آبی که گاو می‌خورد

مهرداد رهسپار 

آتیلا پسیانی در اردیبهشت و خرداد 1376 نمایشنامه‎ای از محمد چرمشیر را به صحنه ‎برد. متنی که براساس ضرب‎المثلی ژاپنی نوشته شده و شیوه اجرایی آن هم ملهم از تعزیه است. نمایش دو بخش یا به قول معروف دو اپیزود دارد، اپیزود اول: «آبی که گاو می‎خورد، شیر می‎شود» و اپیزود دوم: «آبی که مار می‎خورد، زهر می‎شود». نمایش تنها دو بازیگر دارد؛ بهرام ابراهیمی و فاطمه نقوی. در اجرای این نمایش همه‎‌‌‎چیز از تعزیه و نقالی می‎بینیم؛ کلاهخود با پر بزرگ قرمز، زره‌سنج، ردای سفید، لایه‎ای ضخیم از شن روی صحنه و در نهایت پرده نقالی که در انتهای صحنه آویخته شده و بازیگران امکان ورود و خروج از سطح آن را دارند. اجرا پر از قواعد و قراردادهای تعزیه و نقالی است و مضمون نمایشنامه نیز - در اپیزود اول - به تعزیه‎نامه حر شباهت بسیار دارد و در اپیزود دوم به تعزیه‎نامه عباس هندو که از یافته‎های بهرام بیضایی است. شخصیت محوری اپیزود اول یکی از اشقیاست که کابوس قساوت خود به اولیا را می‎بیند. او هنگامی که به جهان واقعی و عالم بیداری پا می‎گذارد و شروع به توبه از درگاه خداوند می‎کند درحالی‎‌‎که هنوز زمان ایفای نقش سنگدلانه او فرانرسیده است. اپیزود دوم درباره حمله مغول به نیشابور است. در این قسمت فرزند فرهیخته کتابدار شهر نیشابور گرفتار عشق یکی از شمن‎های مغول می‎شود. تا این‎جا کمی شبیه به فیلمنامه «سلندر» نوشته بهرام بیضایی است، اما عشقی که در دل شمن نسبت به او وجود دارد، فکر انتقام را از سر دختر نیشابوری بیرون می‎کند. تا این‎جا باید گفت کمی هم شبیه به «پرده نئی» بیضایی است. این نمایش را باید، هم در مضمون و هم در اجرا وامدار تجربه‎های بهرام بیضایی در تئاتر و سینما بدانیم. تجربیاتی که کمی بعد، به بهترین شکل ممکن توسط خود او دراجرای نمایش «کارنامه بندار بیدخش» به کار آمد و نمایشی به‌یاد ماندنی ساخت.