در خاموشی شهر، مردم را ندیدید؟

لیلی خرسند_روزنامه نگار

وقتی ستاد مبارزه با کرونا، محدودیت تردد شبانه را در شهرهای قرمز و نارنجی اجرایی کرد، انتظار نمی‌رفت این محدودیت، محدودیت‌های دیگری را هم در پی داشته باشد. تصور این بود که از ساعت 21تا 4صبح فقط تردد خودروها ممنوع است اما به یکباره خاموشی شهر، حضور بدون خودرو را هم در خیابان‌ها ناممکن کرد.
بهانه برای تعدیل کردن روشنایی در معابر و فضاهای عمومی بعضی از شهرها و بزرگراه‌ها، صرفه‌جویی در مصرف انرژی بود. به ظاهر اجرای این برنامه منطقی به‌نظر می‌رسید؛ وقتی قرار نیست ترددی در ساعت‌های ممنوعه انجام شود، روشنایی شهر کم شود، بهتر است. اما این تعدیل به دو دلیل از طرف افکار عمومی پذیرفته نشد: 1- چرا در فصل زمستان باید کشور با بحران برق مواجه شود؟ این سؤالی است که با گذشت یک‌ماه هنوز جواب قابل‌قبولی به آن داده نشده است. 2- در این تعدیل چرا فقط خودروها دیده شدند؟ ناامنی و مدیریت نادرست در این تعدیل بیشترین نقدی بود که به مسئولان این تعدیل شد.
کمتر پیش آمده بود که در زمستان، برق مسئله‌ساز شود. تجربه همگانی این است که در فصل گرما، به‌دلیل استفاده از وسایل سرمایشی، مصرف برق بالا می‌رود و تامینش به مشکل می‌خورد. در فصل سرد هم مصرف بیش از حد گاز مسئله می‌شود. اما این بار چرا مصرف گاز و برق در یک فصل به مرز هشدار رسیدند؟ توضیح مسئولان این بود که امسال با توجه به مصرف بیش از حد گاز خانگی، گاز به نیروگاه‌های برق نمی‌رسد و با کم شدن سوخت، تولید برق هم به مشکل خورده است. امسال هنوز کسی روی سخت زمستان را ندیده، در کنار گسترش شبکه گازرسانی هم مسئولان خبر داده‌اند که تولید گاز هم بالا رفته. پس چطور ممکن است که امسال مشترکین، گاز بیشتری نسبت به سال گذشته مصرف کرده باشند؟ همه از وضعیت اقتصادی کشور خبر دارند، نفت زیادی به فروش نمی‌رود و صادرات دیگری هم که نیست. در این شرایط یک راه پولساز وجود دارد؛ استخراج بیت‌کوین. در این یکی دو سال خیلی‌ها از این طریق به درآمد رسیده‌اند، استخراج بیت‌کوین هم که بدون مصرف برق امکان‌پذیر نیست. 
هرچند بعضی‌ها با اطمینان می‌گویند دلیل اصلی بحران برق همین استخراج بیت‌کوین است اما هیچ‌کسی حاضر نشده، دراین باره اظهارنظری کند. البته مسئولان تأیید کرده‌اند که عده‌ای با مجوز رسمی در حال استخراج بیت‌کوین هستند و بعضی غیرقانونی. کم کردن روشنایی شهر و بوی نامطبوعی که می‌گویند نتیجه استفاده از سوخت مازوت است، این سؤال را برای شهروندان بی‌پاسخ گذاشته که مگر آنها چقدر گاز مصرف می‌کنند که برای تولید برق بیشتر این همه باید تاوان بدهند؛ هم تاریکی را تحمل کنند، هم بوی بد را و هم آلودگی ناشی از سوخت مازوت؟ 
صرفه‌جویی انرژی به هر دلیلی هم که باشد، طرفدار دارد اما مدلی که انتخاب شد، قابل‌قبول بود؟ از نظر خیلی‌ها جواب منفی است. به‌نظر می‌رسد تعدیل روشنایی شهر با مدلی که اجرا شد، دم‌دستی‌ترین کاری بود که می‌شد انجام داد. مجریان این طرح، اگر با برنامه‌ریزی بهتری این طرح را اجرا می‌کردند و همه جوانب را درنظر می‌گرفتند، شاید انتقادات کمتر می‌شد. توانیر؛ شرکت تولید، انتقال و توزیع برق ایران مدعی است که این تعدیل با همکاری و هم‌فکری دیگر ارگان‌ها انجام شده است اما هم نیروی انتظامی و هم مسئولان شهری؛ شهرداری و شورای شهر تهران، به این طرح انتقاد دارند. مسئله اصلی آنها امنیت شهروندان است که در تعدیل نادیده گرفته شده است. همیشه یکی از مسئله‌های اصلی شهر تهران، فضاهای بی‌دفاع شهری است؛ فضاهایی که بیشترین جرم و جنایت‌های خیابانی را شاهد هستند. یکی از راه‌حل‌ها برای امن کردن این فضاها، روشنایی است. اما در شب‌هایی که شهر خاموش شد، فضاهای ناامن هم بیشتر شدند. ادعای مسئولان این بود که تعدیل روشنایی فقط در بزرگراه‌ها اتفاق افتاده است اما شهروندان از خاموشی معابر گفتند و گلایه‌های نیروی انتظامی از این تعدیل هم تأییدی بر حرف شهروندان بود.
 یکی از نگرانی‌های نیروی انتظامی بالا رفتن آمار تصادفات با توجه به منع تردد بود. تاریک بودن معابر و دیده‌نشدن عابرها، دلیل اصلی تصادفات بود. هرچند خودروهای زیادی در خیابان نبودند اما تاکسی‌ها و دیگر خودروهایی که مجوز تردد داشتند، با این مسئله درگیر بودند. در تاریکی شهر، زورگیری‌هایی که بعد از گرانی‌ها بیشتر از قبل باب شده، راحت‌تر انجام شد. همه اتفاقات دلیلی شد تا عابران پیاده هم از خیابان‌ها حذف شوند و در کم‌شدن جمعیت حاضر در خیابان، شهر برای آنهایی که مجبور بودند بعد از ساعت منع تردد، از محل کار به خانه‌هایشان برگردند، ناامن‌تر شده است. نظر منتقدان این است که مجریان تعدیل می‌توانستند به جای خاموش کردن شهر، روشنایی‌های غیرضرروی را حذف کنند. شاید از نظر مجریان، روشن بودن معابر ضروری نباشد اما از نظر شهروندان روشنایی بلیبوردها، ساختمان‌های نیمه کاره و... غیرضروری است و به جای خاموش کردن معابر باید روشنایی شهری مدیریت ‌شود. در شرایط کرونایی، خاموش کردن فضاهای باز عمومی مثل پارک‌ها هم با انتقاد روبه‌روست. گفته می‌شود در تعدیل روشنایی، فقط مهندسان تصمیم‌گیرنده بوده‌اند و به جامعه‌شناسی شهری هیچ توجهی نشده است.