کاهش آلودگی هوا؛ یک مطالبه مدنی پس از 27سال

عصر دیروز بعد از 27 سال برای بار دیگر مطالبه‌گران هوای پاک دور هم جمع شدند تا نسبت به وضعیت بغرنج آلودگی هوای پایتخت راهکاری بیندیشند. سال 72، هنگامی که آلودگی هوای تهران به مسئله‌ای کاملا جدی تبدیل شد، تعدادی از استادان دانشگاهی، فعالان مدنی و کارشناسان در پارک لاله تجمع کردند و با صدور بیانیه‌ای از همه دستگاه‌ها و ارگان‌ها خواستار رفع موانع کاهش آلودگی هوا شدند. اینکه سال‌ها بعد، قانون هوای پاک در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، به نظر برخی کارشناسان ماحصل همین مطالبه‌گری مدنی بوده است.
به‌گزارش همشهری، روز گذشته نیز بعد از سال‌ها فعالان مدنی با حضور برخی از اعضای شورای شهر تهران در پارک شهر گرد‌هم آمدند تا نسبت به رفع آلودگی هوا مطالبه‌گری کنند. رئیس شورای شهر تهران در این نشست توجه به مسائل زیست‌محیطی را از شاخصه‌های توسعه یافتگی دانست. محسن هاشمی‌رفسنجانی گفت: «با کمک تشکل‌های مردمی می‌توانیم اجرای مصوباتی که منتج به بهبود وضعیت زیست‌محیطی شهرها می‌شود را پیگیری کنیم. بخش تقنینی حاکمیت و سازمان های مردم نهاد باید مکمل هم عمل کنند تا تقسیم کار و هم‌افزایی شکل بگیرد. متاسفانه چنین اتفاقی میان شورا به عنوان دستگاه نظارتی و تقنینی شهری با تشکل‌های مردمی به‌صورت منسجم بنا به دلایلی رخ نداده است.»‌ او ادامه داد: «هدف حاکمیت این است که برای مردم توسعه‌یافتگی بیاورند متاسفانه به‌دلیل مسائل مختلف که هر دوره به‌وجود آمده است زمینه فراهم نشد که در این جهت قدم برداریم. دوران سازندگی و اصلاحات و بعد ها چالش تحریم ها موجب شد توسعه ما در همه زمینه ها با مشکل مواجه شود. و‌این در بروز مشکلات محیط زیستی که امروز با آن دست به گریبان هستیم اثر گذار بوده است، چراکه شاخصه های توسعه یافتگی همین رعایت مسائل محیط زیستی است.» هاشمی تاکید کرد: «اگر بخواهیم وضعیت آلودگی هوا را درست کنیم راهی نداریم جز اینکه ۴۵۰ کیلومتر مترو با احتساب شهر های اقماری و ۲۵۶ ایستگاه مترو داشته باشیم. ۶ هزار واگن در تهران فعالیت کنند و ۹ هزار اتوبوس برقی داشته باشیم که اگر این امکانات فراهم شود می توانیم برای خودروها محدودیت بگذاریم و مردم را سوق دهیم به حمل و نقل عمومی.»

اراده‌ای وجود ندارد
در گردهمایی عصر دیروز، زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری پارلمان شهری پایتخت هم به بیان مطالبی درباره شرایط نامناسب دی‌ماه امسال  تهران نسبت به سال گذشته از نظر وضعیت آلودگی هوا پرداخت و گفت: «متاسفانه هیچ‌کس پاسخگو نیست و برخوردهای غیرشفاف و غیرمسئولانه‌ای را شاهد هستیم. معلوم نیست که چه کسی باید اقدام کند و پاسخگو باشد؟» به گفته نوری اراده‌ای جدی برای حل معضل آلودگی هوا در کشور ما وجود ندارد. او افزود: «آلودگی هوا اغلب شهرهای دنیا را به دلیل مصرف سوخت‌های فسیلی فرا گرفته اما اقداماتی که دولت‌ها و دستگاه‌های مسئول انجام می‌دهند می‌تواند میزان آلودگی هوا را کاهش داده و موضوع را مدیریت کند.»
این عضو شورای شهر تهران به اطلاعاتی درباره مرگ و میر ناشی از موضوع آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: «در 11-10ماه گذشته 2میلیون نفر در جهان بر اثر ابتلا به کووید-19 جان‌شان را از دست داده‌اند. ویروس کرونا اوضاع را به‌هم ریخته؛ به‌گونه‌ای که همه سیاستگذاران در تلاش هستند تا بحران را مدیریت کرده و اثر منفی معضل به وجود آمده را به حداقل برسانند. حالا سوال اینجاست که وقتی در 10ماه این تعداد انسان جان باختند، چنین تلاش‌های گسترده‌ای برای مهار کرونا در همه کشورها صورت می‌گیرد اما سالانه 7میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا فوت می‌کنند و اینگونه واکنشی دیده نمی‌شود. طبق آخرین گزارش‌ها، در شهر تهران، سالانه 4هزار نفر به خاطر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. هزینه‌های تحمیلی این آلودگی حدود 2.6میلیارد دلار است. پس چرا اراده لازم را از مسئولان نمی‌بینیم؟ آیا راه‌حلی وجود ندارد؟ البته که مطالبه‌گری مدنی بسیار مفید خواهد بود.»

