فرصتی برای حضور برابر زنان در شهر

    زینب زینال‌زاده- خبر‌نگار

«دختر پس از گرفتن دیپلم خانه‌نشین می‌شود و پس از مدتی به اصرار در کلاس خیاطی ثبت‌نام می‌کند. او دو برادر دارد و خانواده‌اش معتقدند دختر نباید تحصیلات عالیه داشته باشد. دختر به بهانه‌های مختلف توسط برادر بزرگ‌تر مورد رفتارهای خشونت‌آمیز قرار می‌گیرد. هرچند پدر مانع می‌شود اما روح و روان دختر از این رفتارهای خشن آزرده شده است و به محض آشنایی با برادر دوستش نیره به او علاقه‌مند شده و برخلاف مخالفت‌های خانواده با سیامک ازدواج می‌کند. ملیحه به امید رهایی از رفتارهای خشونت‌آمیز برادرش و به‌دست آوردن آرامش و امنیت پا به خانه سیامک می‌گذارد اما یک‌روز پس از ازدواجش تصورات را به هم می‌ریزد و سیامک به بهانه‌ای به او سیلی می‌زند و این می‌شود شروع رفتارهای خشونت‌آمیز مرد علیه زن که در نهایت سبب می‌شود زن به مشاوران خانه امن پناه ببرد»؛ این روایت بخشی از فیلم «ملی و هزار راه نرفته» است؛ فیلمی که واقعیت خشونت علیه زنان در خانواده را به تصویر کشید و با اکران آن پدیده خشونت علیه زنان بیش از پیش مورد پذیرش قرار گرفت؛پدیده‌ای که به‌دلیل اهمیتش 5آذر (25نوامبر) را روز مبارزه با خشونت علیه زنان نامگذاری کردند تا بدانند این پدیده در تمام جوامع (توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته) وجود دارد و نیاز است همگان با گفتن «نه» مخالفت خود را با این پدیده نشان دهند. در این بین، خشونت نه فقط برخوردهای فیزیکی و خشن، بلکه در شکل‌های متفاوت دیگر حتی در معابر سطح شهر هم رخ می‌دهد؛ موضوعی که سطح امنیت زنان را در شهر به طرز قابل‌توجهی کاهش می‌دهد به‌گونه‌ای که یک ‌تکه‌کلام توهین‌آمیز می‌تواند ترس را به‌وجود یک‌ زن بیندازد و سبب شود او به ناچار تغییراتی در برنامه زندگی روزمره خود ایجاد کند.

در همین راستا زهرا نژادبهرام، عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران می‌گوید: «خشونت، ابعاد گسترده‌ای دارد که قطعاً بخشی از آن در عرصه‌های عمومی و شهری رخ می‌دهد و بخش دیگر هم در کانون خانه و خانواده. کاهش و مقابله با بخشی که مربوط به شهر است به‌عهده مدیریت شهری بوده و بخش دیگر نیازمند تصمیم‌گیری‌های عمومی و البته کلان است.»
تهران شهر خشنی نیست اما «دوست‌داشتنی و دلچسب هم برای بانوان نیست»؛ این گفته نژادبهرام است که البته بخشی از بانوان پایتخت‌نشین هم با او هم‌عقیده‌اند؛ نگاهی که مدیریت شهری پایتخت به دنبال تغییر آن است. مدیریت شهری با اقدامات ویژه به دنبال امن‌تر کردن خیابان‌ها و محله‌های شهر برای حضور برابر و فعال زنان در سطح تهران است. این عضو شورای شهر تهران صحبت‌هایش را اینگونه ادامه می‌دهد: «در تهران موارد نگران‌کننده‌ای برای زنان وجود دارد از این موارد می‌توان به فضاهای بی‌دفاع شهری اشاره کرد که امنیت زنان را دچار چالش می‌کند. تاکنون 2هزار مورد از آنها در محلات مختلف مناطق شناسایی شده‌اند و با برخی اقدامات 1500مورد برای تردد زنان ایمن شده‌اند.» رفت‌وآمد بی‌دغدغه و بدون ترس و دلهره زنان در معابر و فضاهای عمومی شهر یعنی برقراری امنیت که نژادبهرام با تأیید این مطلب می‌گوید: «تأمین روشنایی معابر، اصلاح نصب بیلبوردهای تبلیغاتی روی عرشه پل‌های عابر پیاده، دیوارکشی مقابل املاک مخروبه و رها شده، مناسب‌سازی‌ معابر، رنگ‌آمیزی کوچه‌ها و خیابان‌ها و ایجاد فضاهای عمومی مشترک، اقداماتی هستند که در راستای افزایش امنیت اجتماعی زنان در شهر انجام شده است.»
او با بیان اینکه خشونت علیه زنان دو بخش دارد صحبت‌هایش را اینگونه ادامه می‌دهد: «گاهی اوقات زنان احساس خشونت می‌کنند و گاهی مواقع هم مورد خشونت قرار می‌گیرند. وقتی زنان برای تردد در معابر عمومی دچار ترس و واهمه شوند که مبادا مورد خشونت قرار گیرند، یعنی حس خشونت دارند و همین موضوع آرامششان را به هم می‌زند. مورد دیگر این است که زنان هنگام عبور از معابر در معرض متلک‌گویی یا توهین و تحقیر قرار می‌گیرند که اینها هم مصادیق خشونت هستند. بنابراین همانطور که تجارب جهانی هم نشان می‌دهد برای مقابله با چنین خشونت‌هایی می‌توان نظارت اجتماعی را افزایش داد. پس فضاها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که شاهد حضور همه آحاد مردم در آنها باشیم که این کار سبب افزایش نظارت اجتماعی و ایجاد حس امنیت می‌شود. در چنین مواردی افرادی که رفتارهای خشونت‌آمیز دارند خودکنترلی می‌کنند و زنانی هم که ممکن است مورد خشونت قرار گیرند، مطمئن می‌شوند که ناظران عمومی حضور دارند و کسی به آنها آسیب نمی‌رساند. بنابراین با چنین اقداماتی می‌توان خشونت در عرصه‌های عمومی و شهر را کاهش داد.»

