خانه‌های منحصر به‌فرد تهران

امروز را نگاه نکنید که معماری خانه‌های پایتخت، قربانی سرعت ساخت‌وساز شده و به ندرت می‌توان در شهر تهران نشانی از خانه‌ای منحصربه‌فرد با معماری زیبا پیدا کرد. سال‌های نه چندان دور، پایتخت جایی برای خودنمایی بسیاری از این خانه‌های زیبا با معماری‌ها چشم‌نواز بوده که امروز هنوز هم برخی از آنها برقرار و استوارند. در این گزارش کوتاه نگاهی به خانه‌های منحصر به‌فرد تهران انداخته‌ایم؛ خانه‌هایی که هنوز هم شناسنامه این کلانشهر پرجمعیت به‌حساب می‌آیند.

 خانه لولاگر
خانه که نه، شاید بهتر باشد کوچه «لولاگر» را به‌عنوان یکی از معماری‌های منحصر به‌فرد تهران معرفی کنیم؛ کوچه عجیب و غریبی که همه ساختمان‌های آن شبیه به هم و قرینه هستند و در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده است. چگونگی شکل‌گیری خانه‌های این کوچه، داستان خیلی جالبی دارد؛ داستانی که به فعالیت دو برادر به نام‌های محمدباقر لولاگر و اکبر لولاگر در دهه 20برمی‌گردد! ماجرا از این قرار است که محمدباقر لولاگر، فردی بوده که در تهران و شهرهای دیگر ساخت‌وساز می‌کرده. او در سال 1317تصمیم می‌گیرد با برادرش اکبر که در برلین فرش‌فروشی داشت، شراکتی راه بیندازد. بنابراین زمین کوچه لولاگر در خیابان حافظ را می‌خرد و به کمک سرمایه برادرش مشغول ساخت خانه‌هایی در این کوچه می‌شود. جالب اینکه محمدباقر به رسم امانتداری هر بنایی که برای خودش در این کوچه می‌ساخته، به کمک استاد حسن بنا مشابه آن را در طرف دیگر کوچه برای برادرش می‌سازد و به این ترتیب کوچه قرینه پایتخت شکل می‌گیرد!


 خانه حسین خداداد
خانه حسین خداداد که امروز به نام «موزه ساعت» یا «تماشاگه زمان» هم شناخته می‌شود، یکی دیگر از خانه‌های تاریخی و زیبای پایتخت است که در خیابان ولیعصر، خیابان زعفرانیه، نبش چهارراه برزین بغدادی واقع شده است. ماجرای ساخت این خانه زیبا از این قرار است که حسین خداداد، بازرگان، صنعتگر و کارآفرین ایرانی در دوران حکومت پهلوی، این ملک را در سال1342 خریداری کرد و از آنجا که علاقه زیادی به هنر طراحی و گچبری ایرانی داشت، بهترین استادکاران زمان را برای هرچه زیباتر ساختن این خانه به‌کار گرفت. گچبری‌های این بنا حدودا 12سال طول کشید و درنهایت در سال 1356به پایان رسید. خداداد حدودا یک سال در این خانه زندگی کرد و پس از پیروزی انقلاب و در پی سفر او به آمریکا، دارایی‌های او ازجمله همین ساختمان توسط بنیاد مستضعفان مصادره شد که امروز تبدیل به موزه ساعت تهران شده و بازدید از آن برای عموم مردم امکانپذیر است. این خانه منحصربه‌فرد که حدودا 80سال قدمت دارد، در سال 1382به ثبت ملی رسیده است.


 خانه مقدم
بی‌شک یکی از زیباترین خانه‌های تهران، خانه‌ای است که روزگاری به خاندان احتساب‌الملک تعلق داشته و این روزها با عنوان «خانه و موزه مقدم» شناخته می‌شود. این عمارت بزرگ و مجلل در خیابان امام‌خمینی‌(ره)، بعد از خیابان شیخ‌هادی، خانه مسکونی محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار، رئیس احتسابیه تهران و وزیر مختار ایران در برن سوئیس بوده که بعدها در اختیار فرزندش محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران قرار گرفت. استاد مقدم در کنار فعالیت‌های علمی‌اش، آثار و اشیای ارزشمند فراوانی مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده‌شده و... را جمع‌آوری کرده و آنها را در جای جای خانه‌اش نصب می‌کرد. ضمن اینکه آثار دیگری مثل کلکسیون پارچه، چپق، وافور و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و... را نیز در خانه پدری‌اش نگهداری می‌کرد. این خانه که به همت محسن مقدم خودبه‌خود تبدیل به موزه‌ای بی‌نظیر شده بود، در سال1351 به دانشگاه تهران اهدا شد و امروز به‌عنوان خانه- موزه مقدم در اختیار شهروندان تهرانی قرار دارد.


 خانه تیمورتاش
عبدالحسین تیمورتاش، وزیر دربار پهلوی اول بود که بعد از رسیدن به این سمت، عمارتی را از سردار محتشم بختیاری خرید و از آن به‌عنوان محل سکونتش استفاده کرد. این عمارت که به عمارت تیمورتاش معروف است، در ضلع شمال‌غربی مجموعه کاخ‌های باغشاه واقع شده و ساخت آن به حدود 160سال پیش، یعنی به دوره قاجاریه برمی‌گردد. این خانه که با تلفیق 3معماری ایرانی، روسی و هندی ساخته شده، بعد از مورد غضب قرار گرفتن تیمورتاش و کشته‌شدن او در سال 1312، مصادره شد و از آنجا که به‌طور خاص مورد توجه رضاشاه قرار داشت، برای تاسیس دانشگاه جنگ به ارتش واگذار شد. خانه تیمورتاش در سال 1383توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 11197در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال 1395با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و شهرداری تهران به «موزه جنگ» تبدیل شد. خانه تیمورتاش در خیابان کارگر جنوبی، میدان پاستور، روبه‌روی متروی میدان حر، داخل محوطه دانشگاه جنگ قرار دارد.


 خانه امین‌السلطان
خانه امین‌السلطان یا خانه اتحادیه، یکی دیگر از بناهای منحصر به‌فرد تهران است. این عمارت که مربوط به دوران قاجار است، تنها بازمانده لاله‌زار قدیم به‌حساب می‌آید و به‌عنوان یکی از باارزش‌ترین معماری‌های دوره قاجار شناخته می‌شود. این خانه که بین خیابان فردوسی و لاله‌زار قدیم قرار دارد، ابتدا متعلق به امین‌السلطان، صدراعظم دوره ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه قاجار بود که بعد از کشته‌شدن او، توسط حاج رحیم اتحادیه خریداری شد. به همین دلیل به آن خانه اتحادیه هم گفته می‌شود. در این خانه، اتفاقات بسیار مهمی رخ داده است؛ ازجمله اینکه بسیاری از شخصیت‌های انقلابی و سیاسی دوران مشروطه این خانه را پناهگاه خود می‌دانستند و شخص ناصرالدین‌شاه به آن رفت‌وآمد داشت و جلسات حساسی را در آن برگزار می‌کرد. درنهایت این خانه که لوکیشن سریال «دایی‌جان ناپلئون» بود، در مهر‌ماه سال1394 توسط سازمان زیباسازی شهر تهران خریداری شد و امروز جزو دارایی‌های شهرداری تهران به‌حساب می‌آید.