تجسمی
اما آیا اینها هنر هستند
نخستین نمایشگاه هنر مفهومی در موزه هنرهای معاصر برگزار میشود
حافظ روحانی
تابستان و پاییز سال1380 روزهایی تاریخی برای موزه هنرهای معاصر تهران بهحساب میآید؛ روزهایی که نخستین نمایشگاه هنر مفهومی در تاریخ 2مرداد تا 19مهرماه با حضور جمعی از هنرمندان ایرانی برگزار شد. با اینکه پیش از انقلاب و به مدد اسناد باقیمانده میدانیم که گروه آزاد نقاشان و هنرمندان در دو نمایشگاه آثار منتسب به هنر جدید را نمایش داده بودند، اما نمایشگاه سال1380 بزرگترین رخداد هنری در زمینه نمایش آثار هنر جدید به جساب میآمد.
در کنار برگزاری نمایشگاه، نشستهایی هم در زمینه هنر جدید در سینماتک موزه هنرهای معاصر برگزار میشد. این نشستها باعث شد تا بعد از مدتها سینماتک موزه هنرهای معاصر مملو از جوانانی شود که به موزه هجوم آورده بودند تا از زبان پژوهشگرانی غیرایرانی درباره ابعاد مختلف هنر جدید و رسانههای تازهای بشنوند که در ایران کموبیش ناشناخته بودند.
اما خود نمایشگاه موزه هم به اندازه کافی عجیب بود. با اینکه در دهه1370 دو نمایشگاه برپا شده بود که میشد آنها را ذیل هنرهای جدید طبقهبندی کرد؛ اولی جماعتی از هنرمندان بودند که بیشترشان شاگردان کلاسهای آزاد آیدین آغداشلو بهحساب میآمدند و دومی با مشارکت شهرداری منطقه6 در سال1378 و با موضوع آلودگی هوا. اما ابعاد نمایشگاه موزه بسیار بزرگتر و با حضور تعداد فراوانی هنرمند (حدود 50نفر) بود. جمعی از این هنرمندان سابقه فعالیت در سایر شاخههای هنری را داشتند، اما چهرههایی چون افشان کتابچی یا صادق تیرافکن به واسطه فعالیتهایشان در شاخههای مختلف هنر مفهومی به شهرت رسیدند.
نخستین نمایشگاه هنر مفهومی را میتوان یکی از موفقترین نمایشگاههای موزه هنرهای معاصر نامید که نه فقط نقش موزه هنرهای معاصر بهعنوان یک نهاد فرهنگی مهم را مؤکد کرد که باعث شهرت فراوان مدیر وقتش، علیرضا سمیعآذر شد که از سال1376 و روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی به ریاست مرکز توسعه هنرهای تجسمی ایران و ریاست موزه هنرهای معاصر تهران رسیده بود. هر چند دبیری نخستین نمایشگاه هنر مفهومی بر عهده عبدالمجید حسینیراد بود، اما بسیاری بر نقش علیرضا سمیعآذر تأکید میکنند. علت این تأکید این است که موزه هنرهای معاصر در دوران مدیریت او بسیار فعال بود و نمایشگاههای متعدد برگزار میکرد که به رونق فراوان این نهاد از یکسو و همهگیری هنر در میان مردم منجر شد. در عینحال مدیریت سمیعآذر بر موزه هنرهای معاصر باعث پا گرفتن هنرهای جدید در ایران شد.
به سال1381 دومین نمایشگاه به تأسی از نخستین نمایشگاه هنر مفهومی در ایران برپا شد. نام دومین نمایشگاه اما هنر جدید بود. هر چند سمیعآذر علت این نامگذاری را اعطای آزادی عمل بیشتر به هنرمندان عنوان کرده بود، اما اعتراض صاحبنظران بهعنوان هنر مفهومی باعث این تغییر شد. به واقع هم عنوان هنر مفهومی باعث سوءتفاهم میان شاخههای هنر جدید نظیر ویدئو، چیدمان و اشکال دیگر هنر جدید با جریان موسوم به هنر مفهومی میشد که در دهه1960 پا گرفته بود. دبیری دومین دوره هم با عبدالمجید حسینیراد بود. برگزاری این دو نمایشگاه هنرهای جدید را بهعنوان یک جریان در هنر ایران جا انداخت. نتایج این رخداد تا سالها در هنر ایران باقی ماند.
