شعر را غریب گیرآورده‌اند

مرتضی کاردر_روزنامه نگار

 عصر سه‌شنبه، زمانی که نام اعضای هیأت علمی جشنواره شعر فجر اعلام شد، کمتر کسی فکر می‌کرد گمنام‌ترین عضو هیأت علمی به‌عنوان دبیر جشنواره معرفی شود. اما در کمال ناباوری، مریم جلالی به‌عنوان دبیر جشنواره انتخاب شد. پرسش‌ها از لحظه معرفی او به‌عنوان دبیر جشنواره آغاز شده است: مریم جلالی کیست و چه سابقه‌ای در حوزه ادبیات و شعر داشته و چگونه توانسته‌ است به جایگاه دبیری جشنواره شعر فجر، مهم‌ترین جشنواره رسمی کشور در حوزه شعر، برسد؟ اعتراض شاعران در روزهای آخر هفته گذشته در شبکه‌های اجتماعی آغاز شد. شماری از شاعران اعتراض خود را در نامه‌ای خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نوشته‌اند و واکنش‌های معترضانه دیگر شاعران هنوز هم در شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های مجازی شعر ادامه دارد.
 جشنواره پانزدهم شعر فجر از لحظه آغاز دچار حاشیه شده است؛ حاشیه‌هایی که در روزهای آینده بیشتر خواهد شد. 

نامی که کمتر کسی آن را شنیده است
سه‌شنبه گذشته اعضای هیأت علمی جشنواره پانزدهم شعر فجر منصوب شدند. سیدعباس صالحی در حکم‌های جداگانه‌ای جعفر ابراهیمی (شاهد)، زکریا اخلاقی، محمدکاظم کاظمی، قربان ولئیی، احمد نادمی، افشین علا، حمیدرضا شکارسری، محمود اکرامی‌فر، مریم جلالی را به عضویت هیأت علمی پانزدهمین جایزه شعر فجر منصوب کرد.
پیش از آغاز به‌کار جشنواره شعر فجر، نام گزینه‌های دیگری برای دبیری جشنواره به گوش می‌رسید؛ ازجمله سیدعلی میرافضلی، شاعر و پژوهشگر حوزه رباعی و شعر کوتاه که کارنامه‌ای معتبر در شعر و پژوهش دارد و علی‌محمد مؤدب، شاعر و مدیر مؤسسه شهرستان ادب. اما درنهایت قرعه به نام مریم جلالی افتاد؛ نامی که پیش‌تر در حوزه شعر کمتر شنیده شده است.

انتخاب بی‌سابقه
از لحظه انتخاب مریم جلالی بیشتر بحث‌ها جایگاه و سابقه او در حوزه ادبیات و شعر است. مریم جلالی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی است و آنچه از او منتشر شده، بیشتر شامل آثار پژوهشی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان بوده است. وی مثل بسیاری از دانشگاهیان انبوه مقاله در حوزه شعر و ادبیات کودک دارد. چند اثر از او به‌عنوان شاعر و نویسنده کودکان نیز منتشر شده است، اما کمتر کسی او را به‌عنوان شاعر و نویسنده کودک و نوجوان می‌شناسد.
البته جشنواره شعر فجر بخش کودک و نوجوان دارد و کسانی از حوزه ادبیات کودک و نوجوان همواره عضو هیأت علمی جشنواره‌ بوده‌اند؛ همچنان‌که این بخش درباره شعر به کتاب‌های پژوهشی مربوط به شعر می‌پردازد و کسانی که وجهه پژوهشی دارند نیز عضو هیأت علمی جشنواره بوده‌اند. اما در دوره‌های گذشته سابقه نداشته است که کسی از حوزه ادبیات کودک و نوجوان یا شخصیتی دانشگاهی که بیشتر سابقه پژوهشی دارد، به‌عنوان دبیر جشنواره منصوب شود.
آیا کسی از حوزه ادبیات کودک و نوجوان که بیشتر به کارهای پژوهشی مشغول بوده است، صلاحیت و مقبولیت لازم برای دبیری جشنواره شعر فجر را دارد؟ آیا او، فارغ از مقبولیت عمومی، اشراف کافی به جریان‌های شعر امروز  را دارد و می‌تواند درباره انتخاب‌های نهایی نظر بدهد؟ 

