دولت استارتاپی؛ از شعار تا عمل

لیلا شریف_روزنامه نگار

کرونا، قواعد کار و زندگی را برای بسیاری تغییر داد. در گذر زمان همه دانستند که برای حرکت در این مسیر جدید به ابزارهای جدید نیاز است. دولت‌ها نیز از این موج تغییر اجباری عقب نماندند و برای پیشبرد اهداف خود بیش از پیش به فناوری تکیه کردند؛ مانند دولت انگلستان که برای رساندن غذا به اقشار کم درآمد در دوره کرونا از استارتاپ گوستو - شرکت خدمات بسته‌بندی مواد غذایی- کمک گرفت. در ایران نیز کرونا بسیاری از مسئولان را در مسیر استفاده و حمایت از استارتاپ‌ها قرار داد. دولت تلاش کرد تا کسب و کارهای آنلاینی را که می‌توانند به مردم خدمات مجازی و آنلاین ارائه دهند از طریق پویش «کروناپلاس» شناسایی و تقویت کند. براساس توضیحات مهدی محمدی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری که در گفت‌وگو با روزنامه ایران مطرح شده بود، حمایت از استارتاپ‌ها در دوره کرونا چند بخش دارد؛«یک بخش از حمایت‌ها، حمایت‌های مالی به‌صورت ارائه تسهیلات و وام‌های کم بهره است. بخش دوم از حمایت‌ها حقوقی و قانونی و کسب مجوزهاست به این صورت که به شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها کمک می‌کنیم تا مشکلات و موانعی که در زمینه کسب مجوز و... دارند را هر چه سریع‌تر رفع و مجوز فعالیت خود را به سرعت دریافت کنند تا بتوانند به مردم خدمات ارائه دهند. سومین بخش از حمایت‌ها، حمایت‌های تبلیغاتی در فضای آنلاین و در رادیو و تلویزیون است». اما اینکه دولت تا چه حد توانست به خواسته‌هایش جامه عمل بپوشاند و از استارتاپ‌ها در دوره کرونا برای ارائه خدمات استفاده کند، سؤالی است که چند چهره آشنا به حوزه استارتاپ‌ها به آن‌ پاسخ دادند.

کارنامه استارتاپی دولت در دوره کرونا قابل‌قبول است

کیوان نقره‌کار
کارشناس فناوری اطلاعات و مشاوره پروژه‌های کلان حوزه IT
با توجه به سرعت بالای پیشرفت و حرکت در حوزه کسب و کارهای فناورانه و نوآورانه - که استارتاپ‌ها بخشی از آنها هستند- باید قبول کنیم که دولت‌ها همواره چند قدمی عقب‌تر از فعالان این حوزه قرار دارند. در بحران کرونا نیز شرکت‌هایی که توان فعالیت داشتند به طرق مختلف کار کردند، بازار خود را گسترش دادند و حتی بازار جدیدی را به‌دست آوردند.در رابطه با بررسی میزان حمایت دولت از استارتاپ‌ها باید بگویم که ما می‌توانیم در سطح سازمان‌های فعال در این زمینه دست به سنجش بزنیم و یک نگاه کلی را مطرح کنیم به‌عنوان مثال صندوق نوآوری و شکوفایی در دوران کرونا توانست حمایت‌های مالی مناسبی را برای فعالان این حوزه ایجاد کند یا وزارت ارتباطات تلاش کرد به فعالان صنفی این حوزه و حتی کاربرانش خدمات خاصی را ارائه کند. در تمام این تحلیل‌ها باید شرایط خاص دوران کرونا را مدنظر داشت و بدانیم که این اتفاقات در این شرایط اضطراری رقم خورد و اگر بخواهیم در دوران قبل کرونا به عملکرد دولت در حوزه استارتاپ‌ها نیم‌نگاهی بیندازیم، ممکن است عملکرد را ضعیف ارزیابی کنیم. بنابراین اگر بخواهیم نقش‌آفرینی دولت در حوزه استارتاپ‌ها را در بازه زمانی کرونا تحلیل کنیم، باید بگوییم که دولت براساس آنچه در توان داشت در این حوزه گام برداشت؛ اگرچه عملکرد یکسانی را از بدنه دولت شاهد نبودیم. در دوران کرونا با تمام مشکلات و سختی‌های اقتصادی که بر دوش دولت قرار داشت، دولت توانست امتیاز قابل‌قبولی کسب کند و خود را به بالاتر از میانگین برساند. البته اگر بخواهیم این عملکرد را در بازه زمانی قبل از کرونا مورد بررسی قرار دهیم، باید بگویم که این عملکرد می‌توانست بهتر باشد و گمان می‌کنم اگر بخواهیم به‌صورت جزئی‌تر به این موضوع نگاه کنیم باید گفت که مجموعه‌ای مانند معاونت علمی و وزارت ارتباطات به‌دلیل مسئولیت‌هایی که برعهده‌شان بود، اقدامات مناسبی انجام داده‌اند اما اگر قرار بر تحلیل کلی عملکرد باشد، باید گفت که شرایط می‌توانست بهتر باشد. در دوره کرونا نیز این احساس نیاز در دولت ایجاد نشد که برای ارائه خدماتش به سمت استارتاپ‌ها برود بلکه دولت زمانی که قدرت استارتاپ‌ها را برای ارائه خدمات مشاهده کرد، متوجه شد که یکی از راهکارها برای حل مشکل می‌تواند استفاده از استارتاپ‌ها باشد. بر این اساس دولت سعی کرد که از ظرفیت‌های موجود استفاده کند و ما شاهد هستیم که اتفاقاتی مانند آموزش‌های مجازی در آموزش و پرورش رقم خورد، هر چند چنین اتفاقاتی هنوز ضعف‌هایی دارند اما فعالیت آنها در دوره کرونا شرایط خوبی را رقم زد. با توجه به اهمیت این موضوع من پیشنهاد می‌کنم که در نهادهای کلان تصمیم‌گیر در حوزه کرونا مانند ستاد ملی مقابله با کرونا از حضور متخصصان حوزه فناوری و نوآوری استفاده شود چرا که این افراد می‌توانند راهکارهای مناسبی با توجه به تخصص‌شان ارائه کنند.

