بینوایان در کشتارگاه سابق

مهرداد رهسپار 

بی‎شک مهم‎‌‎ترین رویداد تئاتر در سال1375 اجرای «بینوایان» در فرهنگسرای بهمن است. فرهنگسرایی که با مدیریت بهروز غریب‎پور و حمایت غلامحسین کرباسچی در کشتارگاه سابق تهران ساخته شده و دی‎‌‎ماه1375، در سالن تئاتر آن نمایش بینوایان براساس رمان ویکتور هوگو به کارگردانی بهروز غریب‎پور اجرا می‎شود. کمی بعد تئاتر ایران جان می‎گیرد، با اجرای نمایش «عشق‎آباد» نوشته و کارگردانی داوود میرباقری، در بهمن و اسفند همین سال، در سالن اصلی تئاترشهر، پس از مدت‎ها رکود، اقبال مخاطبان به هنر تئاتر بیشتر می‎شود. اما نمایش بینوایان برای بسیاری از کسانی که در آن سال تماشاگرش بودند، باشکوه‎ترین نمایش پس از انقلاب بود، طراحی لباس، نورپردازی، صحنه‎آرایی و چهره‎پردازی آن رقیب نداشت و حتی صدابرداری آن که با استفاده از میکروفون‎های کوچک صدای بازیگران را در آن سالن بزرگ به گوش همه می‎رساند، برای مخاطب آن سال‎ها عجیب و تازه بود.
در ستایش از اجرای بینوایان مطالب بسیاری نوشته شد. بعید است کسی بینوایان را دیده باشد و شخصیت ژان والژان با بازی مهدی فتحی و ژاور با بازی بهزاد فراهانی را از یاد برده باشد. اما اجرای این نمایش علی‎رغم ستایش منتقدان تئاتر از نقدهای تند و تیز هم در امان نماند. هفته‎نامه مهر، نشریه سازمان تبلیغات اسلامی در همان نخستین شماره‎اش که 25دی 1375منتشر شد، در نقدی با عنوان «بینوا کیست؟» که نام نویسنده‎اش شکورا ذاکر بود، ضمن درج کاریکاتوری در تمسخر رابطه بینوایان و محل اجرای این نمایش نوشت: «تهیه‌‎کنندگان و کارگردان این اثر ظاهرا ادعا داشته‎اند که این نمایش را به منزله خدمتی به تئاتر مردم جنوب شهر روی صحنه آورده‎‌‎اند. حال باید دید، آیا این نمایش عظیم پر زرق و برق، به راستی برای مخاطبان اصلی خود در جنوب شهر روی صحنه آمده است؟ در نگاه اول، بلیت پانصد تومانی نمایش که بالاترین مبلغ فروش بلیت در تاریخ تئاتر کشور است، بر این نظر، خط بطلان می‎‌‎کشد. آنجا که حتی طبقه کارمند از پرداخت بهای چنین بلیتی، احساس اجحاف کند، بدیهی است که طبقه کارگر، اگر بخواهد شبی همراه خانواده خود به دیدن این نمایش بیاید، فشار مالی زیادی را باید متحمل شود. در اینجا بار دیگر، این سؤال پیش می‎‌‎آید که آیا به‌راستی بینوایان برای بی‎‌‎نوایان به اجرا درآمده است؟ در سالن نمایش، تماشاگران خاصی را شاهد هستیم؟ تماشاگرانی وابسته به طبقه بالای اجتماع که نه آنها را در سالن‎‌‎های دیگر تئاتر می‎‌‎بینیم و نه رنگ وبویی از مردم منطقه محروم را دارند».