ضرورت پایه‌گذاری کمپین نگاه به آینده
سخنران دیگر نشست مطالبات مدنی در مقابله با آلودگی هوا، رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران بود. ناهید خداکرمی با اعلام اینکه صحبت‌های این جلسه می‌تواند به مثابه جرقه‌ای برای همه ما باشد تا نقشه راه را ترسیم کنیم، گفت: «ما در شرایطی در کشور به سر می‌بریم که همه مشکلات در هم تنیده شده اند. به عنوان مثال تا وقتی مسئله تحریم حل نشود، مشکل مترو حل نمی‌شود، تا مشکل مترو حل نشود، مشکل آلودگی هوا حل نمی‌شود. تا مسئله حفظ باغات برای همه مردم اهمیت نداشته باشد مشکلات وابسته به آن حل نمی‌شود. من گاهی وقتی در صحن شورا با پرونده‌ای مواجه می‌شوم که صاحب باغ 4000 متری اصرار دارد که زمینش باغ نیست، مدام می‌گویم چطور مالک دلش می‌آید که این باغ ارزشمند را صرفا برای منافع امروزش تخریب کند؟ او حق مالکانه و حقوق مکتسبه دارد و حق او برای تخریب به همین سادگی محفوظ است.» رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران ادامه داد: «اگر نگاهی به قانون هوای پاک بکنید، متوجه می‌شوید که یک قانون مترقی و بسیار خوب است. من با مطالعه آن  متوجه شدم که شورا هیچ کدام از تکلیف‌هایی که این قانون برایشان مشخص کرده را روی زمین نگذاشته‌اند. تنها کارهایی زمین مانده که به جای دیگری وصل شده؛ ‌به دولت، مجلس و... و کسی باید پیگیر وظایفی باشد که روی زمین مانده. اینجا تهران پایتخت ایران است و فقط یک شهر نیست؛ تمام ساختمان‌های درون این شهر که متعلق به قوه قضاییه، مقننه و مجریه هستند باری را بر دوش تهران می‌گذارند که نتیجه آن مصرف انرژی است،  و آلودگی هوا، رفت‌و‌آمد زیاد و خودروی زیاد را سبب می‌شود. انگار همه چیز دست به دست هم داده که هوای تهران و دیگر کلان‌شهرها آلوده شود.  بنابراین به نظر می‌رسد که ما باید کمپینی مثل کمپین نگاه به آینده پایه‌گذاری بکنیم تا برنامه‌ریزی‌ها فقط برای امروز نباشد.»

تشکل‌ها حمایت شوند
سیدآرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران نیز در نشست «مطالبات مدنی در مقابله با آلودگی هوا»،  گفت: «در برنامه سوم توسعه شهر تهران لوایح مهمی به عنوان تکلیف شهرداری تهران تصویب کرده است که از جمله آن می‌توان به لایحه خانه سبز و ایجاد صندوق محیط‌زیست و توسعه حمل و نقل عمومی اشاره کرد که منافع حاصل از این صندوق به ساماندهی پسماند، مقابله با آلودگی هوا و توسعه حمل و نقل عمومی تخصیص می‌یابد.» او با بیان اینکه شورای شهر تهران در بحث نظارتی پیگیری‌های زیادی را برای مقابله با آلودگی هوا و انجام وظایف شهرداری براساس قانون هوای پاک انجام داده است، گفت: «سال قبل شورای شهر کمپین حمایت‌طلبی از اتوبوس و حمل و نقل عمومی را مورد پیگیری قرار داد که این مسئله منجر به تامین 100اتوبوس و مینی‌بوس جدید شد. همچنین سال قبل‌تر از آن هم موضوع بازنگری گزارش سیاهه انتشار مورد پیگیری قرار گرفت.»
این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه زمانی که «نشست تهران 72» برگزار شد، فضا مبتنی بر توسعه بود و کمتر مسائل محیط‌زیستی مورد توجه قرار می‌گرفت، افزود: «آن بیانیه مورد توجه دولت و شهرداری تهران قرار گرفت و موجب شد نخستین قوانین برای مقابله با آلودگی هوا بعد از انقلاب تدوین شود. اثر این بیانیه را در مقاطع بعدی در دهه 80 و 90 نیز شاهدیم و انجمن زنان مقابله با آلودگی محیط‌زیست در مسئله بنزین پتروشیمی‌ها فعال بودند و بعد از آن هم انجمن نفس مسائل را پیگیری کرد.»
حسینی میلانی با طرح این سوال که چرا با وجود اشکال مختلف، خط مستمری در مطالبه‌گری مدنی در موضوع آلودگی هوا ایجاد نشده است، خاطرنشان کرد: «خوشبختانه شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی مردم‌نهاد هم‌اکنون شکل گرفته و این شکل‌گیری زیرساخت نهادی در پیگیری مطالبات مدنی است. در این چارچوب روز هوای پاک می‌تواند مبنای آن باشد که تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط‌زیست دور هم جمع شوند. از شهرداری و شورای شهر هم می‌خواهیم که از این مسئله حمایت کند.»