سراب پزشک شدن

فهیمه سادات طباطبایی|روزنامه‌نگار:

«انتخاب رشته تحصیلی» یکی از سخت‌ترین کارهایی است که دانش‌آموزان در دوره تحصیل‌شان با آن روبه‌رو می‌شوند؛ انتخابی که مسیر زندگی آنها را در آینده مشخص می‌کند و نشانشان می‌دهد که در ادامه راه باید به کدام خانه و مقصود برسند؛ در این انتخاب مهم، هزار و یک نظر و اما و اگر از سوی گروه خانواده، دوستان، معلمان و مشاوران وجود دارد که دانش‌آموز را با چالش مواجه می‌کند. آمارهای وزارت آموزش و پرورش نشان می‌دهد که 40درصد فارغ‌التحصیلان دوره متوسطه از رشته‌ای که در آن تحصیل کرده‌اند راضی نیستند و طبق جبر محیطی وارد آن شده‌اند و تمایل دارند رشته خود را در سال‌های بعد تغییر دهند.
از سویی گزارش‌های سازمان سنجش آموزش کشور نشان می‌دهد که هر ساله نزدیک به 60درصد متقاضیان کنکور سراسری از زیر گروه علوم تجربی هستند؛ رقمی که هر سال با حضور مجدد پشت کنکوری‌ها در این رشته افزایش می‌یابد و قبولی را برای داوطلبان در این زیر گروه سخت‌تر می‌کند؛ به‌طوری که هم‌اکنون برای یک صندلی رشته پزشکی، 50داوطلب با یکدیگر رقابت می‌کنند و این در حالی است که تنها 40درصد از داوطلبان در کنکور زیر گروه علوم ریاضی و انسانی شرکت می‌کنند و تازه هر سال از تعداد آنها نیز کاسته می‌شود‌. البته این معضل مختص سال‌های اخیر نیست و همواره وزارت آموزش و پرورش با آن دست به گریبان بوده ولی در 2سال گذشته این مسئله حادتر شده و طبق گفته معاون آموزشی این وزارتخانه به مرحله بحران رسیده، به‌طوری که در تابستان سال گذشته، موضوع هدایت تحصیلی با چالش زیادی روبه‌رو شد و مقاومت دانش‌آموزان پایه دوم متوسطه و خانواده‌های آنها را به همراه داشت و در نهایت باز هم تعداد دانش‌آموزان رشته علوم تجربی کاهش نیافت. زرافشان در این‌باره گفته بود: «آیا برای علاقه‌مندان به رشته تجربی به اندازه لازم آزمایشگاه و کارگاه تجربی دردبیرستان‌ها داریم که بتوانیم همه متقاضیان این رشته را ثبت‌نام کنیم، آیا به اندازه کافی معلم در این رشته هست که سر کلاس حضور پیدا کند؟ علاقه‌مندان به رشته تجربی باید بدانند که هدایت تحصیلی یک موضوع درون مدرسه‌ای نیست بلکه مبحث فرامدرسه و ملی است و از طرفی باید به آینده شغلی خودشان نیز فکر کنند.»

چرا رشته تجربی؟

اما ریشه این علاقه و گرایش به رشته علوم تجربی چیست و چرا آموزش و پرورش به‌رغم اجرای هدایت تحصیلی به شکل کلان و سراسری موفق نشد که دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان را برای حضور در رشته‌های دیگر قانع کند؟
مسعود شکوهی، مدیرکل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش در این‌باره به همشهری، گفت: «موضوع گرایش جامعه دانش‌آموزی به رشته تجربی به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهم‌ترین آن، بازار کار است. بدین شکل که تصور خانواده‌ها این است که سرمایه‌گذاری بلندمدت روی ادامه تحصیل فرزندانشان در این رشته، با قبولی زیرمجموعه‌های پزشکی، آینده شغلی آنها را تضمین می‌کند و این عامل سد بزرگ و اصلی برای هدایت تحصیلی است.»

