خواب آشفته «قادسیه صدام»
با تجاوز نیروهای عراقی به مرزهای ایران، جنگ آغاز شد
علیرضا احمدی
زخم کهنه مناقشه ایران و عراق بر سر میزان حاکمیت و کشتیرانی در شطالعرب یا اروند‌رود که قدمتی حتی فراتر از عمر دولت عراق داشت و به دوره عثمانی بازمیگشت و از معاهده اول ارزروم در زمان فتحعلیشاه و معاهده دوم ارزروم در زمان امیرکبیر تا قرارداد1316 ایران و عراق در زمان رضاشاه و عهدنامه1353 محمدرضاشاه و صدام حسین در الجزایر ادامه یافته بود، بالاخره در 31 شهریور 1359سر باز کرد و با حمله هوایی گسترده عراق به خاک ایران، یکی از طولانیترین جنگهای متعارف قرن بیستم، با رویاهای نامتعارف «قادسیه صدام» آغاز شد. اکنون دولت بعثی عراق با تغییر موازنه قوا در منطقه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به خلأ استراتژیک پدید‌آمده در ساختار قدرت خاورمیانه نگاه دوگانه تهدید - فرصت داشت؛ از یکسو نسبت به فعال‌شدن گسلهای شیعی در این کشور نگران بود و از سوی دیگر شرایط نظام بینالملل را برای بسط نفوذ خود در منطقه فراهم میدید. درگیریهای مرزی دو‌کشور که از سالهای نخست دهه50 شمسی به اصلیترین بحران در روابط ایران و عراق تبدیل شد و پس از اسفند1353و صدور بیانیه الجزایر و تبادل اسناد عهدنامه در سال1354 فروکش کرد، با پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در بهمن1357 وارد مرحله تازهای شد و عراق که در ابتدا با پیامهای ریاکارانه دیپلماتیک، پیروزی انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی را تبریک گفته بود، تحرکات خود علیه حکومت تازه تاسیس ایران را آغاز کرد. بررسیها نشان میدهد نیروهای عراقی از ابتدای پیروزی انقلاب به بهانههایی ازجمله مقابله با نیروهای معارض، به‌مرور کیلومترها در خاک ایران نفوذ کردند و حدود یک‌سال‌ونیم از 13فروردین 1358 که نخستین تجاوز ثبت‌شده به مرزهای ایران در مهران انجام گرفت تا شهریور1359، حدود 289تجاوز مرزی عراق به ایران ثبت شد که با اعتراضهای رسمی و دیپلماتیک ایران همراه بود. تجاوزهای مرزی عراق به خاک ایران که در مناطقی ازجمله دهلران، نفتشهر و خسروآباد آبادان و بهصورت پرتاب موشک و خمپاره، حمله به پاسگاههای مرزی، حمله به کشاورزان درحال کار، ربودن قایق بومیها یا ربودن و شکنجه کردن آنها و آتشزدن چاهها و لولههای نفتی انجام میشد، از سال1358 آغاز شد و در سال1359 تا حمله سراسری اوج گرفت که نشاندهنده برنامهریزی عراقیها برای جنگ با ایران است. اینها تنها نشانههای تدارک صدام برای حمله به ایران نبود؛ چراکه براساس پژوهشهای اسنادی مارک گازیورسکی، استاد علومسیاسی در آمریکا، تحرکات نظامی عراق در مرز ایران و شواهد آمادهشدنشان برای آغاز جنگ ازطریق سفارت آمریکا در تهران به اطلاع مسئولان دولت موقت هم رسیده بود. دراین میان اعتراضهای ایران به اقدامات طرف عراقی نتیجهای نداشت و حدود ۲هفته قبل از آغاز حمله سراسری، نیروهای عراقی در غرب کشور نیز حملاتی را با هدف رد‌گم کردن انجام دادند و وارد خاک ایران شدند. هواپیماهای عراقی در ساعت 45/13 بعدازظهر آخرین روز شهریور1359با شکستن حریم هوایی ایران، تاسیسات زیربنایی کشور در شهرهایی ازجمله تهران، همدان، ایلام، کرمانشاه، اهواز، شهرکرد و دزفول را بمباران کردند. دراین حمله به تاسیسات نفتی ایران ازجمله در آبادان و خارک نیز خسارات سنگینی وارد شد که با پاسخ نیروهای پدافندی ایران، تعداد قابل توجهی میگ و هلیکوپتر عراقی در ایلام، بوشهر، همدان و دزفول سرنگون شد. پس از حمله عراق، امامخمینی(ره) در یک پیام رادیویی با مردم سخن گفتند و با بیان اینکه قوای مسلح کشور دشمنان را «سر جای خود مینشانند» به جامعه آرامش دادند. رئیسجمهور، نخستوزیر و نمایندگان مجلس هم با صدور پیامهایی، به این اتفاق واکنش نشان دادند. ۲ساعت پس از نخستین حمله هوایی عراق که همزمان با حمله زمینی انجام شده بود، نیروی هوایی ایران در عملیات سایه البرز (کمان 99) حمله گستردهای را به پایگاههای عراق تدارک دید که در جریان آن 20فروند جنگنده عراقی در شهرهای بغداد، موصل، بصره، کوت و حبانیه منهدم شد. علاوه بر حمله گسترده هوایی، ارتش عراق در جریان حمله زمینی از سه جبهه، حدود 30هزارکیلومترمربع در خاک ایران پیشروی کرد. هدف اولیه آنها، تصرف برقآسای شهر استراتژیک خرمشهر و پس از آن آبادان، اهواز، دزفول و سوسنگرد بود اما مقاومتهای خودجوش مردمی تا رسیدن نیروهای نظامی، طرح حسابشده عراقیها را ناکام گذاشت. صدام که با پیروزی انقلاب اسلامی و نابسامانیهای ناگزیر در امور کشور، فرصتی طلایی را برای تحقق رویاهای پانعربی خود مهیا میدید، با پاره‌کردن قرارداد1353الجزایر در شیپور جنگ دمید؛ چراکه از یکسو آشفتگیهای موجود در ارتش را دلیل محکمی برای ناتوانی ایران در هماوردی میدانست و از سوی دیگر با احساس خطر از جانب شیعیان عراق بهدنبال دفع خطرات صدور انقلاب از سوی ایران بود. در این میان بحران گروگانگیری در سفارت آمریکا در تهران و در پی آن وضع تحریمهای ایالاتمتحده علیه ایران، خیال صدام را از بابت حمایت همهجانبه غرب و بهویژه آمریکا راحت میکرد. او گمان میکرد با توجه به‌وضعیت پیچیده ایران در نظام بینالملل، قطع رابطه سیاسی آمریکا با ایران و وضع تحریمها، ماجرای حمله طبس و بازار مشترک اروپا، قطعا پیروز این جنگ خواهد بود.
در همینه زمینه :