حمایت‌های دولتی از استارتاپ‌ها درست نیست

ویدا سینا
نایب‌رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق بازرگانی ایران
از نظر من بودجه‌های دولتی در این حوزه هزینه می‌شود اما به‌دلیل آنکه هدف درستی برای این هزینه‌ها درنظر گرفته نشده است، در نهایت منجر به مقروض شدن استارتاپ‌ها می‌شود. باید بدانیم حمایت دولتی از شرکت‌های استارتاپ نه‌تنها به درستی انجام نمی‌شود بلکه اصل انجام چنین اقدامی درست نیست و شرکت‌های استارتاپی باید برای رشد مناسب خود با شرکت‌های بزرگ همراه شوند. بنابراین باید قبول کنیم که بخش اعظم حمایت‌های دولتی راه به جایی نمی‌برند و تنها تعداد بسیار محدودی از استارتاپ‌ها با این حمایت‌های دولتی موفق شده‌اند و این تعداد آنقدر محدود است که اصل حمایت‌های دولتی و صرف بودجه را زیرسؤال می‌برد. در این میان نباید فراموش کرد که یک عده‌ای در مسیر دریافت تسهیلات تحت عنوان استارتاپ، شرکت‌های دانش بنیان و... حرفه‌ای شده‌اند و با معرفی خود در قالب این عناوین از امکانات مختلف استفاده می‌کنند و به افراد کاربلد برای گرفتن وام و امکانات تبدیل شده‌اند. شرایط به سمتی رفته است که برخی از منابع مالی استفاده می‌کنند و در نهایت خروجی خاصی برای پیشبرد اهداف کشور ندارند. البته در این میان یک عده خیلی خاصی توانستند با استفاده از این امکانات به جایگاه قابل‌قبولی برسند اما اگر نیم‌نگاهی به پشتوانه‌های چنین استارتاپ‌هایی بیندازیم، متوجه می‌شویم که پیشرفت آن استارتاپ‌ها تنها متکی بر توانایی خودشان نبوده است. از نظر من راه‌حل قرار گرفتن استارتاپ‌ها در مسیر درست این است که استارتاپ‌ها از حمایت‌های مالی شرکت‌های بزرگ استفاده کنند و نه اینکه تمام تکیه خود را در گرفتن حمایت‌های دولتی خلاصه کنند. ما کشور آمار هستیم و هم‌اکنون اگر از مسئولان در رابطه با نقش استارتاپ‌ها در دوره کرونا بپرسید، آمار بالایی ارائه می‌دهند اما در واقعیت باید بگوییم که استارتاپ‌ها نتوانسته‌اند در دوران کرونا نقش اساسی ایفا کنند و دولت هم نتوانسته است از این ظرفیت برای پیشبرد اهداف و ارائه خدمات استفاده کند.

