سال سخت سیاستخارجی
هاشمیرفسنجانی: اروپا باید خجالت بکشد
علیرضا احمدی
فروردین1375 درحالیکه رقابتهای انتخاباتی پیش از برگزاری دور دوم انتخابات پنجمین دوره مجلسشورای اسلامی فضای عمومی کشور را درگیر خود کرده و پس از آن، همه چشمها به رقابت علیاکبر ناطقنوری و عبدالله نوری برای تصدی پست ریاست قوه مقننه دوخته شده بود (که درنهایت به موفقیت ناطقنوری با حدود 11رأی بیشتر انجامید)، دستگاه دیپلماسی کشور سال سختی را در پیش داشت؛ سالی که از یکسو با فشارهای سیاسی-اقتصادی آمریکا و وضع تحریمهای جدید همراه بود و ازسوی دیگر روند رسیدگی دادگاه برلین به پرونده موسوم به «میکونوس» و درنهایت رأی جنجالی این دادگاه، روابط ایران با آلمان و درپی آن با اتحادیه اروپا را با شوک سنگینی مواجه کرد.
در 24اسفند1374و پس از بازگشت هلموت کهل، صدراعظم آلمان از کنفرانس شرمالشیخ مصر که با عنوان «مبارزه با تروریسم» برگزارشد، کی نهم، دادستانکل فدرال آلمان در اقدامی غیرمنتظره قرار بازداشت علی فلاحیان، وزیر اطلاعات جمهوریاسلامی ایران را در جریان رسیدگی به پرونده میکونوس صادر کرد تا پرونده وارد فاز جدیدی شود؛ ماجرایی که از اواخر تابستان1371 آغاز شد. در ساعت 11شب بیستوششمین روز از شهریور1371، تعدادی از رهبران حزب دمکرات کردستان که برای شرکت در کنگره بینالمللی سوسیالیستها در برلین حضور داشتند، در رستوران میکونوس مورد حمله مسلحانه افراد ناشناس قرار گرفتند و 4نفر از آنها (صادق شرفکندی، فتاح عبدلی، همایون اردلان و نوری دهکردی) بهضرب گلوله کشته شدند.
قرار بازداشتی که دادستانکل فدرال آلمان برای وزیر اطلاعات ایران صادر کرد با واکنشهای تندی در ایران مواجه شد و روابط 2کشور را که بعد از پایان جنگ تحمیلی در حال توسعه بود، تحتالشعاع قرار داد تا جایی که آیتاللهمحمد یزدی، رئیس وقت قوه قضاییه ایران، هشدار داد: «اگر این مسئله حل نشود، ایران مقابلهبهمثل خواهد کرد». و درنخستین روزهای فروردین1375 تظاهرکنندگان خشمگین از صدور قرار بازداشت، مقابل سفارت آلمان در تهران تجمع کردند. سیدحسین موسویان، سفیر ایران در آلمان هم قرار بازداشت را «نه تنها اهانتی به فلاحیان، بلکه توهین به تمامی وزرای دولت و درواقع مردم ایران» دانست و اعلام کرد که اگر کشورهای اروپایی به تهدیدات خود علیه ایران به روش رژیم صهیونیستی و آمریکا ادامه دهند، با این کشورها به شیوه متقابل رفتار میشود. محمود محمدی، سخنگوی وقت وزارتامورخارجه نیز در گفتوگو با رسانهها اعلام کرد که «هیچ مدرکی دال بر وجود ارتباط مقامات ایران با پرونده مطروحه در دادگاه برلین وجود ندارد».
مجله آلمانی «اشپیگل» نیز در مهرماه مصاحبهای با آیتاللههاشمیرفسنجانی با تیتر «اروپا باید خجالت بکشد» منتشر کرد که حاوی واکنش رئیسجمهور ایران به صدور قرار بازداشت فلاحیان ازسوی دادستانکل فدرال آلمان بود. هاشمی در این مصاحبه عنوان کرد که دولت آلمان را در رخدادهای دادگاه میکونوس مقصر نمیداند و 2فرض اصلی را مطرح کرد: «مقامات آمریکایی و اسرائیلی در جریان امر دست داشتهاند یا اینکه دستگاه قضایی آلمان اشتباه کردهاست».
