زندان اوین از درون

 سعید برآبادی

سال1360 است؛ جنگ در مرزهای غربی و شمال غربی و بمب‌گذاری‌های مکرر گروهک‌های تروریستی کشور را در شرایط سختی قرار داده. در چنین شرایطی، ساخت‌وساز دولتی عملا در تهران و بسیاری از شهرها متوقف شده و تجهیزات و دستگاه‌های سازندگی به جبهه‌ها اعزام شده‌اند. با این همه در مرور خاطرات این سال، ذکر یادی از امیرنصرت منقح، معمار و مهندس ایرانی و سازنده آثاری چون بیمارستان ژاندارمری (نیروی انتظامی فعلی)، ساختمان مرکزی وزارت کار و امور اجتماعی در خیابان آزادی تهران، بیمارستان شهید لبافی‌نژاد تهران و... بی‌مناسبت نیست. منقح یکی از متفاوت‌ترین معماران پیش از انقلاب است که بسیاری از ساختمان‌های عمومی فعلی، حاصل هنر او و دفاتر معماری‌ اوست. او یک دهه از وقت خود را صرف ساخت زندان اوین بر تپه‌های منطقه سعادت‌آباد کرد؛ زمینی چهل هکتاری که هنوز به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بازداشتگاه‌های کشور محسوب می‌شود و شهرداری چندسالی است که در تکاپوست تا آن را بدل به یک پارک بزرگ کند. سرانجام در سال1350، زندان اوین رسما افتتاح شد و در اختیار ساواک قرار گرفت. منقح در ساخت این زندان، تمرکز خود را بر بحث امنیت و نگهداری قرار داده بود؛ ساختمان اولیه 20سلول انفرادی و 2بند عمومی داشت و مجموعا ظرفیت آن برای 320زندانی بود. بیست و سوم بهمن‌ماه سال1357، مردم انقلابی برای نخستین‌بار آن سوی درهای زندان اوین را به چشم دیدند و زندانیانش طعم آزادی را چشیدند. از آن تاریخ چند عکس وجود دارد که با استناد به آنها می‌توان اندکی درباره معماری این زندان سخن گفت و آن را با دیگر آثار منقح سنجید؛ جنس مصالح، آجر و سیمان است که هم زود ساخته می‌شوند و هم مقاومت بالایی دارند، دیوارهای کل زندان، تا حد امکان قطور ساخته شده تا به نوعی عایق حرارتی باشد که با توجه به سرمای منطقه اوین موضوع عجیبی نیست. در تفکرات معمارانه منقح، ساختمان‌ها چندان رشد عمودی ندارند بلکه کوتاه و در خط افق پراکنده شده‌اند و البته که زندان اوین هم با نهایتا سه طبقه در هر بخش از این قاعده مستثنی نیست. یک نکته مهم دیگر هم درباره ضریب امنیت زندان اوین وجود دارد؛ درحالی‌که زندان قصر چند باری شاهد فرار زندانیان بود، براساس گزارش‌ها تاکنون هیچ زندانی‌ای نتوانسته از زندان اوین بگریزد.