دخالت شدید والدین به جای توجه به استعداد و توانایی

به‌نظر مشاوران تحصیلی، دخالت خانواده‌ها در انتخاب رشته دانش‌آموزان از دیگر عواملی است که نه‌تنها در 3 دهه اخیر کاهش درست و منطقی نداشته، بلکه هر سال رو به افزایش است و والدین بیشتر به علایق و آرزوهای خود فکر می‌کنند تا استعداد و توانایی فرزندانشان. شکوهی با تأیید این مطلب افزود: « طبق اطلاعات جمع‌آوری شده از مدارس، به‌طور متوسط والدین ایرانی در 80درصد از انتخاب رشته‌ها مؤثر هستند و این در حالی است که استاندارد جهانی تأثیر والدین در این حوزه 40درصد است و بقیه شامل تقاضا و علاقه دانش‌آموز و مشاوران مدرسه می‌شود. در کشور ما والدین هم جای دانش‌آموز تصمیم می‌گیرند و هم به جای مشاوره، مشورت و راهکار ارائه می‌دهند.»
این مسئله تا حدی جدی است که وزارت آموزش و پرورش دست به‌کار شده و بالاخره برای آگاه‌سازی‌ والدین و نقش آنها در هدایت تحصیلی جامعه، کتابی را تهیه و منتشر کرده است. محمد مصطفوی معاون اداره کل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش در این‌باره گفت: « برای از بین بردن این ذهنیت چندین‌ساله، علاوه بر دروسی که در کتاب‌های کار و فناوری دانش‌آموزان گنجانده‌ایم، 3کتاب دیگر برای دانش‌آموزان، معلمان و والدین تهیه شده که به آنها کمک می‌کنند با روش‌های درست هدایت تحصیلی آشنا شوند، البته به جز این مورد، تمام مدیران، معاونان و مشاوران مدارس را در کلاس‌های ضمن خدمت توجیه کردیم که با توجه به چشم‌انداز کلان کار در کشور، روش‌های درست و صحیح انتخاب رشته را در پایه هشتم متوسطه اجرا کنند تا در آینده با مشکل فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته‌های غیرمورد نیاز مواجه نشویم.»

ذهنیت منفی و بد در مورد فنی حرفه‌ای و کارودانش

 اما در چالش هدایت تحصیلی، موارد دیگری همچون ایجاد تابوی منفی درباره رشته‌های فنی حرفه‌ای و کارو دانش وجود دارد؛ البته نبود امکانات کافی برای ادامه تحصیل در هنرستان‌ها نیز به این موضوع دامن زده و موجب شده که دانش‌آموزان با کمترین رغبت در این رشته‌ها ادامه تحصیل دهند. مصطفوی با اشاره به این موضوع گفت: «متأسفانه از ابتدای شکل‌گیری این رشته‌ها، جریانی بر ضد‌آنها به راه افتاد که این تصور را در افکار عمومی ایجاد کرد که ضعیف‌ترین و کم هوش‌ترین دانش‌آموزان در این رشته‌ها حضور پیدا می‌کنند؛ ضمن اینکه این رشته‌ها آینده شغلی روشن و مناسبی ندارند و ادامه تحصیل در آنها منطقی نیست؛ قطعا تغییر این تصور در افکار عمومی بسیار سخت است و زمان می‌برد که ما جا بیندازیم برخی هوش فنی و یدی دارند و در آن موفق‌ترند ولی به هر حال معرفی درست این رشته‌ها چندین سال است آغاز شده و در ادامه شاهد تغییر ذهنیت‌های منفی در مورد آنها خواهیم بود.»

نبود هنرستان برای 325هزار متقاضی فنی حرفه ای

از سوی دیگر، عدم‌امکانات کافی در این دو رشته همچون هنرستان‌های مجهز و معلم باعث شده که مشاوران مدارس، دستشان در هدایت دانش‌آموزان به سمت این رشته‌ها بسته باشد. شکوهی با بیان اینکه در بسیاری از مناطق و شهرستان‌ها‌ هنرستان کافی وجود ندارد، اظهار داشت: « در سال تحصیلی جاری، 325هزار متقاضی برای فنی حرفه‌ای و کارودانش جذب کردیم اما زمان ثبت نام متوجه شدیم که در شهرستان‌های آنها هنرستانی وجود ندارد؛ بنابراین مجبور شدیم آنها را به سمت رشته‌های نظری سوق دهیم.»

