پایان کلیشه‌های اجتماعی درباره جنس دست دوم
آمار و ارقام نشان می‌دهند بازارهای آنلاین کالای دست‌دوم در ایران و جهان رونق گرفته‌اند
سمیرا مصطفی نژاد_روزنامه نگار
خرید اقلام دست‌دوم از گذشته با کلیشه‌های اجتماعی منفی همراه بوده‌است؛ کثیف‌بودن کالاها، احتمال بیمار‌شدن، نگاه بد جامعه به افرادی که کالای دست‌دوم می‌خریدند و از همه مهم‌تر دلسوزی برای خریداران اقلام دست‌دوم؛ زیرا عموما فقیرتر از دیگران در نظر گرفته‌می‌شوند. اگرچه این نگاه‌های منفی، به‌ویژه در کشورهای سنتی، هنوز مشتریان فروشگاه‌های دست‌دوم را قضاوت می‌کنند، اما در سال‌های اخیر، به لطف آگاهی جوامع نسبت به مفهوم توسعه و سبک زندگی پایدار، تحولات زیادی در تفکر بشر نسبت به خریداری و استفاده از کالاهای دست‌دوم به‌وجود آمده‌است. به‌ویژه در کشورهای ثروتمند که با پدیده مصرف‌گرایی افسارگسیخته مواجه هستند. در چنین کشورهایی امروزه، خرید اقلام دست‌دوم اکنون نه‌تنها قبح‌ندارد، بلکه در حال تبدیل‌شدن به یکی از شاخصه‌های بافرهنگ‌بودن است.
افزایش محبوبیت جهانی خرید کالای دست‌دوم
بر کسی پوشیده نیست که مصرف‌گرایی افسارگسیخته و تولید بی‌محابا برای تامین تقاضای بالای مصرف‌کنندگان در حال بلعیدن منابع طبیعی سیاره‌زمین و وارد کردن حجم بالایی از گازهای‌گلخانه‌ای به اتمسفر و حجم بیشتری زباله به دریاها و خشکی‌های سیاره است. در حال‌حاضر کمتر از یک‌درصد از لباس‌های تولید‌شده در جهان بازیافت می‌شوند. مشکل مصرف‌گرایی اما فراتر از صنعت تولید لباس است. بیش از نیمی از تمامی زباله‌های ایجاد‌شده از کالاهای مصرفی در مراکز دفن زباله تلنبار می‌شوند. آمریکا به تنهایی سالانه بیش از 130میلیون تن زباله روانه مراکز دفن زباله می‌کند. از این رو، در راستای کاهش تولید زباله، ایجاد زندگی پایدار، کاهش آلودگی‌های محیطی ناشی از تولید، کاهش مصرف منابع، بازیافت کالاهایی که هنوز سالم و قابل‌استفاده هستند، ایجاد کسب‌وکارهای جدید و در نهایت کاهش هزینه‌های جاری خانواده‌ها، بسیاری از مردم جهان اکنون با افتخار و بدون ترس از قضاوت‌شدن از سوی دیگران، نسبت به خرید کالاهای دست‌دوم مشتاق هستند.
جریان فرهنگی- اجتماعی مصرف کالاهای دست‌دوم امروز در حدی در جهان رایج شده است که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید‌کننده لوازم خانگی در جهان، ایکیا، نخستین مرکز خرید کالاهای دست‌دوم در جهان را در سال 2015 در شرق سوئد افتتاح‌کرد و این اقدام که در ابتدا غیرعادی و رادیکال به‌نظر می‌آمد، اکنون منجر به راه‌اندازی مراکز خرید مشابهی در سرتاسر جهان شده است. علاوه بر این فروشگاه‌ها و مراکز خرید، استفاده از فضای مجازی برای فروش اقلام دست‌دوم و ایجاد گزینه ناشناس ماندن حین خرید هم باعث‌شده تا خریدارانی که هنوز نسبت به خرید اقلام دست‌دوم دل‌چرکین هستند یا نگرانی از قضاوت دیگران آنها را از این کار بازمی‌دارد، با آسودگی بیشتری از فروشگاه‌های دست‌دوم‌فروشی خرید کنند. در حال حاضر فروشگاه‌های آنلاین زیادی در این بازار فعالیت دارند. شاید eBay را بتوان یکی از جهانی‌ترین و مشهورترین آنها دانست. وب‌سایت و شبکه اجتماعی etsy بازار آنلاین دیگری است که شهرتی جهانی در این حوزه دارد. eBay در اواخر سال2020 اعلام کرد خرید مشتریان انگلیسی از این فروشگاه به اندازه‌ای زیاد بوده است که از دور ریخته‌شدن حجم زیادی از کالاها، برابر وزن 900 اتوبوس دو‌طبقه جلوگیری شده‌است. بر اساس گزارشی دیگر که در جولای 2020توسط یکی دیگر از بزرگ‌ترین درگاه‌های فروش آنلاین کالاهای دست‌دوم در جهان، thredUP و شرکت گلوبال دیتا منتشر شده‌است، انتظار می‌رود طی 5سال آینده بازار فروش اقلام دست‌دوم در جهان رشدی 5برابری داشته‌باشد و ارزش آن از 28میلیارد دلار سال2019 به 64میلیارد دلار برسد.