دراین میان حوادث دیگری هم مزید برعلت میشد تا روابط ایران و آلمان بیشاز پیش دستخوش تیرگی شود. در طول سال 1375 (1996) رسانههای آلمانی هجمههای گستردهای را علیه سفارت ایران در این کشور سازماندهی میکردند که بهنظر میرسید با اهداف خاصی پیگیری میشود. منتسبکردن قتل رضا مظلومان (معاون سابق وزیر آموزشوپرورش در زمان پهلوی دوم و از اعضای سازمان درفش کاویانی) در 8خرداد1375 به سفارت ایران، با وجود اینکه سازمان امنیت داخلی آلمان نتوانسته بود دلایلی برای اثبات این موضوع بهدست آورد، یکی از این هجمهها بود که بهنظر میرسید در مسیر روابط رو به بهبود ایران با کشورهای بهویژه اروپای غربی اختلال ایجاد میکند.
با نقشآفرینی ابوالحسن بنیصدر در جریان رسیدگی به پرونده و مطرح شدن اظهارات «شاهد سی» که بعدا مشخص شد ابوالقاسم مصباحی، یک فراری از کشور است، روند اتهامات متوجه مسئولان عالیرتبه کشور شد که واکنش ایران را بههمراه داشت و هورست بشمن، سفیر آلمان در تهران در 24آبان1375 به وزارت امورخارجه احضار و مراتب اعتراض ایران بابت «اتهامات نادرست و توهینآمیز مقامات قضایی آلمان» از سوی مرتضی سرمدی، معاون وزیرخارجه، به وی ابلاغ شد.
حاشیههای دادگاه میکونوس و صدور قرار بازداشت برای وزیر اطلاعات ایران که در طول بهار و تابستان1375بهشدت روابط 2کشور را تیره و تار کرده بود، در آذرماه ابعاد جدیدی بهخود گرفت؛ دادستانکل آلمان در 10آذر (30نوامبر1996) در آخرین نطق خود در دادگاه میکونوس، پیش از صدور حکم نهایی و استماع دفاعیات، مقامهای عالیرتبه دولت ایران را به مسئولیت داشتن دربرابر مرگ رهبران کُرد در برلین متهم کرد. این نطق با واکنش شدید مردم و مسئولان کشور مواجه شد، بازار تهران در اعتراض به اقدامات دولت آلمان تعطیل و تجمعهایی مقابل سفارت آلمان در تهران برگزار شد. رئیسجمهور هم در خطبههای نماز جمعه اقدام دادستان آلمان را خارج از رویه قضایی و غیرقابل توجیه دانست. واکنشها در ایران آنقدر بالا گرفت که صدراعظم آلمان مجبور شد در پیامی به رئیسجمهور ایران اعلام کند «دولت و دستگاه قضایی آلمان به هیچوجه قصد اهانت و جریحهدارساختن احساسات مذهبی ملت ایران را ندارند».
کشف میکروفونهای مخفی در کنسولگری ایران در برلین و دستگیری 6نویسنده ایرانی مخالف حکومت ازجمله فرج سرکوهی در منزل جنز گوست، رایزن فرهنگی سفارت آلمان در تهران، که به فراخواندهشدن دیپلمات آلمانی از تهران به دلایل امنیتی انجامید و حواشی بعدی درباره سرکوهی را بهدنبال داشت، از دیگر تحولات مهم در روابط ایران و آلمان در پاییز و زمستان 1375بود که از ترکشهای دادگاه میکونوس ارزیابی میشد.
فراز و فرود روابط ایران و آلمان در این دوره که حتی تبادل نامه میان مقامات ارشد 2کشور را بهدنبال داشت، درسال1376 هم ادامه یافت تا اینکه در 21فروردین، دادگاه برلین تیر خلاص را به این روابط شلیک کرد و اگرچه در حکم اصلی اشارهای به ایران نشده بود، اما در ضمیمه شرح رأی، دولت ایران بهطور ضمنی به مشارکت در ترورهای برلین متهم شد که کاهش روابط دیپلماتیک2کشور را درپی داشت و متعاقب آن، بقیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز سفرای خود را از ایران فراخواندند که ایران نیز در پاسخ به تصمیم اتحادیه اروپا، با «رد ادعاهای بیپایه دادگاه آلمانی»، سفیران خود را از کشورهای عضو این اتحادیه فراخواند.