زمین خاکی فوتبالیست‌های مهم

 سعید برآبادی     

بعد از معرفی شهرک اکباتان، چهارصد دستگاه، دومین مجموعه مسکونی است که در ستون معماری مورد بررسی قرار می‌گیرد. دلیل روشنی هم دارد؛ تا پیش از انقلاب اسلامی و خصوصا در هیاهوی بازار نفت، معماری ایران مسیری شخصی، با هدفِ وارستگی معمار از دنیای بیرون و بی‌توجهی به معماری زمینه‌گرا در پیش گرفته است. اکباتان و چهارصد دستگاه و البته نارمک، نمونه‌های خوبی از معماری منطبق بر زندگی مدرن هستند که در دهه پیش از انقلاب جان گرفته و اکنون صاحب نام و تاریخچه شده‌اند. پیش‌تر یعنی در دی‌ماه سال1382، محمدرضا نصیری که از نویسندگان خوبِ همین روزنامه است گزارشی جامع درباره محله چهارصد دستگاه پیروزی نوشته که هر جمله‌ای اضافه و کمش کنیم، مطلب را به‌درستی نمی‌رساند با این همه چون این ستون به معماری اختصاص داشته، سعی کرده‌ایم آنچه می‌گوییم به نوعی شناسنامه معماری این محله تاریخی تهران هم باشد. برخی از گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که با سرکوب تفکرات سوسیالیستی در واقعه 1320، معماری مسئولیت یافت تا بخشی از آن تفکرات را در حوزه شهر و شهرسازی پیاده کند و یکی از نخستین نمونه‌های چنین کارگاهی، محله چهارصد دستگاه در شرق تهران شد. خانه‌هایی یک و دو طبقه، عموما هم‌شکل، با نقشه شهری تی و گونیا که به شکل صلیبی معابر اصلی را به چهار سوی شهرک باز می‌کرد. از دلِ این شهرک متراکم و در اختیار کارمندان دولت، نسل مهمی از انقلابیون سال‌های پیش رو و نسل مهمی از ورزشکاران و هنرمندان کشور بیرون آمدند که نام و آوازه آنها هنوز هم خریدار دارد و طبعا نمی‌توان اتمسفر و جوِ حاکم بر چهارصد دستگاه را در ساخت و پرورش آنها نادیده گرفت. ساخت این محله را به علی‌اکبر صادق نسبت می‌دهند آن هم با همکاری مهندسان آلمانی که در بحبوحه جنگ جهانی دوم، در تهران حضور داشته‌اند و اتفاقا مستشاران آلمانی نخستین ساکنان همین خانه‌ها شدند. بعدها اما این محله آرام‌آرام به کارمندان دولت که کمتر از 4بچه داشته‌اند واگذار شده و اینچنین محله به یکپارچگی رسیده است. درست است که امروز ساخت 2 اتوبان، بخش عمده‌ای از آن خانه‌ها را ویران کرده و آنچه باقی مانده نیز در کشاکش بازار لجام‌گسیخته مسکن کشور، با پنل‌های آلومینیومی و البته گرانیت‌های کم‌کیفیت مونتاژ شده اما روح حاکم بر محله همچنان همان است که بود. می‌گویند زمانی اینجا یک برج چهل متری تصفیه‌خانه و دو قطعه باغ بزرگ داشته که هر سه تخریب شده‌اند. از برج دیگر اثری نیست و آن دو باغ هم بعدها به 2زمین خاکی فوتبال تغییر کاربری داده که «ناف نسل‌های بعدی ساکنان محله چهارصد دستگاه با فوتبال بریده شد. حسن حبیبی، اصغر شرفی، جعفر کاشانی، فرامرز ظلی، مهدی لواسانی، هادی نراقی، همایون شاهرخی و یک دوجین نام بزرگ دیگر از همین زمین‌ها استارت زدند. افراد دیگری هم بودند که در رشته‌هایی جز فوتبال در چهارصد دستگاه رشد کردند؛ ازجمله محمود نوربخش و محمود مساعدیان عضو تیم ملی بوکس، شهرام ناظری خواننده، جلیل افشار و بیژن جزنی موسیقیدان، بهزاد فراهانی هنرپیشه، عبدالله موحد اسطوره کشتی و... . همگی آنها اصلی‌ترین دوره رشد خود را در همین محله گذراندند».