کاهش خشونت در خانواده با آگاه‌سازی‌
علاوه بر فضاهای شهری، برخی از خشونت‌ها در خانه و خانواده رخ می‌دهد؛کانونی که حریم خصوصی محسوب می‌شود و ورود به حریم آن جرم است. از این‌رو، مردم در برابر چنین خشونت‌هایی فقط شنونده یا تماشاگر هستند. به گفته نژادبهرام در این نوع خشونت، مدیریت شهری هم نمی‌تواند ورود کند و تنها راه مقابله و کاهش آن، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی است. او می‌گوید: «در گذشته، زندگی‌ها گسترده و خانواده جمعی بود و اگر رفتار خشونت‌آمیزی هم رخ می‌داد سایر اعضای خانواده برای حل و فصل آن وساطت می‌کردند. امروزه خانواده‌ها هسته‌ای شده‌اند و ارتباطات اجتماعی و همسایگی هم کمتر شده که به‌ویژه در دوران کرونا به حداقل رسیده است. مردم گمان می‌کنند در برابر رفتارهای ناهنجار ازجمله خشونت‌هایی که در خانواده رخ می‌دهد نباید مداخله کنند. در حقیقت این نشانگر آن است که مسئولیت اجتماعی کمرنگ شده است. اگر در معابر عمومی و شهری نیازمند نظارت اجتماعی هستیم قطعاً برای مقابله با خشونت زنان در خانواده هم باید مسئولیت اجتماعی داشته باشیم. افراد در مواجهه با چنین رفتارهایی نیاز نیست مستقیم مداخله کنند بلکه می‌توانند با پلیس تماس بگیرند و از آنها درخواست کمک کنند.»
 ناآگاهی مردم در ابعاد مختلف، به خشونت زنان در خانواده‌ها دامن می‌زند و عضو شورای شهر تهران معتقد است آموزش در آگاه‌سازی‌ و اطلاع‌رسانی درست به شهروندان می‌تواند بستر کاهش خشونت علیه زنان را فراهم کند. او تأکید می‌کند: «خشونت اکتسابی است و افراد این رفتارها را یا در خانه از پدر و مادر و خواهر و برادر می‌آموزند یا از دوستان و همسالان. بنابراین به جای خشونت، می‌توان رفتارهای درست و منطقی را به کودکان و سایر افراد آموزش داد. آنها در این آموزش‌ها یاد می‌گیرند که چگونه خشن نباشند، چه رفتارهایی خشونت‌آمیز هستند و باید در برابر چنین رفتارهایی چه کار کنند.»
 با استفاده از ظرفیت‌های رسانه ملی و اکران فیلم و انیمیشن‌های آموزشی، رفتارهای بهنجار در جامعه نهادینه می‌شود و با نصب بنر و بیلبورد‌های هشداردهنده، میزان اطلاعات و آگاهی مردم به‌ویژه زنان  افزایش می‌یابد. زهرا نژادبهرام در تأیید موارد آموزشی و اطلاع‌رسانی می‌گوید: «مقابله با خشونت، 2اثر مثبت دارد. اول اینکه نسل آینده اگر مورد خشونت واقع نشود نسل پویا و سرزنده و مادران و همسران خوب و زنان توانمند خواهند بود و می‌توانند نسل توانمند تربیت کنند. اثر دوم هم این است که با جلوگیری از خشونت می‌توان مانع بروز آسیب‌های اجتماعی مانند قتل شد. چرا که در برخی از خشونت‌ها فرد کنترل خود را از دست می‌دهد و ممکن است رفتارهایش منجر به قتل یا نقص عضو شود.»

