دونیمه متفاوت

علی عمادی ـ روزنامه‌نگار

سینما در دهه90 دو نیمه کاملا متفاوت دارد. ابتدای این دهه قهر مخاطب با سینما بیش از همیشه خود را نشان می‌دهد و تعداد سالن‌های نمایش کمتر از همیشه است اما با تغییر دولت، همپای افزایش مخاطبان سینما که تقریبا 3برابر می‌شود، تعداد سالن‌های سینما نیز صددرصد افزایش می‌یابد. در نیمه‌اول ساخته‌های ده‌نمکی همچنان پرمخاطب‌ترین بود اما در نیمه‌دوم کمدی‌هایی فروختند که نسبت چندانی با کمدی‌های ده‌نمکی نداشتند. مخاطبانی که در حال بازگشت به سینما بودند، رکوردهای دهه‌های پیش را شکستند و به لطف بلیت‌های حول‌وحوش 10هزار‌تومانی، پرفروش‌ترین‌های تاریخ سینما در این دهه در حال رقابت بودند که کرونا از راه رسید و طومار سینما را هم درهم پیچید. سینما که از وقایع تلخ یکی،‌دو‌سال اخیر، جان سالم به‌در برده‌بود، برابر ویروس چینی تاب مقاومت نیاورد و به تعطیلی طولانی رفت. هنوز چند ماهی از سال 99مانده اما از اوضاع بوی بهبود به مشام نمی‌رسد و احتمالا مانند بسیاری از کسب‌و‌کارهای دیگر، سینما هم در پایان این سده توان کمر صاف‌کردن نمی‌یابد. برای انداختن چرتکه سینما در این دهه بازهم از داده‌های سالنامه‌های آماری فروش فیلم و سینمای ایران که هر سال در معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی، تهیه می‌شود، استفاده کرده‌ایم با این توضیح که پرونده باز سینما در سال 99چندان قابلیتی برای چرتکه‌انداختن ندارد؛ چون چندان فیلمی روی پرده نرفت که نوبت حساب و کتاب داشته باشد.

اقتصاد سینمای ایران در دهه90
حال و روز سینما در این دهه تا نیمه‌اول چندان مساعد نبود و سال92 از هر سالی بدتر؛ در این سال از جمعیت بیش از 75میلیون‌نفری ایران، سرجمع، 10میلیون نفر هم حاضر نشدند پا به سینما بگذارند. از لحاظ تعداد تماشاگران سینما و به نسبت جمعیت، در چند دهه اخیر این کم‌مخاطب‌ترین سال سینمای ایران محسوب می‌شود؛ سالی که از هر 8ایرانی یک نفر، یک‌بار در سال سینما رفته است. اما در نیمه‌دوم این دهه روند سینمارفتن مخاطبان کاملا عکس شده و با این استقبال، بر سرعت ساخت و افزایش سالن‌های نمایش فیلم در کشور افزوده می‌شود. سینما در نیمه‌دوم دهه90جانی دوباره می‌گیرد تا استقبال مخاطبان از آن در تعداد و حتی نسبت جمعیت کشور از همه دهه80 بیشتر شود. در این بین قیمت بلیت سینما تقریبا همپای تورم‌های کمرشکن ابتدا و پایان این دهه و کمی پایین‌تر از آن افزایش می‌یابد؛ میانگین سالی 20درصد بر قیمت بلیت افزوده می‌شود، هرچند که در سال93 قیمت بلیت سینما بی‌تغییر می‌ماند. (نمودار 1) در این دهه قیمت بلیت سینما 5برابر شد تا چرخ سینما برای سینمادار و سینماگر همچنان بچرخد.




