سرچراغیِ خاموش

مرتضی کاردر- روزنامه نگار

بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب از شنبه 24آبان آغاز شده است و نهادهای دولتی و خصوصی، مثل همیشه، برنامه‌های گوناگونی برای هفته کتاب برگزار می‌کنند؛ با این تفاوت که امسال به‌دلیل رعایت فاصله اجتماعی در روزهای کرونا برنامه‌ها به‌صورت مجازی برگزار می‌شود. طرح تخفیف پاییزه کتاب نیز همزمان با هفته کتاب برگزار می‌شود و آمارهای 2روز نخست از استقبال دوستداران کتاب از طرح پاییزه خبر می‌دهد. اما مسئله کتابفروشی‌ها در روزهای هفته کتاب طرح تعطیلی اصناف در ساعت 18عصر است که طبیعتاً آمار فروش کتاب را پایین می‌آورد. شماری از برنامه‌های هفته کتاب را مرور کرده‌ایم و مسئولان و کتابفروشان از طرح تخفیف پاییزه و مسئله تعطیلی زودهنگام کتابفروشی‌ها گفته‌اند.

صدهزار جلد کتاب به مبلغ پنج میلیارد تومان
آمارهای سایت طرح پاییزه کتاب نشان می‌دهد که تا شامگاه یکشنبه (ساعت 20) بیش از 117 هزارجلد کتاب به مبلغ بیش از 5 میلیارد و 300 میلیون تومان در کتابفروشی‌های عضو طرح در سراسر ایران به فروش رسیده است که بیش از دوبرابر آمار فروش طرح در دوره گذشته (تابستانه) است. کتابفروشی‌های دنیای کتاب قم، فرازمند رشت، کتاب آبان مشهد، پاتوق کتاب شهرکرد، پاتوق کتاب شیراز، کلبه کتاب جهرم، مرکز فرهنگی آسمان رشت، کتاب شرق اهواز، کتاب محام اهواز، پاتوق کتاب اراک در صدر فهرست فروش قرار دارند؛ کتابفروشی‌هایی که بیشترشان در دوره‌های گذشته نیز برای قرار گرفتن در فهرست ده‌تای برتر رقابت کرده‌اند. قرار بود پاییزه کتاب راهی باشد برای رونق‌بخشیدن به کسادی کتابفروشی‌ها که روزهای خوبی را نمی‌گذرانند؛ آمارها نیز همین را نشان می‌دهند، اما تعطیلی مشاغل و اصناف در ساعت 18عصر که از هفته گذشته اجرا شده، درست با هفته کتاب تلاقی کرده و کتابفروشی‌ها در هفته‌ای که باید بیشترین فروش‌های سالانه‌شان را ثبت کنند، مجبورند در نخستین ساعت شب چراغ‌ها را خاموش کنند. دست‌کم می‌شد در هفته‌ای که به نام کتاب است، کتابفروشی‌ها را از این قانون مستثنا کرد.

هم مراجعه حضوری زیاد بوده و هم فروش آنلاین

شامگاه یکشنبه است و چراغ‌های کتابفروشی نشر ثالث و دیگر کتابفروشی‌های کریمخان خاموش است. محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث می‌گوید: «فروش در 2روز نخست طرح پاییزه خوب بوده. به هر حال طرح‌های تخفیف فصلی فرصتی است برای رابطه بیشتر کتابفروشی‌ها و دوستداران کتاب که باید از آن استفاده کرد. قیمت کتاب گران شده و در چنین شرایطی استقبال مردم از تخفیف‌ها بیشتر است. هم مراجعه حضوری زیاد بوده و هم فروش آنلاین. ما سعی کردیم که روی فروش آنلاین بیشتر متمرکز شویم و حتی تخفیف بیشتری در خرید آنلاین بدهیم که مردم کمتر مراجعه کنند.»

کتابفروشی‌ها در دیگر کشورهای دنیا تعطیل نیستند
صحبت‌های مدیر کتابفروشی و نشر ثالث پس از ذکر آمار به تعطیلی زودهنگام کتابفروشی‌ها می‌رسد: «تعطیلی فعالیت کتابفروشی‌ها در ساعت 6بعدازظهر مسئله‌ای است که روی فروش کتاب تأثیر می‌گذارد.  رئیس ارشاد استان تهران و رئیس ستاد هفته کتاب نامه‌ای به استانداری نوشته‌ و خواسته‌اند که کتابفروشی‌ها شامل تعطیلی نشوند. در دنیا هم کتابفروشی‌ها جزو مشاغل گروه یک شده‌اند و تعطیل نیستند. حالا باید ببینیم کی مصوبه می‌آید و کتابفروشی‌ها می‌توانند باز باشند، اما به هر حال ما مشغول فعالیت‌های خودمان براساس شرایط جدید هستیم و سعی می‌کنیم کتاب را در هر شرایطی به‌دست خوانندگان برسانیم. رایزنی‌هایی را با سامانه‌های حمل‌و‌نقل هم آغاز کرده‌ایم که هزینه ارسال کتاب کمتر شود.»

