خانه‌دوست

حسنا مرادی 

چند‌ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با نظر امام‌خمینی‌(ره)، اقامه نمازجمعه در شهرهای مختلف ایران شروع شد. در بسیاری از مراکز استان‌ها و شهرها، نمازجمعه معمولا در مساجد جامع آن شهرها برگزار می‎‌‎شد. در مشهد هم نمازگزاران برای اقامه نماز به حرم امام‌رضا(ع) می‎‌‎رفتند. اما نمازجمعه تهران در دانشگاه تهران برگزار می‎‌‎شد؛ هیچ کدام از مساجد تهران آن‎‌‎قدر بزرگ نبودند که جوابگوی تعداد نمازگزاران باشند. حرم و صحن امامزاده‎‌‎های بزرگ مانند امامزاده‌صالح(ع) و حضرت‎‌‎عبدالعظیم(ع) هم نه به اندازه کافی بزرگ بودند و نه محلشان، محل مناسبی بود. از طرف دیگر مسقف‌نبودن فضای نماز در دانشگاه تهران و نبود سیستم گرمایشی و سرمایشی در فضای باز آن، نمازگزارها را در زمستان و تابستان و برف و باران اذیت می‎‌‎کرد. همین شد که فکر ساختن یک مصلی برای تهران جرقه خورد. در ابتدا مکان‎‌‎های دیگری برای ساخت مصلی پیشنهاد شده بود. یکی از این مکان‎‌‎ها پادگان ولیعصر(عج) در میدان سپاه بود. این مکان به‌دلیل نداشتن دسترسی مناسب به حمل‌ونقل عمومی رد شد. محل دیگری که پیشنهاد شده بود، پادگان حر یا همان باغشاه قدیم بود. اگر این پادگان می‎‌‎خواست به مصلی تبدیل شود، باید تعداد زیادی از خانه‎‌‎های اطراف آن خریداری می‎‌‎شد تا دسترسی آن به خیابان‎‌‎های اصلی راحت‎‌‎تر شود. علاوه بر این، میزان دسترسی پادگان حر به حمل‎‌‎ونقل عمومی در طرح‎‌‎های آینده مناسب نبود و به این دلایل این پیشنهاد هم رد شد. پیشنهاد بعدی زمین‎‌‎های شمال میدان آزادی بود. نزدیکی زیاد به فرودگاه، لزوم خرید بسیاری از منازل مسکونی و از همه مهم‎‌‎تر مرکزیت نداشتن باعث شد این زمین‎‌‎ها هم انتخاب نشوند. پیشنهاد دیگر پارک لاله در بلوار کشاورز بود. این پارک، هم موقعیت مناسبی داشت و هم دسترسی‎‌‎اش خوب بود اما تخریب فضای سبز ارزشمند پارک لاله چندان عاقلانه نبود و این گزینه‎‌‎ هم رد شد. در نهایت توجه‎‌‎ها به زمین‎‌‎های عباس‎‌‎آباد جلب شد. در دوره پهلوی، شاه می‎‌‎خواست در این زمین‎‌‎ها طرح شهستان پهلوی خود را اجرا کند. این مجموعه بزرگ شهری قرار بود مرکز سیاسی، اداری و فرهنگی تهران شود تا چهره‎‌‎ای جهانی و شیک از پایتخت به نمایش بگذارد. قرار بود همه سفارتخانه‎‌‎های کشورها در ایران غیر از سفارت انگلیس و چین به شهستان پهلوی منتقل شوند و میدان مرکزی وسیع شاه و ملت که از میدان نقش جهان در اصفهان و میدان سرخ در مسکو وسیع‎‌‎تر بود، در آن ساخته شود تا قدرت و توانایی رژیم شاهنشاهی را نشان بدهد اما پیروزی انقلاب اسلامی ایران این طرح را مسکوت گذاشت. به‌خاطر موقعیت خوب این زمین‎‌‎ها، خالی‌بودنشان و وجود چندین ایستگاه مترو که قرار بود ساخته شود و بزرگراه در نزدیکی آنها، بخشی از زمین‎‌‎های عباس‎‌‎آباد برای احداث مصلی انتخاب