این گزارش همچنین نشان‌می‌دهد فروش آنلاین کالاهای دست‌دوم در سال‌های اخیر رونق زیادی یافته‌اند و تا سال 2024 این بخش از بازار، از فروشگاه‌های سنتی دست‌دوم‌فروشی و مراکز اهدای کالاهای دست‌دوم که در کشورهای غربی رواج بسیار دارند، سبقت خواهد‌گرفت.
بازار آنلاین دست‌دوم فروشی در ایران
کافی است در اینستاگرام #دست_دوم را جست‌وجو کنید تا به محبوبیت خرید و فروش این کالاها در میان ایرانی‌ها هم پی‌ببرید. اگرچه دست‌دوم، دست‌چندم و عتیقه‌فروشی هم در ایران با وجود فروشگاه‌های سمساری و تاناکورا قدمتی طولانی دارند، اما به‌دلیل وجود همان الگوهای قضاوتگرانه اجتماعی درباره خرید کالاهای استفاده‌شده، ایجاد فروشگاه‌های آنلاین کالاهای دست‌دوم در ایران هم با استقبال زیادی مواجه شده‌است. در اینستاگرام تقریبا هرکالای دست‌دومی را می‌توان پیدا کرد. #دست_ دوم برای بیش از 118هزار پست اینستاگرامی ساخته شده است. #دست_دوم_فروشی بیش از 15هزار پست در این شبکه اجتماعی دارد و #دست_دوم_در_حد_نو بیش از 24هزار‌و500پست. صفحات مختلفی در این شبکه اجتماعی به‌عنوان فروشگاه کالاهای دست‌دوم فعالیت دارند که هرنوع کالایی را می‌توان در میان آنها پیدا‌کرد؛ از لوازم آشپزخانه گرفته تا دکوراسیون منزل، زیورآلات بدلی، طلا و جواهر، فرش، لباس‌های مجلسی، لوازم اتاق کودک، انواع ابزار، تجهیزات شیرینی‌پزی، کتاب، ساز، موبایل، دوربین عکاسی و حتی کابینت. پرمخاطب‌ترین این صفحات، آنهایی هستند که لوازم خانگی استفاده شده را می‌فروشند. در یکی از این صفحات که بیش از 42هزار دنبال‌کننده دارد، از گیتار و چکمه دست‌دوم می‌توان پیدا‌کرد تا مبل، پرده، لباس نوزاد و ساعت اپل. صفحات فروش طلای دست‌دوم و کم‌اجرت هم طرفداران زیادی دارند. یکی از این صفحات با بیش از 10هزار دنبال‌کننده انواع طلاهای کارکرده را با قیمتی پایین‌تر از مغازه‌ها به فروش می‌رساند: اجرت و سود طلای دست‌دوم برابر گرمی 280هزار‌تومان به اضافه قیمت طلای خام است. صفحات فروش لباس دست‌دوم هم در اینستاگرام پرطرفدارند و بعضی از آنها بیش از 40هزار‌نفر دنبال‌کننده یا مشتری دارند. در میان صفحات پرطرفدار نباید فروشگاه‌های فرش، کفش و لباس برند‌های خارجی را هم نادیده گرفت.
در قالب رسمی‌تر، بازار آنلاین فروش کالاهای دست‌دوم زیر سلطه وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی مشهورتر است. توقف صادرات بسیاری از اقلام مصرفی خانواده‌ها، به‌ویژه لوازم خانگی، علاقه ایرانی‌ها به استفاده از کالاهای غیرایرانی و اختلاف قیمت قابل‌توجه میان کالای نو و دست‌دوم و دسترسی ساده‌تر به فروشگاه‌ها از طریق گوشی موبایل و اینترنت، همگی باعث شده‌است تا بازار کالاهای دست‌دوم در ایران رونق داشته‌باشد. این علاقه‌مندی را از روی دفعات دانلود اپلیکیشن‌هایی مانند دیوار یا شیپور که در این حوزه فعالیت دارند، و همچنین از روی رشد سریع تنوع سایت‌های فروش آنلاین انواع کالاهای دست‌دوم می‌توان مشاهده‌کرد. در فروشگاه گوگل، اپلیکیشن‌های دیوار و شیپور به‌ترتیب بیش از 10و 5میلیون بار و در فروشگاه بازار به‌ترتیب بیش از 21میلیون‌و5میلیون بار دانلود شده‌اند. فراوانی انواع آگهی‌ها روی این وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها را هم می‌توان به‌عنوان نشان دیگری از محبوبیت خرید کالاهای دست‌دوم در کشور در نظر گرفت. این محبوبیت با آغاز همه‌گیری کرونا و تعطیلی کسب‌وکارهای سنتی مانند سمساری‌ها و امانت‌فروشی‌ها در این بازار شدت پیدا‌کرد. اگرچه در ابتدا فروش کالاهای دست‌دوم پس از همه‌گیری کرونا به‌طور کلی تحت‌تأثیر قرار‌گرفت زیرا مردم نگران، به‌منظور حفظ مقررات بهداشتی از خرید این اقلام خودداری می‌کردند.
