حتی پرتاب گل‌سرخی را ترسیدیم

  حسین عصاران   

 برجستگی و جلوه‌گیری ترانه‌های «معترض» در سال‌های ابتدایی دهه50، باعث شد تا در میانه سال1353نگاه نهادهای امنیتی به سوی اینگونه از ترانه‌ها خیره شود. پس از نمایش تبلیغاتی دادگاه خسرو گلسرخی و کرامت دانشیان و اعدام آنها، ساواک بیش از پیش امکان خودنمایی و گسترش رویکرد امنیتی خود را به دیگر عرصه‌ها و به‌ویژه عرصه‌های هنری پیدا کرد. این جهت‌گیری تازه ساواک با دستگیری‌ها و اتفاقات کاباره «میامی» در شهریور1353و از پی آن، بازداشت چندروزه شهیار قنبری و ایرج جنتی‌عطایی (و به روایتی مسعود امینی) به مرحله عمل رسید. اما سویه اصلی و پرقدرت‌تر این راهبرد امنیتی در محدودیت‌های سیستماتیک طراحی شده برای ضبط و انتشار ترانه‌ها متجلی شد؛ تا پیش از این، ساخت، پرداخت و انتشار ترانه‌های «معترض» بیش از هر چیز وامدار خلأ موجود در سیستم نظارتی و ممیزی ترانه‌ها در وزارت «فرهنگ و هنر» بود که برخلاف «رادیو و تلویزیون ملی ایران» سامانه‌ و یا معیارهای مشخصی برای ممیزی و صدور مجوز ترانه‌ها نداشت اما برحسب تدابیر تازه نهادهای امنیتی، ابتدا شورایی در وزارت «فرهنگ و هنر» و به ریاست دکتر نیرسینا (نام آشنای سانسور و ممیزی کلام ترانه‌ها در رادیو) شکل‌دهی شد تا کلام هر ترانه‌ای را پیش از ضبط، بازبینی و در صورت عدم‌مغایرت با معیارهای وضع‌شده تأیید‌کند. در مرحله بعد نیز بر مبنای این تأییدیه، مجوز ضبط موسیقی و صدای خواننده‌ها برای استودیوهای مورد‌درخواست صادر می‌شد. (به بیان دیگر بدون وجود چنین مجوزی، استودیو اجازه ضبط هیچ کاری را نداشت.) افزون بر این، تحویل نوار ضبط‌شده به کمپانی و یا آهنگساز هم مشروط به بازشنیدن و تأیید نهایی آن، توسط مسئول اجرایی این شورا (عباس خوشدل) شده بود تا اینچنین همه ایده‌های ساخت، اجرا و انتشار ترانه‌های به‌اصطلاح «بودار» در نطفه مدفون شود. مطالعه تاریخی ترانه‌های تولیدشده‌ پس از این دوران، نشانگر بالاترین احاطه نهادهای امنیتی بر ترانه است. نمود بزرگ این تسلط را هم می‌توان در حضور اجباری و نمایشی سازندگان و خواننده ترانه «رسول رستاخیز» در تلویزیون و اجرای این ترانه در جشن ششم بهمن1353ردگیری کرد. مسیر ترانه «معترض» بسته شد و در مقابل، راه بر تفسیرهای مخالف‌خوان و اعتراضی روی برخی ترانه‌های بعد از آن باز شد؛ روندی که تا شهریور1357ادامه داشت.

پیشنهاد: مطالعه کتاب «واروژان»؛ به کوشش حسین عصاران، ناشر: «نگاه»، ۱۳۹۴