«خیابان‌- دوچرخه» یک تجربه جهانی

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

حدود 100سال است که خودروها شهرها را به تصرف درآورده‌اند و بخش زیادی از فضاهای شهری، به خیابان‌ها و پارکینگ‌ها‌ اختصاص داده شده است. خودروها که روزی برای راحتی مردم وارد فضاهای شهرها شدند، حالا بلای جان شده‌‌اند و هر روز نفس شهروندان را تنگ‌تر می‌کنند. بنا بر آمار سازمان بهداشت جهانی، هر سال 1.3میلیون نفر بر اثر حوادث رانندگی فوت می‌کنند. همچنین حدود یک میلیارد خودرو در جهان وجود دارد که اصلی‌ترین عامل آلودگی هوا هستند؛ بحرانی که سالانه موجب مرگ 7میلیون نفر در سراسر جهان می‌شود. همه این مشکلات موجب شده تا مردم و مسئولان شهری در برخی شهرهای جهان، طرح‌های مختلفی برای محدود کردن استفاده از خودروها اجرا کنند؛ از حذف پارکینگ‌ها گرفته تا افزایش مسیر دوچرخه‌سواری. مجریان این طرح‌ها می‌گویند می‌خواهند شهرها را از خودروها بازپس‌ بگیرند و به مردم بازگردانند. گرچه کارشناسان معتقدند نسخه واحدی برای همه شهرها نمی‌توان پیچید و هر شهری باید براساس زیرساخت‌ها و امکانات خود چاره‌اندیشی کند، اما طرح‌های شهرهای بارسلونا و پاریس جزو طرح‌های موفقی هستند که در کشورهای دیگر هم الگوبرداری شد‌ه‌اند

بارسلونا:بارسلونا از موفق‌ترین نمونه‌ شهرهای بدون خودرو است که از سال2016 با اجرای طرح «سوپربلوک» محله‌های شهری آن متحول شده است. در این طرح، تردد خودروها در خیابان‌ها و کوچه‌های داخل هر بلوک محدود و به خارج از بلوک هدایت شده و فضا برای پیاده‌روی و تفریح مردم فراهم شده است. با اینکه ورود خودرو به این بلوک‌ها منع نشده، اما تردد برای رانندگان دشوار است. 75درصد فضاهایی که قبلا کاملا به‌خودروها تعلق داشت، حالا به عابران و دوچرخه‌سواران اختصاص دارد. مطالعات نشان می‌دهد با اجرای این طرح، پیاده‌روی 10درصد و دوچرخه‌سواری 30درصد در این بلوک‌ها افزایش پیدا کرده است. به گزارش گاردین، مقامات بارسلونا امسال تصمیم گرفته‌اند در ادامه طرح سوپربلوک در برنامه‌ای 10ساله تردد خودروها را در این شهر محدودتر کنند تا هم آلودگی هوا کمتر شود و هم فضای سبز و اماکن عمومی شهری توسعه پیدا کند.
طبق این برنامه یک خیابان از هر 3 خیابان در منطقه آلوده «اگزیمپل» این شهر، تبدیل به فضای سبز می‌شود و اولویت به پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران داده می‌شود. 21فضای عمومی در تقاطع‌ها ایجاد می‌شود و به این ترتیب هر شهروند حداکثر 200متر از فضای عمومی یا پارک‌های کوچک فاصله خواهد داشت. پیش‌بینی شده این طرح 37.8میلیون یورو در طول 10سال آینده هزینه داشته باشد.
از بعد از شیوع کرونا برای ایجاد فضای عمومی بیشتر برای مردم، طرح توسعه پیاده‌روها و مسیرهای دوچرخه‌سواری، بستن موقت خیابان‌ها و پارکینگ‌ها در بارسلونا شدت گرفته است. در طول 9‌ماه گذشته 29کیلومتر مسیر دوچرخه‌سواری و 12کیلومتر پیاده‌روی جدید ایجاد و 1300فضای پارکینگ حذف شده است.