مردم در ایام کرونا بیشتر سراغ کتاب آمده‌اند

فروشگاه بزرگ شهر کتاب مرکزی هم تعطیل است و خبری از ازدحام همیشگی مردم در حوالی کوچه کلاته نیست. تصویر ارنست همینگوی در یکی از ویترین‌ها از دور می‌درخشد، اما تنها تصویر روشن در خیابان شریعتی است و بقیه خیابان و بوستان کنار شهر کتاب مرکزی سوت‌وکور است. مژگان امجد، مدیر شهر کتاب مرکزی می‌گوید: «در ایام کرونا فروش کتاب‌ها بیشتر شده و مردم بیشتر سراغ کتاب می‌آیند؛ حالا چه در مراجعه‌های حضوری و چه در خریدهای غیرحضوری. طرح‌های تخفیف فصلی هم در این سال‌ها جاافتاده و مردم سراغ می‌گیرند و از طرح استفاده می‌کنند. در این 2روز هم فروش کتاب‌ها خوب بوده، اما طبیعی است که کتابفروشی‌ها مثل بسیاری از صنف‌ها، بیشتر فروششان در عصر و غروب است؛ یعنی زمانی که مردم از سر کار برمی‌گردند و سراغ کتابفروشی‌ها می‌روند. شرایط به‌گونه‌ای است که باید اصول بهداشتی را رعایت کرد؛ اگرچه فکر می‌کنم ساعت6غروب با ساعت 10شب فرقی نمی‌کند، اما بهتر است شرایطی فراهم شود که کتابفروشی‌ها محدودیتی نداشته باشند؛ همچنان که اصناف و مشاغل ضروری محدودیتی ندارند. کتاب یکی از نیازهای ضروری روح مردم است و مردم برای گذر از روزهای کرونا به کتاب نیاز دارند.»

مشغول رایزنی برای کتابفروشان هستیم

اما آیا واقعاً راهی وجود ندارد که کتابفروشی‌ها، دست‌کم در هفته کتاب بتوانند بیشتر از صنف‌های دیگر باز باشند و دوستداران کتاب فرصت هفته کتاب و طرح تخفیف پاییزه را از دست ندهند؟ ایوب دهقانکار، مدیر مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران می‌گوید: «کتابفروشان همواره پیشتاز رعایت پروتکل‌های بهداشتی بوده‌اند.
محیط کتابفروشی‌ها هم به‌گونه‌ای است که رعایت اصول بهداشتی در آنجا بیشتر از صنف‌های دیگر است. ما با ستاد ملی کرونا مکاتبه کرده‌ایم و از طریق وزارت ارشاد پیگیریم که کتابفروشی‌ها مشمول این قانون نشوند. امیدوارم اعضای ستاد ملی کرونا که همواره نگاه فرهنگی داشته‌اند، به‌خاطر کتاب و مخاطبان کتاب، کتابفروشی‌ها را در شمار مشاغل ضروری قرار دهند و در یکی، دو روز آینده خبر خوش رفع محدودیت زمانی فعالیت کتابفروشی‌ها را به کتابفروشان بدهیم.»

رونمایی از کتاب‌های تهران
انتشارات علمی و فرهنگی با همکاری شهرداری تهران از مجموعه کتاب‌هایی درباره تهران در هفته کتاب رونمایی می‌کند. نخستین کتاب تهران از این مجموعه «صدسال نقاشی در تهران» نوشته امیر سقراطی بود که شنبه 24آبان رونمایی شد. امروز کتاب «صدسال عکاسی مناظر شهری در تهران» (مهدی وثوق‌نیا) رونمایی می‌شود و در روزهای آینده به‌ترتیب کتاب‌های «صدسال گرافیک در تهران» (معراج قنبری)، «صدسال کاریکاتور در تهران» (جمال رحمتی)، «صدسال شعر در تهران» (سجاد گودرزی) و «صدسال نویسندگی در تهران» (میلاد حسینی) رونمایی خواهد شد. همه رونمایی‌ها به‌صورت آنلاین در استودیوی آنلاین انتشارات علمی و فرهنگی برگزار می‌شود و امکان تماشایشان در شبکه شهر (shahr.ir)‌ و صفحه اینستاگرام آژانس شهر (shahragency.ir) فراهم است.

شرط عضویت رایگان در کتابخانه ملی

از دیگر خبرهای جالب توجه کتاب، امکان عضویت رایگان در کتابخانه ملی ایران است؛ اگرچه عضویت رایگان در کتابخانه ملی شرطی دشوار دارد که به‌راحتی قابل تحقق نیست. اگر کسی کتابی از کتاب‌های منتشرشده تا پیش از دهه50 را به کتابخانه ملی اهدا کند می‌تواند به عضویت کتابخانه دربیاید. علاقه‌مندان برای مشارکت در این طرح می‌توانند در هفته کتاب از ساعت 8 تا 14 به کتابخانه ملی ایران مراجعه کنند و با اهدای منابع موردنظر به عضویت کتابخانه درآیند.
 
روز آخر هفته کتاب روز کتابگردی است؛ روزی که در سال‌های اخیر به ضیافت عمومی کتابخوانان تبدیل شده و دوستداران کتاب معمولاً به کتابفروشی‌های محبوبشان می‌روند. اما امسال با توجه به شیوع کرونا بعید است برنامه‌ای مانند سال‌های پیش در روز کتابگردی برگزار شود هنوز خبری رسمی درباره روز کتابگردی منتشر نشده است اما شنیده‌ها حاکی از این است که شعار من هم می‌آیم امسال به کتاب می‌آید تبدیل می‌شود و قرار است شرایطی فراهم شود تا دوستداران کتاب در روز کتابگردی راحت‌تر به کتاب‌ها دسترسی پیدا کنند.