9 مطالبه حمل‌ونقل عمومی تهران از دولت‌ها

حامد فوقانی ـ دبیر  گروه شهر

اواخر پاییز شده و مثل هر سال، آلودگی هوای تهران روی دور افزایش افتاده است. انگار هرچه شب‌ها بلندتر می‌شوند، میزان آلاینده‌ها هم افزایش می‌یابند. این وسط تعداد زیادی از خودروهای سنگین، از تاریکی استفاده کرده و خارج از ساعات مجاز، در معابر تردد می‌کنند تا دوده به شهر تزریق شده و رنگ خاکستری به آسمان شهر زده شود. به واقع سؤال اینجاست که این همه خودروهای سنگین دیزلی، چرا از سیاهی شب تا صبح خروس‌خوان، در پایتخت این سو و آن سو می‌روند؟ آیا در روزگاری که کرونا جولان می‌دهد و می‌تواند دست در دست آلودگی هوا بدهد و قربانیان بیشتری بگیرد، نباید برای ساماندهی تردد کامیون‌ها و تریلی‌هایی که در بزرگراه‌ها و در مسیرهای اطراف شهر، حرکت کرده و کیلو کیلو ذرات معلق را پراکنده می‌کنند، فکری شده و تصمیمی جدی گرفته شود؟  همه اینها به کنار؛ چرا تصمیمی شجاعانه برای توسعه و نوسازی حمل‌ونقل عمومی گرفته نمی‌شود تا هم مردم اینقدر با سختی سوار مترو و اتوبوس نشوند و هم کیفیت هوا بهتر شود؟ آیا واقعا نمی‌صرفد طی یک‌برنامه‌ریزی میان‌مدت و بلندمدت، آلودگی هوا را به حداقل رساند تا جلوی 2.6میلیارد دلار خسارتی که سالانه به تهران وارد می‌شود، گرفته شود؟ آیا زندگی 4 هزار تهرانی که به دلیل آلودگی هوا جانشان را  از دست می‌دهند مهم نیست؟ 
داده‌نمای زیر اهمیت سؤال‌های فوق را بیش از پیش نمایان می‌کند؛ سؤالاتی که اگر پاسخ منطقی داشته باشند، از یک‌طرف می‌توان امیدوار بود که آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور، به‌ویژه تهران روزبه‌روز کمتر شود و از طرف دیگر اوضاع حمل‌ونقل همگانی بهبود یابد. بی‌تردید بخشی از حل مشکل آلودگی هوا به نوسازی و توسعه حمل‌ونقل عمومی گره خورده است. برای این منظور، در داده‌نمای زیر، مطالبات شهرداری تهران از دولت در 2 بخش مترو و اتوبوس و همچنین وظایفی که دولت برای توسعه حمل‌ونقل همگانی دارد، بررسی و 9مطالبه حمل‌ونقل عمومی تهران از دولت‌های مختلف آورده شده است.

مترو

   طبق قانون تامین 50درصد هزینه‌های توسعه مترو به‌عهده دولت است. دولت برای احداث سامانه ریلی تهران تنها 3درصد سهم خود را از سال 96 تا 98 پرداخت کرده است.
   طی 3سال 96 تا 98 سهم قانونی دولت برای احداث خطوط مترو 6هزار میلیارد تومان بوده و تاکنون 166میلیارد تومان را پرداخت کرده است. 
   طبق ماده12 قانون حمایت از تولید رقابت‌پذیر (مصوب سال 94)، دولت موظف است سالانه 100میلیارد دلار (بودجه ارزی) و 50هزار میلیارد تومان(بودجه ریالی) که متناسب با نرخ تورم افزایش پیدا می‌کند، در بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل عمومی و بهینه‌سازی‌ مصرف و افزایش بازدهی تولید نفت سرمایه‌گذاری کند. سهم متروی تهران از این اعتبار تنها 15 تا 20میلیون دلار است که متروی تهران تا‌کنون هیچ پولی از دولت دریافت نکرده است.
   دولت سال گذشته ۹میلیارد تومان اوراق خزانه به‌عنوان یارانه بلیت پرداخت کرد؛ درحالی‌که باید بیش از ۵۰۰میلیارد تومان به شرکت مترو بابت یارانه بلیت‌ها پرداخت می‌کرد و به این ترتیب ۴۹۱میلیارد تومان بدهی از این بابت باقی مانده است.
   طبق قانون، یک‌سوم هزینه تمام‌شده بلیت مترو به‌عهده دولت، یک‌سوم به‌عهده شهرداری و یک‌سوم به‌عهده مردم است. طی سال‌های گذشته دولت هیچ‌گاه سهم خود را نپرداخته و شهرداری به ناچار، سهم دولت را هم عهده‌دار شده است.
   کل بدهی‌های دولت درخصوص یارانه بلیت اتوبوس و مترو تا پایان سال گذشته برابر با ۷۳۰۰میلیارد تومان است. از این مبلغ، دولت فقط ۲۵میلیارد تومان را پرداخت کرده است.
براساس این گزارش، طبق برنامه‌ریزی‌های مدیریت شهری، امسال ۱۲ایستگاه مترو در پایتخت افتتاح می‌شود. البته این موضوع منوط به تأخیر نکردن در پرداخت وجوه حاصل از اوراق مشارکت سال۱۳۹۸ حداکثر تا ۱۰روز آینده است. متروی تهران هم‌اکنون حدود 1500واگن (215رام قطار 7واگنه) نیاز دارد. طول خطوط متروی تهران هم‌اکنون 250کیلومتر است که طبق طرح جامع و برای پاسخگویی به نیاز، این مقدار باید به 500کیلومتر برسد. توسعه کامل شبکه مترو ۱۲.۵میلیارد دلار بودجه می‌خواهد و متروی تهران به ۵هزارمیلیارد تومان برای تعمیر و نگهداری نیاز دارد. 

