت‌ها و مشکلات فراوانی که ناشی از شیوع ویروس کروناست و تورم‌های سنگینی برای ما به‌وجود آورده به قول خود وفادار بودیم و تا پایان امسال ساختمان پلاسکو ساخته می‌شود و کسبه پلاسکو از اردیبهشت‌ماه سال آینده می‌توانند کار خود را شروع کنند. از کسبه آسیب‌دیده ساختمان پلاسکو می‌خواهیم که مانند سال‌های گذشته صبوری به خرج دهند تا بتوانند از اردیبهشت‌ماه سال آینده در ساختمان پلاسکو مستقر شوند و ساختمانی زیباتر، ایمن‌تر و بهتر از پلاسکوی سابق داشته باشند.