پرمخاطب‌ترین فیلم‌های دهه90
برخلاف دهه پیش که پرتماشاگرترین فیلم‌های دهه کمتر از 2میلیون بیننده داشتند، در این دهه پرمخاطب‌ترها به جز سال92 که ذکر آن رفت، مخاطبانی بیش از این یافتند اما فروش دیگر فیلم‌ها با صدر جدول فاصله زیادی داشت؛ این موضوع نشان می‌دهد، تماشاگر سینما در این دهه با وسواس بیشتری فیلم خود را انتخاب می‌کرده که قیمت بلیت قطعا در آن تأثیر داشته‌است. توصیه‌های شفاهی دوستان و آشنایان، سابقه هنرپیشه‌ها و کارگردان فیلم و کلا تبلیغات در چنین انتخاب‌هایی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. در سال 92دو فیلم اول 900و 800هزار نفر مخاطب داشتند و سومین فیلم پرمخاطب آن سال 400هزار نفر هم بیننده نداشت. در سال 97پرمخاطب‌ترین فیلم 5.5برابر بیشتر از دهمین فیلم جدول پربیننده‌ترین‌های آن سال تماشاگر داشته است. در نمودار2تعداد تماشاگران پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سینمای ایران در دهه90مقایسه‌شده که نشان از رقابت تقریبا تنگاتنگ آنان برخلاف 2دهه پیش دارد. سینماگران ایرانی نبض مخاطب خود را در دست داشتند که کرونا داستان را عوض کرد.





پرمخاطب‌ترین سینماگران ایرانی
شاخص‌ترین چهره در اکران دهه90 سینمای ایران بی‌تردید رضا عطاران است. بازیگر و کارگردانی که با سریال‌های طنزش در تلویزیون ستاره شد و با ورودش به سینما توانست مخاطبانش را هم به سینما بیاورد. در این دهه 23فیلم از او اکران شد که بیشترشان کمدی بودند و او با این فیلم‌ها سرجمع 21میلیون‌و709هزار‌و690مخاطب را در این دهه جلب سینما کرد. حضور عطاران در هر فیلمی در دهه90 حتی فیلم تلخ «دهلیز» می‌توانست مخاطب را به سینما بکشاند. کم‌مخاطب‌ترین فیلم‌های عطاران در دهه90 بیش از 200هزار تماشاگر داشت که به نسبت این دهه رقم قابل‌قبولی است. در میان فیلمسازان، منوچهر هادی با ساخت 5فیلم در این دهه پرمخاطب‌ترین کارگردان ایرانی با جذب 7میلیون‌و517هزار‌و801 تماشاگر به سینماست. 3فیلم کمدی او که در 2فیلمش عطاران حضور دارد، فروشی بالا داشتند اما «کارگر ساده نیازمندیم» از ساخته‌های او در این دهه که سال 96اکران شد 50هزار تماشاگر هم نداشت. مصطفی کیایی هم با ساخت 6فیلم در این دهه توانست 6میلیون‌و579هزارو461تماشاگر را به سینما بیاورد. مطرب پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران (به لطف بلیت نزدیک به 12هزار‌تومانی) پرمخاطب‌ترین فیلمش و «ضدگلوله» کم‌مخاطب‌ترین فیلم او در سینمای دهه90 است. ضدگلوله در سال91 اکران شد و با جذب بیش از 220هزار مخاطب، دهمین فیلم پرمخاطب اکران آن سال شد. «هزارپا» به تنهایی ابوالحسن داوودی را به مقام سومین کارگردان پرمخاطب سینما در این دهه می‌‌رساند. «رخ دیوانه»، دیگر ساخته وی سال 93و 94در اکران بود و بیش از 523هزار مخاطب داشت و «زادبوم» با اینکه در جشنواره سال 87نامزد بهترین فیلم بود اما موضوع سیاسی آن موجب شد تا چند سال بعد به اکران دربیاید و کمتر از 60هزار تماشاگر داشته باشد.

اکرانی به نام هنر و تجربه
از سال 93گروه سینمای «هنر و تجربه» آغاز به‌کار کرد. این گروه با هدف حمایت از آثار سینمایی کوتاه، بلند و مستند فیلمسازان ایرانی -   به‌خصوص جوانان-  که از معیارهای هنری و فرهنگی نیز برخوردار هستند تشکیل شد؛ فیلم‌هایی که به هر دلیل امکان رسیدن به اکران تجاری برای آنها فراهم نمی‌شد. نگاهی به تعداد تماشاگران فیلم‌های این گروه میزان موفقیت آن را نشان می‌دهد؛ فیلم‌هایی که در بسیاری از آنها حتی خود عوامل سازنده‌اش حوصله نکرده‌اند آن را در سینما ببینند.