زهرا رفیعی- خبرنگار
حادثه‌ای که هفته گذشته در ارتفاعات تهران رخ داد و جان 11کوهنورد را گرفت، نشان داد که شناخت از پدیده‌های جوی در کوهستان چه به‌صورت پیش‌بینی یا در لحظه می‌تواند حافظ جان کوهنوردان باشد.
ارتفاعات تهران، برای بسیاری از ساکنان دامنه البرز مرکزی، تفرجگاهی امن است. بسیاری روزهای تعطیل را در دره‌ها و یال‌های منتهی به قله‌های شمال تهران سپری می‌کنند و حضور در طبیعت را لازمه زندگی در پایتخت می‌دانند. بسیاری از کوهنوردان و کوه‌پیمایان نیز با دیدن شرایط جوی مناسب که در آن خبری از بارش برف و باران نیست با تجهیزات اندک راهی کوهستان می‌شوند که این آغاز یک حادثه بالقوه است. محسن هاشم‌نژاد، کارشناس هواشناسی با اعلام اینکه در کوهستان «پدیده‌های حدی» یعنی عددهایی که بیش از شرایط نرمال هستند، بیشتر مشاهده می‌شود به همشهری می‌گوید: وزش باد بالای 100کیلومتر در ساعت در محیط‌های شهری به‌ندرت رخ می‌دهد، ولی در محیط کوهستانی و در ارتفاعات بالا، این پدیده در طول سال به‌وفور وجود دارد و تغییرات جوی از سرعت بیشتری برخوردار هستند؛ لذا پدیده «غافلگیری» در کوهستان بیشتر رخ می‌دهد. در مناطق شهری اگر پدیده جوی ناگهانی رخ دهد، امکان پناه گرفتن در ساختمان‌ها وجود دارد، ولی در کوهستان، افراد با گا‌م‌های بیشتر و زمانبر به محیط امن می‌رسند.
چگونه در طبیعت غافلگیر نشویم؟
بین کوهنوردان این جمله بسیار شایع است: «یک دفعه هوا خراب شد.» اما به اعتقاد محسن هاشم‌نژاد، متخصص هواشناسی کوهستان، هوا می‌تواند به سرعت تغییر کند، ولی به ناگهان خراب نمی‌شود. او می‌گوید: تلفیق پیش‌بینی هوا و شناخت حال حاضر وضعیت جوی کمک می‌کند تا در طبیعت «برای خودمان زمان بخریم» و دیگر «غافلگیر» نشویم. عده‌ای به تصور اینکه تجهیزات به‌روز کوهنوردی، آنها را به سلامت در ارتفاعات همراهی می‌کند در هر شرایطی به دل کوهستان می‌روند؛ این در حالی است که به اعتقاد متخصص هواشناسی کوهستان، حرفه‌ای‌ترین تجهیزات هم به‌صورت محدود مقاومت نسبت به پدیده‌های جوی را بیشتر می‌کنند؛ به‌طور مثال، اگر پدیده جوی مثل باران به‌تنهایی رخ دهد، لباس‌های ضد‌آب توانایی بیشتری برای حفاظت از انسان دارند، اما اگر این پدیده با سرما، برف و باد تلفیق شود، دیگر این تجهیزات کارایی لازم را ندارند.
به کدام کلمات کلیدی حساس باشیم؟
کابوس کوهنوردان در صعودهای زمستانی بروز پدیده بسیار خطرناک بهمن است. به‌گفته محسن هاشم‌نژاد، مدرس هواشناسی کوهستان فدراسیون کوهنوردی، در پیش‌بینی‌های هواشناسی کوهستان، کلماتی وجود دارد که توجه به آن می‌تواند جان افراد را نجات دهد. او می‌گوید: جملاتی همچون «بارش شدید و قابل‌ملاحظه برف» به‌معنای احتمال بروز بهمن است. هرچه بارش سریع و زیادتر باشد، احتمال سرازیر شدن برف از شیب‌ها به پایین‌دست بیشتر است. در پیش‌بینی‌هایی که در آن «وزش شدید و به‌صورت جهشی» درج شده، سرعت و جهت باد به ناگهان می‌تواند تغییر کند. به این وضعیت در علم هواشناسی «بادهای برشی» می‌گویند که توان ضربه زدن دارند؛ یعنی اگر به کوهنورد برخورد کند می‌تواند به از بین رفتن تعادل او منجر شود و اگر به سطح برف اصابت کند، می‌تواند منجر به تحریک توده عظیم برفی برای فروریختن بهمن شود.
علاوه بر فصل زمستان، تا اوایل بهار و اردیبهشت‌ماه حتی در ارتفاعات بالاتر از 4هزار متر باید به کلمات «افزایش محسوس دما» و «افزایش دما در میانه روز» هم حساس بود؛ چون این وضعیت می‌تواند باعث ذوب شدن لایه‌های برف و درنتیجه ریزش بهمن در شیب‌های مستعد شود. او می‌گوید: بعضی وقت‌ها عامل بروز بهمن، خطای انسانی است. کسانی هستند که پهنه‌های برف در شیب‌ها را با تردد نابجا می‌شکنند و باعث بروز بهمن می‌شوند. ارتفاعات نزدیک به شهر یا مناطق کوهستانی بکر از لحاظ «احتمال بروز بهمن» هم تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ چون شیب و شرایط جوی می‌تواند باعث بروز بهمن در کوهستان شود.
درس‌هایی از هواشناسی در کوهستان
در همینه زمینه :