پذیرش خشونت ضعف نیست
خشونت یک پدیده است که در جامعه وجود دارد و باید این موضوع را بپذیریم و برای کاهش آن سرمایه‌گذاری کنیم. عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران این مطلب را می‌گوید و تأکید می‌کند که خشونت واقعیتی است که وجود دارد و نمونه آن حوادث مربوط به رومینا و اسیدپاشی در اصفهان است. خشونت مربوط به جوامع خاصی نیست و در همه جا وجود دارد و پذیرفتن آن ضعف نیست و شخصاً متوجه نمی‌شوم که چرا در برابر پذیرش این پدیده مقاومت می‌کنیم. نژادبهرام که عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورا نیز هست، ادامه می‌دهد: «خشونت مسئله‌ای است که این روزها در جوامع شاهد آن هستیم و باید این مسئله حل شود نه اینکه صورت مسئله را پاک کنیم. ایجاد خانه امن اقدامی لازم و ضروری است که در همه جوامع هم وجود دارد و از زنان خشونت‌دیده حمایت می‌کنند. سازمان بهزیستی هم باید این کار را با دقت بیشتری انجام دهد و با اطلاع‌رسانی درست زنان مطلع شوند که چنین مکان امنی وجود دارد و می‌توانند از امکانات و خدمات مشاوره‌ای آن بهره‌مند شوند.»

سیاستگذاری و تصمیم‌گیری درست برای کاهش خشونت
سهیلا صادق‌زاده، مشاور راهبردی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران

با توجه به شرایط حاصل از کرونا این فرض وجود دارد که اعمال خشونت علیه زنان بیشتر و امکان تعقیب موارد آن کمتر شده و در چنین شرایطی سرمایه‌گذاری و صرف هزینه برای پیشگیری از آسیب‌های زنان و ریکاوری و بازگشتشان به زندگی عادی اهمیت بیشتری نسبت به سال‌های گذشته دارد و همه سازمان‌ها باید به مسائل اضطراری زنان در سطح شهرها توجه کنند. برای مقابله با خشونت علیه زنان چند فرایند وجود دارد که در فرایند تصمیم‌گیری با توجه به اینکه زنان و دختران نیمی از جامعه شهری را تشکیل می‌دهند، ایجاد شهرهای ایمن‌تر، زیست‌پذیرتر و تاب‌آور‌تر ضروری است. همچنین زیرساخت‌های شهری مانند معابر و گذرگاه‌ها و مراکز تجاری و رفاهی ایمن اهمیت بسیاری در کاهش خشونت علیه زنان دارند. فرایند دیگر مربوط به سیاستگذاری است که زنان باید در حوزه‌های سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و مدیریت حضور داشته باشند. برای تغییر در سیاستگذاری‌ها هم لازم است هنجارها و کلیشه‌های فرهنگی که منجر به اعمال خشونت‌ها شده‌اند هدف قرار گیرند. درنظر گرفتن زنان و دختران به‌عنوان مهم‌ترین عوامل ایجاد‌کننده تغییر، درنظر گرفتن سیاست‌های منع خشونت علیه زنان و دختران در تمام سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های شهری و توجه به نوآوری‌های هوشمند هم باید در سیاستگذاری‌ها به آنها توجه شود. علاوه بر سیاستگذاری، نیازمند اقداماتی چون درگیر کردن پسران و مردان در ایجاد و پیگیری تغییرات اجتماعی در راستای کاهش خشونت علیه زنان، توجه به ارتباط بین خشونت علیه زنان و خشونت‌های گسترده در سطح شهر، ایجاد کمپین‌های اطلاع‌رسانی، ایجاد محل‌های امن محلی برای زنان (موقتی و طولانی‌مدت)، در شهر هستیم تا مواردخشونت کاهش یابد و زنان بیش از گذشته احساس امنیت کنند. به‌طور کلی آموزش ، فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی نقش مهمی در کاهش خشونت‌ها دارد که باید از خانواده شروع و در محله‌ها توسعه و تعمیم داده شود.

