فعالیت‌های اداره‌های پسماند مناطق شرق تهران را در تفکیک زباله زیر ذره بین برده‌ایم
داستان استخراج طلای کثیف
مژگان مهرابی
وقتی صحبت از زباله می‌شود، نخستین چیزی که در ذهن شکل می‌گیرد، روان شدن شیرابه و بوی تعفنی است که مشام را آزار می‌دهد.
از این‌رو بی‌توجه به اینکه خودمان زباله‌ها را تولید کرده‌ایم،تر و خشک را روانه مخزن سر کوچه می‌کنیم تا به نوعی از شرشان رها شویم. غافل از آنکه بدانیم در لابه‌لای این دوریختنی‌های دوست نداشتنی و کثیف چه سرمایه‌ای نهفته است. سرمایه‌ای که می‌تواند صرف آبادانی شهرمان شود. علتی که زباله عنوان طلای کثیف را به خود اختصاص داده هم همین است. خوشبختانه با فرهنگسازی که از سوی سازمان مدیریت پسماند صورت گرفته است اغلب شهروندان از اهمیت تفکیک زباله‌های خشک و تر آگاه شده‌اند و تحول بزرگی در حوزه بازیافت ایجاد شده است. به گونه‌ای که طبق آمار به دست آمده از سوی سازمان مدیریت پسماند، تهران در امر بازیافت به استانداردهای جهانی نزدیک شده است. اینکه مناطق شرقی پایتخت تا چه اندازه توانسته‌اند در مدیریت پسماند موفق باشند موضوع گزارش ماست. در این‌باره با مدیران اداره بازیافت مناطق 4، 8، 13، 14 و 15 گفت‌وگو کردیم.
- راه‌اندازی مرکز تخصصی بازیافت
منطقه 13 در بین مناطق 5گانه شرق تهران، مجهزترین دستگاه‌های تفکیک زباله را دارد. این دستگاه‌ها در یکی 2 سال اخیر در مرکز بازیافت منطقه راه‌اندازی شده‌اند. به گفته «خراتیان صفایی» معاون خدمات شهری و محیط‌زیست، منطقه 13 از جمله مناطقی است که توانسته در امر جمع‌آوری و تفکیک پسماند به استانداردهای جهانی نزدیک شود.
او معتقد است، در این منطقه، فرهنگسازی تفکیک زباله تر و خشک خیلی خوب نهادینه شده است و شهروندان با معضلات محیط‌زیستی مواجه نیستند. او درباره این مرکز تازه تأسیس می‌گوید: «مرکز بازیافت منطقه 13، وسعتی بالغ بر 1152مترمربع دارد و در بزرگراه شهید دوران واقع شده است. این مرکز یک سوله ویژه جمع‌آوری پسماند خشک و یک سوله برای پسماندتر دارد. پیش‌تر تفکیک زباله‌ها در فضای باز انجام می‌شد و انتشار بوی بد آن خاطر شهروندان را آزرده می‌کرد. اما حالا با توجه به سیستم بوگیری که در سوله‌ها وجود دارد، انتشار بوی نامطبوع به حداقل خود رسیده است. از سوی دیگر این مرکز در جهت باد (غربی‌ـ شرقی) طراحی شده است و به همین دلیل مشکل بوی بد نداریم.» طبق آمار به دست آمده از سوی اداره بازیافت منطقه 13، روزانه در حدود 105 تن زباله از محله‌های این منطقه جمع‌آوری می‌شود.
- برخورد قانونی با زباله گردها
دستگاه‌های تفکیک پسماند این مرکز مطابق تکنولوژی روز عمل می‌کند. در اینجا علاوه بر جداسازی زباله‌های خشک و تر، کمپوست و پرس کارتن هم صورت می‌گیرد. کمپوست تولید شده به‌صورت کود برای تقویت فضای سبز منطقه استفاده می‌شود. از سوی دیگر نان خشک، شیشه، مقوا و فلز بعد از جداسازی، بسته‌بندی و به کارخانه‌های مخصوص فرستاده می‌شود.
از دیگر اقداماتی که اداره بازیافت منطقه 13 برای مدیریت پسماند انجام می‌دهد، جانمایی 10 عدد مخزن 3 قلو در ساختمان‌های مهم و مکان‌های اداری منطقه است. به گفته صفایی، علاوه بر آن 17 غرفه بازیافت هم در محله‌ها وجود دارد که شهروندان پسماندهای خشک خود را به آنها تحویل می‌دهند. او در ادامه به یکی از معضلات این منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: «متأسفانه در منطقه 13 شاهد مکان‌های غیرمجاز جمع‌آوری و بازیافت و وانتی‌های دوره‌گرد هستیم که بیشتر در خیابان‌های شهید منتظری و اقبال وجود دارند.
