پای قاچاقچیان چوب به هیرکانی باز می‌شود؟

 سیدمحمد فخار- خبرنگار

 طرح تنفس جنگل‌های شمال به‌زودی کنار گذاشته می‌شود تا نگرانی‌ها درباره آغاز دوباره برداشت چوب از جنگل‌های شمال به اوج خود برسد.
دیروز بود که معاون امور جنگل سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری خبر از تغییراتی نو در طرح تنفس جنگل‌ داد. گویا قرار است این‌بار طرح جدیدی با عنوان «مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی» جایگزین طرح فعلی شود. اما با پایان یافتن اجرای طرح تنفس جنگل و اجرای طرح جدید، سرانجام بهره‌برداری از چوب درختان جنگل هیرکانی چه می‌شود؟
طرح جدید براساس خبری که ایسنا داده است، قرار بود از ابتدای امسال اجرایی شود. اما این طرح تاکنون به مرحله اجرا نرسیده و انتقاد رئیس سازمان جنگل‌ها را نیز درپی داشته به‌نحوی که مسعود منصور اعلام کرده است، طرح‌های جنگلداری جدید باید هرچه سریع‌تر اجرایی شوند.
به گزارش همشهری، طرح «مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی» در 2فاز تعریف شده است که فاز اول نیمه‌ تفصیلی یا مطالعات پایه آمایشی است. در این مرحله ابتدا توان اکولوژیک، اجتماعی و اقتصادی در سطح حوضه آبخیز بررسی و پس از آن کاربری‌های مجاز سازگار با محیط‌زیست و طبیعت مشخص و در نهایت در فاز دوم طرح تفصیلی-اجرایی در سطح حوضه آبخیز تهیه می‌شود. هم‌اکنون شرح خدمات و دستورالعمل‌های طرح جایگزین تدوین شده و مشاوران طرح نیز مطالعات نیمه تفصیلی آن را به پایان رسانده‌اند. بدین‌ترتیب طرح جایگزین که درحال حاضر مراحل پایانی خود را جهت اجرا طی می‌کند، به‌زودی اجرا می‌شود.

جزئیات طرح جدید
طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی که به طرح «جایگزین جنگلداری» معروف است هم‌اکنون در دست طراحی است.
براساس اطلاعات رسیده از سازمان جنگل‌ها به همشهری، این سازمان براساس مصوبه سال۹۲ هیأت وزیران و بند۳ ماده۳۸ قانون ششم برنامه توسعه مکلف است که طرح جایگزین جنگلداری منطقه هیرکانی را تهیه کند و برای سال۱۳۹۹ و۱۴۰۰ به اجرا دربیاورد. پیش از این، طرح جنگلداری در سال۹۶ به اتمام رسید و کمی پس از آن طرح تنفس جنگل آغاز شد. در واقع طرح تنفس جنگل تداوم طرح جنگلداری گذشته و طرح جدید جایگزین این دو است. طرح جایگزین در 2فاز تعریف شده که فاز اول نیمه‌تفصیلی یا مطالعات پایه آمایشی است. در این مرحله ابتدا توان اکولوژیک، اجتماعی و اقتصادی در سطح حوضه آبخیز بررسی و پس از آن کاربری‌های مجاز سازگار با محیط‌زیست و طبیعت مشخص و در نهایت در فاز دوم طرح تفصیلی -اجرایی در سطح حوضه آبخیز تهیه می‌شود.
طرح جایگزین با طرح جنگلداری گذشته تفاوت‌های اساسی دارد. ازجمله این تفاوت‌ها می‌توان به رویکرد اکوسیستمی طرح جایگزین اشاره کرد. در طرح جایگزین سیاست سازمان جنگل‌ها، استفاده از تمام ظرفیت‌ها و توان منابع طبیعی و حوضه آبخیز است نه صرفا بهره‌برداری چوبی از جنگل.
براساس آنچه سازمان جنگل‌ها از جزئیات طرح جدید در اختیار همشهری قرار داده است، در طرح گذشته یک دستورالعمل برای مدیریت تمام سطوح جنگل‌های شمال تعریف شده بود. اما در طرح جدید، متناسب با توان اکولوژیک، اقتصادی و اجتماعی هر منطقه از جنگل‌های شمال برای آن برنامه‌ریزی شده است. در طرح جنگلداری گذشته، بین دستگاه‌های مسئول موازی‌کاری و چند مدیریتی وجود داشت که به نوعی می‌توانست به ناهماهنگی تعبیر شود. اما در طرح «مدیریت پایدارمنابع طبیعی منطقه هیرکانی» وحدت‌رویه ایجاد و سند راهبردی سالانه برای هر حوضه آبخیز تعریف می‌شود. به اعلام سازمان جنگل‌ها، مبنای طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی، مدیریت پایدار جنگل است و جنگل باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که چرخه طبیعی خود را حفظ کند و پایداری اکوسیستم تضمین شود.
ازسویی در طرح جدید نقاطی که مستعد آتش‌سوزی و بیماری و آفات هستند شناسایی و برنامه‌های جداگانه‌ای برای آنها تدوین می‌شود و رویکرد محوری، استفاده از ظرفیت جوامع محلی برای مدیریت جنگل است.

برداشت چوب چه می‌شود؟
مهم‌ترین معضل اساسی در طرح‌های جنگلداری، موضوع برداشت چوب است که همواره موجب نگرانی دوستداران منابع طبیعی است. البته طرح جدید برای تولید چوب هنوز تهیه نشده و هدف طرحی که در دست تهیه است، بهداشت، اصلاح و پرورش جنگل است.
اما آنگونه که همشهری اطلاع یافته، چنانچه پایداری اکوسیستم اجازه دهد، برداشت چوب از جنگل نیز انجام می‌شود. با این تفاوت که برداشت چوب تنها از جنگل‌های دست‌کاشت صورت خواهد گرفت و در جنگل‌های طبیعی، تنها درختان شکسته و افتاده، با هدف بهداشت جنگل برداشت می‌شوند.
مهم‌ترین هدف در طرح «مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی» نیز پایداری اکوسیستم است و اگر توان اکولوژیک اکوسیستم اجازه دهد در جنگل‌های دست‌کاشت برداشت چوب صورت می‌گیرد. در جنگل‌های طبیعی نیز اگر درختانی که ریشه‌کن شده‌ و شکسته‌اند جمع‌آوری نشوند، تبدیل به منبعی برای حریق یا تجمع آفات می‌شوند. بنابراین مانند طرح تنفس جنگل جمع‌آوری اینگونه درختان نیز در طرح جدید در دستور کار است.
اما آنچه در طرح جدید پاسخی برای آن یافت نمی‌شود، آن است که توجه به درختان سرپا، تمرکز بیش از پیش را می‌طلبد چرا که طی سال‌های اجرای طرح تنفس جنگل، بارها قاچاقچیان چوب به بهانه جمع‌آوری چوب شکسته در جنگل‌ها حضور می‌یافتند و به این بهانه به جان درختان سرپا می‌افتادند. اما مشخص نیست در طرح جایگزین تنفس جنگل، برای حفظ درختان سالم چه رویکردی از طرف سازمان جنگل‌ها اتخاذ شده است؟