4معیار هدایت تحصیلی

اما معیارهای هدایت تحصیلی چیست و چه باید کرد که دانش‌آموزان در ابتدای مسیر انتخاب رشته، راه درست را انتخاب کنند و به بیراهه نروند؟ هدی زمانی، دانش‌آموز دوره پیش دانشگاهی که در رشته علوم تجربی درس می‌خواند، معتقد است که راه را اشتباه آمده و حالا نه‌تنها هیچ انگیزه‌ای برای ادامه تحصیل در این رشته ندارد بلکه هیچ امیدی هم به قبولی در دانشگاه برای خودش متصور نیست. «من به اجبار پدرم که 30سال است دبیر پرورشی است و امسال بازنشسته می‌شود، به رشته تجربی آمدم، جالب اینکه پدرم خودش رشته ادبیات خوانده ولی اجازه نداد من به علوم انسانی بروم. او معتقد است که ضعیف‌ترین و تنبل‌ترین بچه‌ها به علوم انسانی می‌روند و براساس همین ذهنیت من را به اجبار به رشته تجربی فرستاد. در طول این 3 سال پایین‌ترین نمرات را در درس‌های زیست و شیمی داشتم ولی هر بار که قصد کردم رشته‌ام را تغییر دهم پدرم مانع شد و حالا که در کنکورهای آزمایشی پایین‌ترین تراز را دارم فقط سکوت کرده و می‌گوید هرکاری دوست داری بکن اما دیگر فرصت از دست رفته و باید تا پایان راه بروم.»
سرنوشت هدی، سرنوشت بسیاری از دانش‌آموزان ایرانی است، آنها که به اشتباه وارد یک رشته شده و بی‌رغبت آن را ادامه می‌دهند و سرانجام آن را رها کرده‌اند. « در بین دوستان من خیلی‌های دیگر هم هستند که همین وضعیت را دارند، مثلا یکی از دوستانم می‌خواست به هنرستان برود و نقاشی بخواند اما به اجبار مادرش به رشته ریاضی رفت و الان پنهانی کتاب‌های رشته هنر را می‌خواند، یا یکی از بچه‌ها می‌گوید می‌خواهد در دانشگاه فیزیک اتمی بخواند اما پدرش از الان به او گفته که باید مهندسی بخواند و حتی گرایش آن را هم مشخص کرده، یعنی نه‌تنها برای او در دبیرستان تصمیم گرفتند بلکه برای دانشگاه او هم برنامه دارند و برایشان خواسته خود فرد مهم نیست.» مصطفوی، معاون اداره کل امور تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش این موضوع را تأیید کرد و گفت: «معیار هدایت تحصیلی در دنیا 4نکته است، شخصیت، توانایی، ارزش و رغبت اما در مدارس ما هیچ‌یک از این 4 مورد دیده نمی‌شود و تنها به بازار کار و اشتغال توجه می‌کنند که تازه آن هم غیرمنطقی و فاقد کارشناسی لازم است.»

مشکل کمبود نیرو در رشته‌های مهندسی تا 10سال آینده

عبدالرسول عمادی، رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش هم در گفت‌وگو با همشهری گفت: « قطعا تا 10سال آینده با مشکل نیرو در رشته‌های مهندسی و علوم انسانی روبه‌رو می‌شویم چرا که گرایش به این رشته‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده و قطعا بدنه نیروی انسانی را در آینده با مشکل مواجه می‌سازد.»
او معتقد است: «باید هر چه سریع‌تر، نقشه روشن و شفافی از نیاز آینده اشتغال در کشور ایجاد کرد تا هدایت تحصیلی طبق آن صورت گیرد، همچنین باید امنیت روانی در بین خانواده‌ها فراهم آورد تا آنها فشار کمتری روی فرزندان‌شان برای تحصیل در برخی رشته‌های خاص مثل علوم تجربی بیاورند و به استعداد و توانایی فرزندانشان بیشتر دقت کنند.»
هدایت تحصیلی دانش‌آموزان به‌زودی آغاز می‌شود، امسال نیز چشم‌انداز روشنی از گرایش دانش‌آموزان و خانواده آنها به رشته‌ها وجود ندارد اما طبق پیش‌بینی‌های وزارت آموزش و پرورش باز هم رشته علوم تجربی در صدر انتخاب‌ها قرار خواهد گرفت.