رکود بازار دست‌دوم فروشی‌های سنتی
در تیرماه سال1399 داوود عبداللهی‌فرد، رئیس اتحادیه سمساران و امانت‌فروشان تهران اعلام کرد که وضعیت کسب‌وکار این صنف حتی پس از بازگشایی و فعالیت دوباره کسب‌وکارها، به وضعیت سابق خود باز‌نگشته است، زیرا فعالان این حوزه به‌دلیل نگرانی‌های بهداشتی و عدم‌اعتماد مردم، اجازه برای ورود به بسیاری از منازل و محیط‌های کار برای خرید اجناس و کالاهای دست‌دوم را ندارند. همچنین به‌گفته او مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا باعث‌شده تا مردم تمایل کمتری به فروش کالاهای دست‌دوم خود داشته‌باشند و برای مدتی طولانی‌تر از وسایل خود استفاده کنند. به‌گفته رئیس اتحادیه سمساران، نقش گرایش مردم به استفاده از سایت‌ها و اپلیکیشن‌های ویژه اجناس دست‌دوم، عامل مهم دیگری در رکود بازار فروشگاه‌های سنتی است؛ زیرا به گفته او این سایت‌ها با تبلیغات رایگان بیشترین بخش بازار کالاهای دست‌دوم را در اختیار گرفته‌اند. اگرچه مهدی محب‌علی، مدیر روابط‌عمومی سایت شیپور، در تیرماه99 از تأثیر آغاز کرونا بر میزان استقبال مردم برای دادن آگهی خبر داد اما به‌گفته او پس از بازگشایی کسب‌وکارها، استقبال مردم به‌تدریج افزایش پیدا کرد. علاقه ایرانی‌ها به خرید اجناس دست‌دوم، اگرچه قدمتی تاریخی دارد، اما شاید بسیاری آن را با وضعیت بد اقتصادی امروز کشور در ارتباط ببینند. با این همه موج تغییر فرهنگ و دیدگاه انسان‌ها نسبت به خرید و استفاده از لوازم دست‌دوم، ایران را هم بی‌نصیب نگذاشته‌است؛ اگرچه نباید بحث وضعیت اقتصادی و نقش اختلاف قیمتی که میان دو کالا با کیفیتی تقریبا یکسان وجود دارد را هم نادیده‌گرفت. زمانی که قیمت جنسی دست‌دوم با کیفیتی در حد کالای نو اختلاف زیادی با کالای نو دارد، طبیعی است که مشتری گزینه کم‌هزینه‌تر را انتخاب کند. با ظهور فروشگاه‌های آنلاین دست‌دوم فروشی، امکان مقایسه قیمت برای مشتری‌ها بسیار ساده‌تر و سریع‌تر شده‌است و شاید این قابلیت، یکی دیگر از دلایل محبوبیت فروشگاه‌های کالای دست‌دوم باشد؛ برای مثال یک مدل نو از یخچال شرکت الکترواستیل را در فروشگاه‌ها می‌توان با قیمت حدود 10میلیون‌تومان خریداری کرد اما دست دوم همین مدل، البته با چند زدگی کوچک به قیمت 4میلیون تومان قابل‌خریداری است یا یک کنسول بازی پلی‌استیشن (PS4) در فروشگاه آنلاین دیجی‌کالا حدود 12میلیون‌تومان قیمت دارد اما مدل دست‌دوم و در حد آکبند همین کالا را می‌توان در فروشگاه‌های آنلاین دست‌دوم‌فروشی با نصف این قیمت خریداری کرد.
مصرف کالاهای دست‌دوم امروز در حدی در جهان رایج شده است که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید‌کننده لوازم خانگی در جهان، ایکیا، نخستین مرکز خرید کالاهای دست‌دوم در جهان را در سال 2015 در شرق سوئد افتتاح‌کرد و این اقدام که در ابتدا غیرعادی و رادیکال به‌نظر می‌آمد، اکنون منجر به راه‌اندازی مراکز خرید مشابهی در سرتاسر جهان شده است
در همینه زمینه :
