خاورمیانه
عراق و ترکیه؛ عبور از اختلافات سیاسی تأکید بر منافع اقتصادی
مذاکرات مستقیم مصطفی الکاظمی و رجب طیب اردوغان نتایج امنیتی و اقتصادی مهمی برای روابط عراق و ترکیه داشته است
طی روزهای گذشته رسانه‌های عراقی به‌تدریج جزئیاتی را از سفر اخیر مصطفی الکاظمی به ترکیه منتشر کرده‌اند؛ جزئیاتی که نشان می‌دهد فصلی جدید در روابط 2کشور آغاز شده است. این در حالی است که بسیاری از رسانه‌های عربی با توجه به سابقه سیاسی نخست‌وزیر جدید عراق و نزدیکی وی به امارات و عربستان، پیش‌بینی می‌کردند روابط میان بغداد و آنکارا در دوران وی شاهد تنش‌های بی‌سابقه‌ای باشد؛ پیش‌بینی‌هایی که البته در سایه عمل‌گرایی نخست‌وزیر جدید عراق به واقعیت تبدیل نشد.
توافق بزرگ درباره شبه‌نظامیان کرد
بدون شک مهم‌ترین توافق صورت گرفته در جریان این سفر مربوط به پرونده حزب کارگران کردستان است. به نوشته پایگاه العراقیه، هیأت‌های مذاکره‌کننده 2کشور به توافقی مهم برای بازگرداندن ثبات به شمال عراق دست یافته‌اند. براساس این توافق بغداد متعهد شده نیروهای حزب کارگران کردستان را وادار به عقب نشینی از شهر سنجار کند. در مقابل ترکیه نیز کاهش حملات هوایی به مواضع شبه‌نظامیان کرد در شمال عراق را در دستور کار خود قرار می‌دهد. به روایت روزنامه العربی الجدید، حضور شخصیت‌هایی از اقلیم کردستان و همچنین نمایندگان کرد پارلمان در هیأت مذاکره‌کننده عراقی، نشانه‌ای از قاطعیت این کشور برای اجرای مفاد توافق امنیتی با ترکیه است.
تمام اینها در حالی است که تنش‌های میان بغداد و آنکارا طی ماه‌های اخیر بر سر پرونده حزب کارگران و حملات هوایی ترکیه به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده بود؛ تا جایی که برخی رسانه‌های عربی از احتمال وقوع درگیری‌های نظامی میان 2کشور خبر می‌دادند. برای مثال شبکه العربیه پس از حملات هوایی ترکیه به شمال عراق در اوایل آذرماه که 2کشته و بیش از 10مجروح بر جای گذاشت گزارش داد: دولت الکاظمی به‌دنبال کسب حمایت و اجماع کشورهای عربی برای مقابله سخت با ترکیه است. از سوی دیگر نباید فراموش کرد شبه‌نظامیان کرد که از دید دولت ترکیه گروه‌های تروریستی به‌شمار می‌روند در سال‌های اخیر از حمایت مالی و سیاسی کشورهایی نظیر عربستان سعودی و امارات برخوردار بوده‌اند. حالا با توافق میان الکاظمی و اردوغان، به‌نظر می‌رسد مسیر روابط 2کشور تغییر کرده و دست‌کم در آینده‌ای نزدیک زمینه‌ای برای تشدید تنش‌ها میان 2کشور وجود ندارد.
استفاده از تحریم‌های ایران و سوریه
بخش دوم توافق‌های میان عراق و ترکیه به تعامل بازرگانی و تجارت برمی‌گردد؛ امری که سهم مهمی در افزایش نفوذ ترکیه میان کشورهای عربی داشته است. آنکارا هم‌اکنون سهم قابل توجهی از بازار مصرفی عراق دارد. به گزارش شبکه الجزیره، ارزش مبادلات تجاری 2کشور نزدیک به 15میلیارد دلار ارزیابی می‌شود. اما رهبران عراق و ترکیه در جریان مذاکرات اخیر تصمیم گرفته‌اند این میزان را تا سقف 20میلیارد دلار در سال افزایش دهند. جالب آنکه به‌نظر می‌رسد تحریم‌های ایران و سوریه در اتخاذ این تصمیم مؤثر بوده است. اوکتای یلماظ، مشاور اقتصادی دولت ترکیه در این‌باره می‌گوید: تحریم‌های همسایگان عراق، فرصتی استثنایی برای افزایش سهم ترکیه از بازارهای این کشور است.
به نوشته روزنامه العربی الجدید، توافق‌های اقتصادی صرفا محدود به صادرات کالاهای مصرفی نبوده و ورود شرکت‌های عمرانی ترکیه به حوزه‌های زیرساختی عراق را نیز شامل می‌شود. در گزارش این روزنامه آمده است: درحالی‌که بسیاری از شرکت‌های عمرانی به‌دلیل شرایط داخلی عراق از فعالیت در این کشور منصرف شده‌اند و از سوی دیگر شرکت‌های ایرانی نیز با مشکلات تحریم روبه‌رو هستند، ترکیه برای ورود به فرایند بازسازی مناطق جنگ‌زده عراق و تامین زیرساخت‌های انرژی این کشور اعلام آمادگی کرده است.
علاوه بر اینها، هیأت‌های مذاکره‌کننده 2کشور بحث برسر لغو روادید و سرمایه‌گذاری برای تکمیل خط آهن آنکارا- بغداد را هم در دستور کار خود قرار داده‌اند. هاشم الشمری، تحلیلگر عراقی در این‌باره به شبکه الجزیره می‌گوید: دولت الکاظمی برخلاف تحلیل‌های موجود نشان داد منافع اقتصادی عراق را در اولویت برنامه‌های خود قرارمی‌دهد. او با وجود گرایش سیاسی به مخالفان سیاست‌های ترکیه در منطقه، به توافق‌های امنیتی و اقتصادی مهمی با این کشور دست یافته است.
تفاهم بر سر بحران آب
مناقشات آبی برسر سهم عراق و ترکیه از رودهای دجله و فرات به یکی از پر چالش‌ترین پرونده‌های مطرح میان 2کشور طی سال‌های گذشته تبدیل شده است. سهم عراق از این منابع آبی طی 5سال اخیر از 80میلیارد مترمکعب به 30میلیارد کاهش یافته؛ امری که به‌طور طبیعی تأثیر چشمگیری بر وضعیت کشاورزی، بحران محیط‌زیست و خدمات عمومی در عراق داشته است. الکاظمی پیش از سفر به ترکیه در این‌باره گفت: ما نیاز داریم در مسئله آب به تفاهم رسیده و از آن به مثابه یک اهرم فشار علیه یکدیگر استفاده نکنیم. اشاره نخست‌وزیر عراق به سد اوسلو در ترکیه است که می‌تواند سهم عراق از منابع آبی منطقه را به حداقل ممکن کاهش دهد. اگرچه 2کشور در جریان مذاکرات اخیر به سازوکاری مشخص برای حل این بحران دست نیافته‌اند اما خبرگزاری آناتولی مدعی است، رئیس‌جمهور ترکیه برای همکاری جدی با دولت عراق در زمینه جدول زمانی آبگیری سد اوسلو وعده‌های مثبتی داده است. با این حال روزنامه العربی الجدید در این‌باره می‌نویسد: حل مناقشه آبی میان عراق و ترکیه به توافقی بلندمدت نیاز دارد؛ توافقی که فعلا به‌دلیل عمر کوتاه دولت مصطفی الکاظمی ممکن نیست.