محاقی کاهنده و سیری قهقرایی
ناصر فیض و محمود حبیبی‌کسبی نامه‌ای معترضانه خطاب به سیدعباس صالحی منتشر کرده‌اند. در سطرهایی از این نامه آمده است: «متأسفانه در سال‌های اخیر که برگزاری این رویداد به بنیاد شعر و ادبیات داستانی سپرده شده، هر سال بیش از پیش در محاقی کاهنده و سیری قهقرایی فرو رفته است. آنگونه برگزار شده که برگزار شدن و نشدنش هیچ‌گونه توفیری ایجاد نکند؛ چراکه مسئولین بنیاد مزبور به اجرای خنثی و بی‌سر‌و‌صدای جشنواره اصرار و ابرام بی‌حد و مرزی داشته و دارند. سیاستگذاران جشنواره در سال‌های اخیر شعر را غریب گیر آورده‌اند... بخش شعر را از کتاب سال حذف کردند. جوایز ادبی مانند کتاب فصل را تعطیل کردند!....
با تمام احترامی که برای سرکار خانم مریم جلالی قائلیم، اما در چند روز اخیر ده‌ها شاعر حرفه‌ای فقط از حقیر پرسیده‌اند که اصلاً ایشان کیست؟ این فاجعه است که دبیر علمی جشنواره شعر فجر را حتی شاعران حرفه‌ای مملکت نشناسند و حتی نام ایشان را نشنیده باشند... . حتی اگر بنا بر انتخاب چهره‌ای دانشگاهی به‌عنوان دبیر جشنواره بود، بسیاری از شاعران بنام را می‌شناسیم که در قامت استاد دانشگاه نیز چهره‌های تأثیرگذاری هستند. 
جناب آقای وزیر از آنجایی که مسئولان و دست‌اندرکاران دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی حتی یک نظر انتقادی محترمانه زیر پست‌شان در فضای مجازی را نیز برنمی‌تابند و پاسخ اهالی ادبیات را نمی‌دهند، ‌ناچار اعتراض شاعران را در محضر جنابعالی مطرح می‌کنیم، باشد که مؤثر و مثمر ثمر افتد.»  ناصر فیض نامه را در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرده و از دیگر شاعران نیز خواسته است به جمع امضاکنندگان نامه بپیوندند. تاکنون شاعران بسیاری ذیل نامه را امضا کرده‌اند. دیر نیست که هم شمار امضاکنندگان نامه فعلی بیشتر شود و هم اعتراض‌های دیگر نیز سر و شکل رسمی پیدا کند و نامه‌های دیگری به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال شود.
  
به‌نظر می‌رسد مسئولان معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و «دفتر گسترش شعر و ادبیات داستانی» می‌خواستند سال آخر جشنواره در دولت فعلی را بدون تنش سپری کنند و انتخاب شخصیتی دانشگاهی که وابسته به هیچ‌یک از گروه‌ها و جریان‌های ادبی نباشد، بی‌دردسرترین راه ممکن به‌نظر می‌رسید. اما حالا انگار انتخاب مریم جلالی کار را دشوارتر کرده است. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
 دو راه پیش‌رو دارد؛ تغییر مریم جلالی و انتخاب گزینه‌ای که مقبولیت بیشتری در میان شاعران داشته باشد یا ابقای او و پذیرفتن اعتراض‌های شاعران و عدم‌مقبولیت جشنواره‌ای که خیلی وقت‌ها در جلب نظر جامعه شاعران موفق نبوده است.

   دبیران بالقوه‌ای که انتخاب نشدند

اگر فرض بگیریم که جشنواره شعر فجر قرار نبوده که یکی از دبیران دوره‌های گذشته را به‌عنوان دبیر انتخاب کند، باز هم در میان اعضای هیأت علمی دوره پانزدهم کسانی حاضرند که می‌توانستند دبیر جشنواره باشند. قربان ولئیی، غزلسرایی است که اکنون استاد دانشگاه زنجان است. وی در سال‌های گذشته مجموعه غزل‌های بسیاری منتشر کرده و در حوزه پژوهش‌های دانشگاهی نیز بیشتر به متون کهن فارسی و ادبیات عرفانی پرداخته است. حمیدرضا شکارسری، شاعر و منتقدی است که کارنامه‌ای پربرگ‌‌وبار در شعر و نقد دارد و بسیاری از شاعران جوان در یکی، دو دهه اخیر دوره‌ای از کارگاه‌های او را گذرانده‌اند. جامعیت و اشراف سیداحمد نادمی در شعر ایران و جهان سبب می‌شود که او نیز یکی از گزینه‌های دبیری جشنواره باشد. اگرچه شمار آثار منتشر شده او اندک است. زکریا اخلاقی، غزلسرای خلوت‌گزیده صاحب‌سبک امروز نیز شاعری است که کمتر درباره شعر امروز سخن گفته، اما اندک‌نوشته‌های او نشان می‌دهد که جریان‌های شعر امروز را به‌خوبی دنبال می‌کند. با این همه معلوم نیست چرا برگزارکنندگان جشنواره، مریم جلالی را به‌عنوان دبیر جشنواره انتخاب کرده‌اند. حتی اگر برگزار‌کنندگان جشنواره می‌خواستند یکی از شاعران کودک و نوجوان را به‌عنوان دبیر انتخاب کنند، ‌باز هم شاعرانی مثل جعفر ابراهیمی و افشین علا که کارنامه‌ای روشن در حوزه شعر کودک و نوجوان دارند و از مقبولیت عمومی برخوردارند، گزینه‌های بهتری به شمار می‌رفتند، اما چنان‌که گذشت کسی مریم جلالی را به‌عنوان شاعر کودک و نوجوان نمی‌شناسد.