اتوبوس

تهران به ۹هزار دستگاه اتوبوس نیاز دارد.
هم‌اکنون تهران 6هزار دستگاه اتوبوس فعال دارد.
70درصد اتوبوس‌های تهران فرسوده هستند.
عمر متوسط اتوبوس‌های شهر تهران 12.5سال است.
تهران به ۷هزار دستگاه اتوبوس جدید نیاز دارد.
  طبق قانون، یک‌سوم هزینه تمام‌شده بلیت اتوبوس به‌عهده دولت، یک‌سوم به‌عهده شهرداری و یک‌سوم به‌عهده مردم است. طی سال‌های گذشته دولت هیچ‌گاه سهم خود را نپرداخته است.
  طبق قانون ۸۰درصد هزینه خرید اتوبوس باید از طرف دولت و ۲۰درصد از طرف شهرداری تامین شود.
  از سال۱۳۸۹  به بعد با وجود مصوبات مربوطه، دولت هیچ کمکی در زمینه تأمین اتوبوس نو و نوسازی ناوگان آن برای شهر تهران انجام نداده است.

5هزار اتوبوس جدید تا 4ماه دیگر به شهرها داده می‌شود؟
رئیس شورای شهر تهران بار دیگر طی چند روز گذشته به بی‌مهری‌هایی که نسبت به بخش حمل‌ونقل عمومی پایتخت می‌شود، پرداخت. اینطور که محسن هاشمی رفسنجانی گفته باید در بودجه1400 منابع ۲۰هزار میلیارد تومانی برای حمل‌ونقل عمومی تهران تخصیص داده می‌شد که فقط ۱۷۵۰میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. در عین حال، گفته می‌شود که سال آینده کمک‌های دولتی به بخش اتوبوسرانی قابل توجه خواهد بود. به‌گونه‌ای که محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور دیروز گفت: «به‌روش معمول نمی‌شود اعتبارات لازم برای حمل‌ونقل عمومی تامین شود. به همین‌خاطر هیأت دولت مصوب کرده 5هزار اتوبوس ناوگان درون‌شهری، با استفاده از ظرفیت حداکثری تولیدکنندگان داخلی، به شهرهای کشور تعلق بگیرد.» به‌گفته او با وزارت صمت(صنعت، معدن و تجارت) تفاهم شده تا قطعات لازم وارد شده و به‌سرعت در 4-3‌ماه آینده تولید اتوبوس‌ها انجام شود. بنابراین باید دید که آیا این تعداد قابل توجه اتوبوس به شهرهای بزرگ کشور تعلق می‌گیرد یا خیر.



بودجه مترو سال‌به سال آب می‌رود
دولت هر ساله در 3بخش مختلف از بودجه کشور ظرفیت‌هایی را برای حمل‌و‌نقل عمومی و ریلی درنظر می‌گیرد. یکی از آنها بند «د» تبصره۵  بودجه است که ظرفیتی برای انتشار اوراق مشارکت شهرداری‌ها درنظر می‌گیرد و حداقل ۵۰درصد آن برای پروژه‌های قطار شهری درنظر گرفته می‌شود. در بودجه سالانه کشور یک بودجه مستقیم هم برای قطارهای شهری مصوب می‌شود. علاوه بر این دولت یک بودجه مستقیم برای قطارهای شهری نیز لحاظ می‌کند که این هم مورد بی‌مهری واقع شده است. ازجمله تسهیلات دیگر می‌توان به امکان استفاده از ۳۰میلیارد دلار ظرفیت فاینانس بودجه کشور اشاره کرد که به‌صورت کلی بوده و فقط مربوط به متروی تهران نیست، اما آنچه در بحث ریلی در بودجه آورده و به صراحت ذکر می‌شود، همین 2 بخش است و بقیه تحقق پیدا نمی‌کند.
 به‌طور کلی می‌توان گفت که عدد بسیار ناچیزی از بودجه مستقیم کشور سهم مترو می‌شود. تا سال۹۱، بودجه متروی تهران در بودجه کل کشور بیش از ۲۰۰میلیارد تومان بود، اما از سال۹۱ به بعد روند کاهشی پیدا کرد و به  حدود۵۰میلیارد تومان رسید؛ به‌طوری‌که در سال۹۸ بودجه متروی تهران ۵۵میلیارد تومان بوده که در بودجه سال99 نه‌تنها بیشتر نشد بلکه کمتر هم شد و به ۵۳.۴میلیارد تومان کاهش یافت. بودجه متروی تهران چند سال است که در همین حد مانده، درحالی‌که ارزش پول در چند سال گذشته بسیار کاهش داشته و با این میزان تنها می‌توان فقط چند متر، مترو ساخت.