جایزه‌ای که 47سال پیش برای نخستین و آخرین‌بار به ایران آمد

معراج قنبری

دوره اوج ادبیات کودک و نوجوان روزگار ورود جوایز معتبر جهانی به ایران بود. گروهی از نویسندگان و تصویرگرانِ برجسته در کنار هم‌ با فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آثار ماندگار و بدیعی را خلق کردند. نام‌هایی چون صمد بهرنگی، بهرام بیضایی، مرتضی ممیز، احمدرضا احمدی، نورالدین زرین‌کلک، علی‌اکبر صادقی، محمدعلی سپانلو، غلامحسین ساعدی، عباس کیارستمی، منوچهر آتشی و... در این دوره قرار می‌گیرند. اما یک نام در تصویرگری و دریافت جوایز مطرح بین‌المللی بیش از دیگران می‌درخشد:‌ فرشید مثقالی.
کانون در سال1352مثقالی را برای دریافت جایزه هانس کریستین اندرسن معرفی کرد و او موفق شد این جایزه معتبر جهانی را برای تمام آثارش دریافت کند.
این جایزه که آن را نوبل کوچک نیز می‌نامند، هر 2سال یک‌بار از سوی دفتر بین‌المللی کتاب به مجموعه‌آثار یک نویسنده و تصویرگر، برای یک عمر فعالیت حرفه‌ای در زمینه ادبیات کودک اهدا می‌شود. ازجمله معیار‌های انتخاب نامزدها، تداوم در تولید ادبیات، خلق آثار بدیع، اصیل و هنرمندانه و داشتن سهمی پایدار در پیشبرد ادبیات کودک جهان است. داوری بخش تصویر در سال1381 از بخش تالیف جدا شد و از این سال بود که هر بخش مجزا داوری شد. در بین داوران از ایران توران میرهادی (چهار دوره)، زهره قایینی (دو دوره)، منصوره راعی (یک دوره) و ثریا قزل‌ایاغ (یک دوره) حضور داشته‌اند. در بین نامزدهای دریافت‌کننده جایزه نیز از ابتدا تاکنون نام 8ایرانی به چشم می‌خورد. هوشنگ مرادی کرمانی، محمدرضا یوسفی، فرهاد حسن‌زاده (دو دوره) و جمشید خانیان در بخش نویسندگی و فرشید مثقالی، نسرین خسروی، محمدعلی بنی‌اسدی و پژمان رحیمی‌زاده (دو دوره) در بخش تصویرگری حضور داشته‌اند. تا امروز تنها فرشید مثقالی موفق به دریافت این جایزه شده است؛ هوشنگ مرادی کرمانی مورد تشویق هیأت داوران قرار گرفته و فرهاد حسن‌زاده 2سال پیش برنده لوح سپاس شد.

نگاهی به زندگی فرشید مثقالی
فرشید مثقالی تا پیش از دریافت این جایزه نیز موفق به کسب جایزه نخست نمایشگاه بین‌المللی کتاب کودک بولونیا، جایزه سیب طلا از دوسالانه تصویرگری براتیسلاوا چکسلواکی، جایزه ویژه جشنواره فیلم ونیز و 2دیپلم افتخار از نمایشگاه بولونیا و دوسالانه تصویرگری براتیسلاوا شده بود. مثقالی پس از دریافت جایزه هانس کریستین اندرسن نیز برای فیلم‌ها و پوسترهایش افتخارهایی چون جایزه ویژه جشنواره فیلم کن، جایزه جشنواره فیلم مسکو، جایزه بزرگ جشنواره فیلم جیفونی ایتالیا، جایزه سوم دوسالانه پوستر وَرشو و جایزه نوما از ژاپن را دریافت کرده است.
او‌ زاده 13تیرماه 1322 در اصفهان است. پس از پایان دوره دبیرستان وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته نقاشی پرداخت. فعالیت‌های حرفه‌ای او با کار تصویرسازی برای مجله‌های مختلف آغاز شد و نخستین تجربه حرفه‌ای‌اش، همکاری با نشریه نگین در سال‌های 1343و 1344 بود. او مدتی هم در دفتر روابط عمومی سازمان برنامه و سپس در کیهان بچه‌ها به ‌کار تصویرسازی پرداخت. کتاب‌های «کره اسب سیاه» و «خروس زری، پیرهن پری»، از نخستین تجارب تصویرسازی ‌اوست. وی در سال1346 به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پیوست و تصویرگری چندین کتاب کودک، که «عمو نوروز» نخستین آنها به‌شمار می‌رود، حاصل این دوره‌اند. دوره‌ای که تصویرگری کتاب معروف «ماهی سیاه کوچولو» هم در آن جای می‌گیرد. وی همچنین به همراه آراپیک باغداساریان بخش فیلم‌های کارتونی کانون را بنیان نهاد و ازجمله ساخته‌هایش در این دوره فیلم‌های «آقای هیولا» و «سوءتفاهم» بود. طراحی‌ پوستر و جلدهای موسیقی او در دوره کانون، از مهم‌ترین آثار تاریخ طراحی گرافیک در ایران محسوب می‌شود. از دیگر تجارب حرفه‌ای او تاسیس آتلیه گرافیک «چهل‌و‌دو» با همکاری مرتضی ممیز و علی‌اصغر معصومی بود که مدت زیادی دوام نداشت. طراحی پوستر برای سینمای موج نو از دیگر آثار فرشید مثقالی است. از این پوسترها می‌توان به فیلم‌ «شازده احتجاب» ساخته بهمن فرمان‌آرا، و فیلم‌های «پستچی» و «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی اشاره کرد.
او در سال1365 از ایران مهاجرت کرد و ساکن کالیفرنیا شد و با راه‌اندازی یک استودیوی شخصی گرافیک به نام «دسک‌تاپ استودیو» در این شهر به فعالیت‌های خود ادامه داد اما چند سال بعد به ایران بازگشت. کتاب‌های «تایپوگرافی»، «مقدمه‌ای بر گرافیک دیزاین» و «تصویرسازی»، از مهم‌ترین کتب تالیفی گرافیک ایران است که به قلم او و توسط نشر نظر منتشر شده است. فرشید مثقالی اکنون ساکن تهران است.