در بارسلونا به ازای هر کیلومترمربع 6هزار خودروی شخصی وجود دارد که بیشترین میزان در اروپاست. میزان تولید دی‌اکسید نیتروژن و ذرات آلوده نیز در این شهر بسیار بیشتر از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی و اتحادیه اروپاست.
پاریس: شهرداری پاریس از سال گذشته اجرای طرح «شهر 15دقیقه‌ای» را آغاز کرده است. طبق این طرح، افراد می‌توانند همه نیازهای روزانه خود شامل تردد به محل کار، خرید و تفریح را فقط در 15دقیقه با پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا با استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی برطرف کنند. به این ترتیب با هدف تمرکززدایی، ساختمان‌های اداری، تجاری و مسکونی در دل هر محله‌ در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا دسترسی به آنها راحت‌تر باشد.
کارلوس مورنو، استاد دانشگاه پاریس که از این طرح به‌عنوان «شهر مجاورت‌ها» یاد می‌کند، می‌گوید: «شهر 15دقیقه‌ای کمک می‌کند تا با ترکیب کارکردهای اجتماعی، شهر به محل پویاتری تبدیل شود.» وقتی محل کار و فروشگاه‌ها در دسترس قرار می‌گیرند، خیابان‌ها نیز به‌تدریج از خودروها خالی و آلودگی هوا کمتر می‌شود. به این ترتیب فضا برای درختکاری، ایجاد مسیر دوچرخه‌سواری و امکانات تفریحی و ورزشی فراهم و خیابان‌ها به محل امنی برای مردم تبدیل می‌شوند.
آن هیدالگو، شهردار پاریس از سال2014 که کار خود را آغاز کرد، طرح‌های مختلفی مانند ممنوعیت تردد خودروهای دودزا و کاهش تردد در خیابان‌های شلوغ را دنبال کرده است. ازجمله اینکه در سال2015 با برداشتن یک گام بزرگ و چالش‌برانگیز تردد خودرو از کنار رودخانه «سن» را که تا پیش از آن یک مسیر اصلی و پرتردد در شهر بود، ممنوع کرد. هیدالگو 10‌ماه پیش در جریان کارزار انتخاباتی برای ادامه فعالیت در پست خود، همه این طرح‌ها را ادغام و در قالب طرح شهر 15دقیقه‌ای مطرح کرد. کارین رولاند، مسئول اجرایی طرح شهر 15دقیقه‌ای پاریس می‌گوید: «شاید پاریس همین الان هم یک شهر 15دقیقه‌ای باشد، اما همه محله‌ها این ویژگی را ندارند و باید امکانات بیشتری در مناطقی که طبقه کارگر در آن زندگی ‌می‌کنند، فراهم شود.» یکی از طرح‌های او، تجهیز 10مدرسه به امکاناتی مانند فضای سبز، نیمکت و امکانات ورزشی است که بعد از تعطیلی مدارس برای عموم قابل استفاده است. طرح شهر 15دقیقه‌ای در خیلی از شهرهای دیگر ازجمله در آمریکا نیز قرار است اجرا شود.
ملبورن: براساس برنامه راهبردی حمل ونقل عمومی در افق2030 که توسط شورای شهر ملبورن تنظیم شده، تردد در برخی خیابان‌ها محدود می‌شود و هر روز 50هزار خودرو کمتر به مرکز شهر تردد خواهند کرد. براساس این طرح دوچرخه یکی از وسایل اصلی حمل‌ونقل خواهد شد و 50کیلومتر به مسیرهای ویژه دوچرخه‌سواری افزوده می‌شود. به این ترتیب، 70درصد ترددها پیاده، با دوچرخه و وسایل حمل‌ونقل عمومی انجام می‌شود.
