اولین برنامه 5ساله پس از انقلاب

علیرضا احمدی  

نوروز1368درحالی آغاز شد که برخلاف پارسال و در مجموع 8سال جنگ تحمیلی، از صدای بمب و موشک خبری نبود و مردم سال جدید را در آرامش آغاز کردند؛ موضوعی که در طول سال هم تاحدود زیادی در اقتصاد کشور قابل مشاهده بود و کاهش چشمگیر نرخ تورم نشان می‌داد اوضاع معیشتی مردم نسبتا در مقایسه با سال پرچالش67، بهتر شده است. درسال1367نرخ تورم به حدود 30درصد رسید که آرامش پس از جنگ، این نرخ را 17.4درصد رساند. با آغاز سال1368تقویت بنیه اقتصادی کشور از دستورکارهای محوری مسئولان‌ارشد کشور قرار داشت؛ نرخ تورم باید کاهش می‌یافت و سیاست‌های ارزی، بانکی، کوپنی و... باید تعدیل می‌شد. همچنین مسئولان به دنبال راهکارهایی برای رفع نیازهای بخش کشاورزی، صنعت و خدمات بودند و به چگونگی تأمین بودجه ارزی و ریالی مورد نیاز بازسازی کشور می‌اندیشیدند. در چنین شرایطی بهار1368با سایه سنگین سیاست بر اقتصاد همراه بود؛ موضوع‌هایی از قبیل بازنگری در قانون اساسی، برکناری آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی رهبری و حاشیه‌های آن و در نهایت رحلت امام(ره) و به‌دنبال آن تعیین آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر انقلاب، در کانون توجه محافل خبری قرار گرفت. کشور در تابستان 1368و با آغاز به‌کار پنجمین دولت جمهوری اسلامی ایران با ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی در25مرداد، در انتظار سیاست‌های جدید اقتصادی بود که با چهره‌هایی مانند بیژن نامدار زنگنه به‌عنوان وزیر نیرو، غلامرضا آقازاده به‌عنوان وزیرنفت، حسین محلوجی به‌عنوان وزیر معادن و فلزات، سراج‌الدین کازرونی به‌عنوان وزیر مسکن و شهرسازی، محمدرضا نعمت‌زاده به‌عنوان وزیر صنایع و محسن نوربخش در قامت وزیر اموراقتصادی و دارایی که تیم اقتصادی دولت هاشمی را تشکیل می‌دادند، در مسیر افزایش مشارکت بخش خصوصی حرکت کند. دراین میان یکی از مهم‌ترین اخبار اقتصادی سال1368، تصویب برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی در دوره پس از انقلاب در بهمن‌ماه بود؛ این برنامه که با 8189میلیارد ریال اعتبار عمرانی بسته شده بود و سال‌های 1368تا 1372را دربر می‌گرفت، محصول 3 سال برنامه‌ریزی (از1366تا 1368) بود. پیش از این لایحه برنامه توسعه اقتصادی سال‌های 1362تا 1366به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسید و بحث‌های فراوانی را میان اقتصاددانان کشور به دنبال داشت. مهم‌ترین اهداف برنامه پنج‌ساله اول توسعه در 5محور اصلی بازسازی و تقویت ظرفیت‌های دفاع ملی، بازسازی مراکز تولیدی و جمعیت خسارت‌دیده در طول جنگ تحمیلی، ایجاد رشد اقتصادی با تأکید بر خودکفایی محصولات استراتژیک کشاورزی و مهار تورم، تأمین حداقل نیازهای اساسی مردم و تلاش برای تأمین عدالت اجتماعی اسلامی، تعیین و اصلاح الگوی مصرف و اصلاح سازمان و مدیریت اجرایی و قضایی کشور برنامه‌ریزی شده بود و با توجه به وضعیت سال‌های 1366و 1367کشور، قصد داشت اقتصاد کشور را راه بیندازد و آن را به سوی «اقتصاد کمتر دولتی» سوق دهد. یکی از موضوع‌هایی که در تصویب این برنامه محل بحث‌های جنجالی قرارگرفت، اجازه استفاده از منابع ارزی و تسهیلات خارجی بود که مخالفان سرسختی داشت اما در نهایت با رأی بالایی به تصویب رسید. آغاز دور جدیدی از همکاری‌های اقتصادی با شوروی درپی سفر خردادماه هاشمی‌رفسنجانی به این کشور که زمینه‌ساز انعقاد موافقتنامه همکاری بین دوکشور در زمینه ساخت و بهره‌برداری از تأسیسات آبی خداآفرین و قیزقلعه‌سی روی رودخانه مرزی ارس شد و اعلام سیاست‌های جدید ارزی در مهرماه، از دیگر تحولات اقتصادی کشور درسال1368بود.