شد. برای نخستین بار نماز عید فطر به امامت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، تیرماه سال 62 در این تپه‌ها برگزار شد و خطیب نماز، پیشنهاد داد در همین محل، مصلای تهران ساخته شود. عملیات خاکبرداری این تپه‌های خاکی و تسطیح مصلی چندان طول نکشید اما کار ساخت آن در شرایط جنگی، به‌راحتی امکان‌پذیر نبود. 28دی‎‌‎ماه 1363فراخوانی برای طراحی بنای مصلی از تریبون نمازجمعه اعلام شد و فردای آن روز هم در روزنامه‎‌‎ها فراخوان چاپ شد. در این فراخوان 36شخصیت حقیقی و حقوقی، از داخل و خارج ایران (کشورهای ژاپن، سوریه، پاکستان و هلند) شرکت کردند و طرح‎‌‎هایشان را برای ستاد نمازجمعه تهران فرستادند. هیأت داوران این فراخوان، محمدکریم پیرنیا، مهدی چمران، باقر آیت‎‌‎الله‎‌‎زاده شیرازی، مهندس غفاری و مهندس حجت بودند. در نهایت هیچ کدام از این 36طرح نتوانست تأیید هیأت داوران را به‌دست بیاورد. با وجود این، این مسابقه عمومی سبب شد خطوط اولیه طرح معماری مصلی مشخص شود. پس از این فراخوان، این خطوط اولیه طرح معماری مصلی به تعدادی از اساتید معماری کشور داده شد تا یک جمع‎‌‎بندی و ارائه اسکیس پایه برای طرح مصلی ارائه دهند. از بین این اساتید، تنها دکتر لطیف ابوالقاسمی و دکتر پرویز مؤیدعهد هر کدام طرحی ارائه کردند که در نهایت طرح آقای مؤیدعهد در سال1365 مورد قبول واقع شد و به تأیید رئیس‎‌‎جمهور رسید. تأمین زمین‎‌‎های مصلی در عباس‎‌‎آباد چند سالی طول کشید و در نهایت با حکم امام‌خمینی(ره) این زمین‎‌‎ها در اختیار مصلی قرار داده شد. در سال1369 پس از بازنگری طرح مؤید عهد، پروژه ساخت مصلی کلید خورد که تا امروز ساخت این پروژه بزرگ ادامه دارد.
در قسمت‎‌‎های مختلف طرح پرویز مؤید‌عهد از عددهای مقدس و معنی‎‌‎دار مرتبط با فرهنگ شیعی استفاده شده است. در این طرح، مصلی 14گلدسته، 12صحن و 5ورودی به نام‎‌‎های باب رسول‎‌‎الله(ص)، باب امیرالمؤمنین(ع)، باب فاطمه‌الزهرا(س)، باب امام‌حسن(ع) و باب امام‌حسین(ع) دارد. ارتفاع ایوان بزرگ مصلی 72متر به عدد شهدای کربلا و دهانه آن 110متر و ارتفاع گنبد مسجد جامع 63متر به عدد سال‎‌‎های عمر پیامبر اسلام(ص) و امیرمومنان علی(ع) است. علاوه بر این، سعی شده در قسمت‎‌‎های مختلف بنا، از معماری مناطق مختلف ایران الهام گرفته شود. بر همین مبنا، 7گنبد برای مصلی طراحی شده که هر کدام متأثر از معماری یکی از مناطق ایران بزرگ هستند. گنبد اصلی مصلی، از بزرگ‎‌‎ترین گنبد‎‌‎های جهان اسلام است و ۲گلدسته بلند مصلی با ارتفاع 140متر، بلندترین گلدسته‎‌‎های جهان اسلام هستند. ظرفیت نهایی مصلی حدود 500هزار نفر خواهد بود. این مکان طوری طراحی شده که تنها محل برگزاری نماز‎‌‎های یومیه و نماز‎‌‎های جمعه نباشد بلکه این مجموعه مجتمع بزرگ فرهنگی- اسلامی با کاربری‎‌‎های متنوع فرهنگی، آموزشی و مذهبی خواهد بود.