ضرورت تشکیل کمیسیون«زنان و خانواده» در مجلس
 پروانه مافی، مشاور شهردار تهران در امور مجلس

آموزش امری تأثیرگذار است که جامعه را تربیت کرده و به مرزهای روشن آگاهی می‌رساند. پرداختن به آموزش حقوق متقابل افراد جامعه، اعم از زن و مرد و کودک خواه مستقیم و غیرمستقیم، آن هم به‌صورت کلاسیک و یا آکادمیک می‌تواند مؤثر باشد. در این میان رسانه‌های دیداری و شنیداری، مکتوب و حتی ابزارهای فضای مجازی هم سهم بسزایی دارند و می‌توانند زنان و مردان را با حقوق و قوانین شهروندی‌شان آشنا کنند. یکی از مسائلی که در جامعه امروز ضرورت دارد این است که لایحه تأمین امنیت زنان در برابر خشونت باید از طریق مجلس شورای اسلامی به‌عنوان یکی از حقوق اساسی بانوان مورد پیگیری قرار بگیرد تا به واسطه این لایحه زنان جامعه بتوانند از قوانین حقوقی مرتبط با خود بهره‌مند شوند. همچنین با وجود این لایحه بسیاری از خشونت‌ها علیه زنان در جامعه مهار شده و اعمال قانون در برابر این ناهنجاری اجتماعی و برخورد با کسانی که رفتارهای خشونت‌آمیز دارند، میزان خشونت را کاهش و حتی به صفر نزدیک می‌کند. اعضای فراکسیون زنان در مجلس دهم با همکاری فراکسیون خانواده برای حمایت از بانوان و شاکله خانواده تلاش‌های زیادی کردند و انتظار داریم نمایندگان مجلس یازدهم به‌ویژه نمایندگان زن پیگیر تشکیل کمیسیون «زنان و خانواده» باشند چرا که با وجود این کمیسیون مقداری از مشکلات حوزه زنان و خانواده رفع می‌شود.

تحمل خشونت به‌دلیل وابستگی مالی
سیدرضا مهدوی، روانپزشک

خشونت یک عبارت و واژه کلی است که می‌تواند به طرق مختلف تعبیر و تعریف شود. در جوامع سنتی خشونت را زد و خورد فیزیکی مانند کتک زدن می‌دادند اما خشونت نوع روانی و روحی هم دارد که از نظر خیلی‌ها شناخته‌شده نیست. تحقیر، توهین و مسخره کردن مصداق خشونت‌های روحی و روانی است که افراد با کلامشان سبب رنجش و آزار اطرافیان می‌شوند. خشونت جنسی هم نوع دیگری است که فقط شامل تجاوز به زن نمی‌شود بلکه برقراری ارتباط اجباری زن و شوهر هم در این دسته قرار می‌گیرد. خشونت دیگری که شاید هیچ وقت از آن به‌عنوان رفتار خشن یاد نمی‌شود، محدود کردن زنان از درآمد است. مرد با این کار استقلال مالی را از او سلب می‌کند و سبب از بین رفتن عزت نفس و اعتماد به نفس او می‌شود. به‌طور کلی عمده خشونتی که این روزها در جوامع با آن مواجه هستیم، خشونت‌های خانگی است؛خشونتی که در جوامع مردسالار مشرق زمین بیشتر به چشم می‌خورد و مرد خانواده حق خود می‌داند که زن را کتک بزند و به او توهین کند و زن هم به‌دلیل ناآگاهی سکوت می‌کند. البته در چنین جوامعی زنان به‌دلیل نداشتن تمکن و پشتوانه مالی از یک سو و وابستگی مالی به مرد خانواده از سوی دیگر مجبور به ادامه زندگی در سایه خشونت هستند. متأسفانه در جوامع پیشرفته و سنتی اکثر زنان به‌دلیل وابستگی مالی به مردان در برابر رفتارهای خشونت‌آمیز آنها چه روحی و چه فیزیکی و حتی جنسی سکوت می‌کنند و تن به تحمل چنین رفتارهای ناهنجاری می‌دهند. برای مقابله با چنین رفتارهای نادرست و ناهنجاری در جامعه فقط باید آگاهی را افزایش داد. باید به کودکان چه پسر و چه دختر یاد داد خشونت چیست؟ و اینکه جرم است و فرد خاطی مجازات می‌شود. باید زنان جامعه را با حق و حقوقشان آشنا کرد و اعتماد به نفسشان را بالا برد. روش دیگر مقابله با خشونت علیه زنان توانمندسازی بانوان است. وقتی زنان استقلال مالی داشته باشند قطعاً در برابر رفتارهای ناهنجار مردان سکوت نمی‌کنند و روند خشونت علیه زنان سیر نزولی می‌گیرد و کم می‌شود.