بارها مدیریت شهری با آنها برخورد کرده است و چنانچه با چنین موردی مواجه شود اعمال قانون می‌کند. این 2 معبر در محدوده محله‌های کم برخوردار واقع شده‌اند و از این‌رو زباله گردهای سودجود اقدام به خرید ضایعات از شهروندان می‌کنند و پول قابل توجهی هم به آنها می‌دهند.»
- تعامل با شهرک‌های نظامی
تنها مرکز بازیافت منطقه 14 در بزرگراه شهید محلاتی قرار دارد. این مرکز هم دارای نوار نقاله است و پسماندهای خشک آن به‌صورت مکانیزه تفکیک می‌شود. «عباس نمدچی» مدیر اداره بازیافت این منطقه درباره این مرکز توضیح می‌دهد: «اقدامات ارزنده‌ای در منطقه 14 صورت گرفته که با توجه به آموزش‌های داده شده و همکاری شهروندان 12درصد از زباله‌های منطقه تفکیک شده‌اند و اگر همکاری شهروندان بیشتر شود این رقم به 20درصد هم می‌رسد.» در منطقه 14 تعداد قابل توجهی شهرک نظامی و غیرنظامی وجود دارد که ساماندهی پسماند آنها برعهده مدیریت شهرک‌هاست با این وصف اداره بازیافت برای کاهش حجم پسماند، در قالب یک تفاهمنامه با مدیریت شهرک‌ها تعامل برقرار و پسماندهای خشک آنها را جمع‌آوری می‌کند.»
- راه‌اندازی ایستگاه MRF
خبر خوش دیگری که نمدچی عنوان می‌کند، راه‌اندازی ایستگاه MRF در مرکز بازیافت منطقه 14 است که در آن علاوه بر زباله‌های منطقه 14، پسماندهای مناطق 13 و 8 هم جمع‌آوری می‌شود. او در این‌باره می‌گوید: «ایجاد ایستگاه MRF در منطقه 14 اتفاقی است که می‌تواند در منطقه تحولی بزرگ ایجاد کند. با انجام این طرح ایستگاه‌های میانی تخلیه زباله در مناطق حدف می‌شود و قاعدتاً نشت شیرابه و بوی بد ناشی از زباله هم از بین می‌رود.»
به باور این مسئول، منطقه 14 در جمع‌آوری زباله‌ها به استانداردهای جهانی نزدیک شده است و اگر تعداد مخازن زباله در سطح محله‌ها کم شود، می‌توان ادعا کرد، در امر بازیافت موفقیت صددرصد را از آن خود کرده است. او می‌گوید: «وجود مخازن زباله، علاوه بر نازیبایی بصری، آلودگی زیست‌محیطی و تجمع جانوران موذی را به همراه دارد. وقتی شهروندان تولید زباله را به حداقل برسانند، خود به خود از تعداد مخازن کم می‌شود. این امر نیاز به فرهنگسازی دارد که اداره بازیافت منطقه 14 به‌طور جدی آن را انجام می‌دهد. به‌طور مثال با اداره آموزش و پرورش منطقه رایزنی و کلیپ‌های آموزشی درباره اهمیت پسماند تهیه و در سامانه رشد پخش می‌کنیم.»
- تسهیلات تشویقی در قبال ارائه پسماند خشک
از دیگر اقدامات اداره بازیافت منطقه 14 برای کاهش پسماند خشک، استقرار 21 غرفه بازیافت در محله‌ها و همچنین جانمایی 20 عدد مخزن 3 قلو در اداره‌ها و بوستان‌های منطقه است. نمدچی در ادامه به نرم‌افزار «جارو» به‌عنوان نخستین اپلیکیشن مدیریت پسماند اشاره می‌کند و می‌گوید: «با نصب این نرم‌افزار در تلفن همراه، شهروند می‌تواند حجم تقریبی زباله خشک خود را به مرکز بازیافت اعلام و ساعت معینی را برای جمع‌آوری آن تعیین کند. در زمان مقرر شده مأموران اداره بازیافت برای جمع کردن زباله خشک اقدام می‌کنند و در قبال پسماند دریافتی تسهیلات ارائه می‌دهند.» به گفته این مسئول، شهروندان منطقه 14 استقبال خوبی از این نرم‌افزار کرده‌اند.