 حمایت دولت از استارتاپ‌ها شعار است

افشین کلاهی
رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش بنیان اتاق بازرگانی
تجربه به ما نشان داده است که دولت‌ها معمولا از استارتاپ‌ها عقب هستند. به‌عبارت دیگر تا زمانی که دولت بخواهد به فکر قانونگذاری و حمایت در این حوزه بیفتد، استارتاپ‌ها مسیر اصلی را طی کرده‌اند و حتی در مواردی که خلأ قانونی وجود دارد، از این خلأ برای پیشبرد کارهایشان استفاده کرده‌اند و در این میان آن استارتاپ‌هایی که به‌دلیل ضعف یا فقدان قانون و نبود حمایت دچار چالش شد‌ه‌اند، در گذر زمان شکست خورده و از بین رفته‌اند. دولت، همواره از استارتاپ‌ها در حوزه رگولاتوری، قانونگذاری و حمایت عقب است و بیشتر در شعار تلاش می‌کند از استارتاپ‌ها حمایت کند ولی در عمل این خواسته اجرایی نمی‌شود. ما شاهد هستیم که در مورد شرکت‌های دانش بنیان، قانون وجود دارد و از آنها حمایت می‌شود اما در رابطه با استارتاپ‌ها چنین اتفاقی رخ نداده است. با وجود چنین شرایطی باید بدانیم که استارتاپ‌ها اهداف خودشان را پیش می‌برند و هر زمانی که نیاز به حضور یک استارتاپ احساس شود، استارتاپ‌ها وارد میدان می‌شوند و تلاش می‌کنند تا قدرت عمل خود را نمایان کنند. از نظر من برای نقد مانع‌تراشی‌ها در مسیر استارتاپ‌ها باید گفت که مشکل تنها دولت نیست و بهتر است از لفظ حاکمیت استفاده کنیم چرا که حاکمیت در برخی از مواقع مانع رشد استارتاپ‌ها می‌شود به‌عنوان مثال قطع اینترنت موجب ایجاد احساس ناامن بودن فضای کار استارتاپ‌ها شد و از سوی دیگر فیلترها و برخوردهایی - امنیتی و قضایی - محدودیت‌های بیشتری را برای استارتاپ‌ها ایجاد می‌کند. این مانع تراشی‌ها دلایل مختلفی ازجمله مسائل امنیتی مرتبط با بحث فیلترینگ دارد و از سوی دیگر باید بدانیم که این نگاه در بخش‌هایی از حاکمیت به‌دلیل تفکر سنتی جریان دارد و این بخش از حاکمیت چنین فضاهای کار جدید را برنمی‌تابند و این فعالیت‌ها را به‌عنوان یک تهدید تصور می‌کنند، بر همین اساس باید بدانیم تا زمانی که این دیدگاه‌ها وجود داشته باشد، گریزی از محدودیت‌ها نیست. در کنار این موارد ما شاهد هستیم که در دوره کرونا نیز آنگونه که باید و شاید از استارتاپ‌ها استفاده نشده است، دولت همواره خواهان انجام امور به‌وسیله نیروهای خودش است. استارتاپ‌های ما سال‌هاست که با این مشکل روبه‌رو هستند به‌عنوان مثال در موضوع دولت الکترونیک ما شاهد هستیم که برای ارائه خدمات آنلاین، خود دولت دست به‌کار شد و سامانه‌هایی را راه‌اندازی و تلاش کردند تا پلتفرم‌هایی را ایجاد کنند. در بهترین حالت اگر خود سازمان دولتی وارد میدان استارتاپ‌ها نشود، کار را به شرکت‌های وابسته و حتی به دوستان و نزدیکان خود می‌سپارند. در چنین شرایط نباید انتظار پروژه موفق استارتاپی برای ارائه خدمات دولتی داشت. از آنجا که بازار انحصاری است و رقابتی در آن شکل نمی‌گیرد، خیلی کم اتفاق می‌افتد که دولت به سمت پلتفرم‌ها و استارتاپ‌ها موفق برود و از آنها برای ارائه خدمات استفاده کند، درحالی‌که دنیا به این سمت حرکت کرده است و دولت‌ها تلاش می‌کنند از استارتاپ‌های موفق برای پیشبرد اهدافشان استفاده کنند.