90درصد رفت‌وآمدها در مرکز شهر ملبورن پیاده است. به همین دلیل مسئولان شهری سعی دارند فضای بیشتری برای پیاده‌روی، استراحت و تعامل مردم در خیابان‌ها فراهم کنند. ازآنجا که خیابان‌بندی ملبورن شبیه بارسلوناست، مسئولان درنظر دارند طرح سوپربلوک را در این شهر اجرا کنند. برنامه شورای شهر در 3سال آینده، ایجاد 300فضای پارکینگ دوچرخه جدید و محدود کردن سرعت در کل مناطق مرکز شهر به 40کیلومتر خواهد بود. پیش‌بینی می‌شود این طرح طی 10سال آینده 870میلیون دلار صرفه‌جویی به‌دنبال داشته باشد.
آمستردام: پایتخت هلند به شهر دوچرخه‌ها مشهور است و فقط کمتر از 25درصد ترددهای شهری با خودرو انجام می‌شود. با این حال مسئولان آمستردام قصد دارند تا 5سال آینده 11هزارو200پارکینگ را حذف کنند و به فضای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، درختکاری و پارک دوچرخه اختصاص بدهند.
مسئولان برنامه‌ای برای منع کامل ورود خودروها به مرکز شهر ندارند، اما می‌خواهند با بستن یا باریک کردن برخی خیابان‌ها، ترافیک را تا حد زیادی کاهش بدهند. رایگان کردن استفاده از حمل‌ونقل عمومی در ساعت‌های اوج و افزایش فضای پارکینگ دوچرخه در ایستگاه‌های مترو از دیگر برنامه‌های شهری در آمستردام است. قرار است تا سال2030 همان تعداد محدود خودروهایی که در این شهر تردد می‌کنند نیز برقی یا غیردودزا باشند.
سانفرانسیسکو: مقامات شهر سانفرانسیسکو از 8سال پیش طرحی را اجرا کرده‌اند که با توسعه حمل‌ونقل عمومی و استفاده از فناوری‌های نوین، فضای اختصاص یافته به‌ خودروها را کاهش و به کاربری‌های دیگر مانند ساخت مسکن اختصاص بدهند.  به‌گزارش سایت خبری ووکس، مقامات سان‌فرانسیسکو حدود 10‌ماه پیش نیز حدود 3کیلومتر از خیابان «مارکت» یعنی پرترددترین خیابان مرکزی این شهر را به روی خودروهای شخصی بستند و از سوی دیگر مسیرهای دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی را توسعه دادند. هر روز نیم میلیون نفر در این خیابان تردد می‌کردند و رکورددار بیشترین تصادف‌های رانندگی بود. اجرای این طرح 600میلیون دلار هزینه برای مقامات شهری داشت. شاید در گذشته تنها پیاده‌روی و مترو و اتوبوس جای خودروی شخصی را می‌گرفت، اما حالا با فراهم بودن امکاناتی مانند اسکوتر، دوچرخه‌های برقی کوچک و دوچرخه‌های عمومی تردد در خیابان‌ها راحت‌تر شده است. این امکانات برعکس اتوبوس و مترو در همه نقاط شهر قابل دسترس هستند و به زیرساخت خاصی نیز نیاز ندارند. هرچند از سوی دیگر مشکلاتی برای قانونمند کردن شیوه استفاده از آنها را پیش روی مسئولان گذاشته است.
اوسلو : مسئولان شهری اوسلو در نروژ در طول چند سال گذشته بدون اینکه محدودیت ویژه‌ای برای استفاده از خودرو درنظر بگیرند، صدها فضای پارکینگ را در مرکز شهر حذف و همزمان، با توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری، دوچرخه‌های اشتراکی و حمل‌ونقل عمومی، مردم را به استفاده کمتر از خودرو تشویق کرده‌اند. حضور مردم در فضاهای مرکزی شهر در سال2019 نسبت به 2سال قبل از آن، 43درصد بیشتر شد. از سوی دیگر، فروش فروشگاه‌ها در این مناطق نیز افزایش یافت و کسب‌وکارها رونق بیشتری گرفت.