- با استانداردهای جهانی فاصله‌ای نداریم
منطقه 15 بعد از منطقه 4، وسیع‌ترین منطقه شرقی تهران به شمار می‌آید. با توجه به بافت و موقعیت جغرافیایی‌اش، مدیریت شهری، 2 سوله بازیافت در آن ایجاد کرده است. یکی از سوله‌ها در محله کیانشهر با مساحتی بالغ بر 600مترمربع قرار گرفته است. اما سوله دیگر که وسعت کمتری دارد در بزرگراه خاوران است. به گفته «صالح محمدی سلیمانی» مدیر اداره بازیافت منطقه 15، سوله‌های تفکیک پسماند این منطقه از داشتن دستگاه مجهز به سیستم نقاله بی‌بهره‌است و پسماندها به‌صورت دستی تفکیک می‌شوند. او می‌گوید: «البته مرکز بازیافت منطقه 15 دارای نوار نقاله و سیستم‌های مجهز تفکیک پسماند هستند اما به دلیل آتش‌سوزی از بین رفته‌اند.»
این مسئول معتقد است در بحث جمع‌آوری و تفکیک از مبدأ با استانداردهای جهانی فاصله‌ای نداریم اما در مورد مدیریت نهایی پسماند نمی‌توانیم چنین ادعایی داشته باشیم. او در ادامه به مشکلاتی که بر سر راه مأموران جمع‌آوری بازیافت وجود دارد اشاره می‌کند و می‌افزاید: «متأسفانه منطقه 15 با مافیای زباله‌گردی و جمع‌آوری غیرمجاز پسماند مواجه است.
تعداد زیادی گاراژ در محدوده خیابان شوش و فداییان اسلام وجود دارد که که محل انباشت زباله هستند. آنها افراد دوره‌گرد را برای جمع کردن زباله از داخل مخازن به کارمی گیرند. عده‌ای هم در گاراژها زباله‌ها را به‌طور دستی جداسازی می‌کنند. شیشه و قوطی‌های فلزی و مقوا از هم تفکیک می‌شوند و دست آخر به کارخانه‌های ضایعات در جنوب شهر فروخته می‌شوند. پول خوبی هم به جیب می‌زنند. پسماند خشک و تبدیل آنها به مواد بازیافتی درآمد خوبی را از آن مدیریت شهری می‌کند اما عوامل سودجو سودی که می‌تواند برای آبادانی شهر استفاده شود را از آن خود می‌کنند.»
- غرفه پسماند الکترونیک در بوستان فجر
اداره مدیریت پسماند منطقه 15، برای حذف مافیای طلای کثیف در نظر دارد ایستگاه MRF را در این منطقه راه‌اندازی کند. به گفته سلیمانی، مکان ساخت آن مشخص شده است و به‌زودی ایستگاه آزادگان مجهز به آن می‌شود. او معتقد است با ایجاد این دستگاه، زباله‌های سطح منطقه جمع‌آوری می‌شود و چیزی به‌عنوان ضایعات به دست زباله گردها نمی‌افتد. با این تفاسیر، می‌توان نتیجه گرفت، حجم پسماند خشک منطقه که در حال حاضر بین 40 تا 50 تن در روز است به بیشتر از این مقدار افزایش پیدا می‌کند.
سلیمانی در ادامه به فعالیت غرفه‌های بازیافت اشاره می‌کند که با شیوع کرونا به حداقل خود رسیده است. او می‌گوید: «منطقه 15 با داشتن 32 غرفه بیشترین تعداد غرفه‌های تهران را به خود اختصاص داده است. پیش از این شهروندان همکاری خوبی با غرفه‌های ما داشتند و الان این موضوع کمرنگ‌تر شده است. برای همین به اغلب مکان‌های اداری و مجتمع‌های مسکونی و تجاری مخازن جمع‌آوری پسماند خشک داده‌ایم. این مخازن از 120 لیتر تا 360 لیتر است. همچنین یک غرفه پسماند الکترونیک در پارک فجر مستقر کرده‌ایم. شهروندان می‌توانند لوازمی مثل گوشی تلفن همراه، تلویزیون و باتری و رایانه، یخچال وکولر که جزو زباله‌های الکترونیکی هستند را به این غرفه‌ها تحویل دهند.»
