جادوی دمنوش

نیلوفر ذوالفقاری

بچه که بودیم با نخستین عطسه و سرفه، یک لیوان نوشیدنی گرم دستمان می‌دادند که بویی ناآشنا داشت و در جواب غرزدن‌های کودکانه ما، می‌گفتند این دمنوش را بنوش که مثل آب روی آتش است. شاید آن روزها دمنوش‌ها برایمان یادآور مریضی و سرماخوردگی بودند، اما بعدها که لیست نوشیدنی‌های کافه‌ها پر شد از انواع دمنوش‌ رنگارنگ، ذائقه ما هم تغییر کرد و کم‌کم به طرفداران پروپاقرص این نوشیدنی‌های پرخاصیت تبدیل شدیم. پاییز امسال، به ترکیب همیشگی حساسیت فصلی، سرماخوردگی و آنفلوآنزا، کرونا هم اضافه شده است. با اینکه گیاهان دارویی نوشیدنی به‌عنوان روش درمانی اصلی تجویز نمی‌شوند، اما مصرف بعضی از دمنوش‌ها برای کاهش علائم بیماری و کمک به روند درمان مؤثر هستند. حیدر رضوی‌زاده که 15سال است در یکی از عطاری‌های قدیمی تهران مشغول کار است، راهنمای این صفحه شده تا به ما بگوید موقع بروز هرکدام از این مشکلات و بیماری‌های رایج پاییز و زمستان، کدام دمنوش را دم کنیم تا حالمان بهتر شود و روزهای مریضی زودتر بگذرند. البته باتوجه به شیوع کرونا و خطر تداخل‌های دارویی تأکید می‌کنیم که برای مصرف مستمر دمنوش‌ها وگیاهان دارویی حتما با پزشک معتمد خود مشورت کنید.

سرماخوردگی؛ مهمان همیشگی فصل سرما
سرماخوردگی رایج‌ترین بیماری فصل‌های سرد سال است که شاید درمان آن ساده به‌نظر برسد، اما همان چند روز سرماخوردگی و علائمش می‌تواند حسابی آزاردهنده باشد و ما را از کار و زندگی بیندازد. قوری را آماده کنید تا چند دمنوش مناسب برای شکست‌دادن این بیماری مزاحم دم کنیم. دم‌کرده پونه کوهی و آویشن شیرازی در فصل پاییز و زمستان بسیار مناسب است. ترکیب این دو گیاه، خاصیت ضدعفونی دارد و به همین دلیل برای سرماخوردگی مفید است. اگر طعم تند و تیز آویشن را دوست نداشته باشید، می‌توانید جوشانده را با مقداری عسل مخلوط کنید و این ترکیب را روزانه چند نوبت مصرف کنید. از دیگر داروهای گیاهی برای درمان سرماخوردگی که با آویشن ترکیب می‌شوند، جوشانده گیاهان اسطوخودوس، پونه و نعناع است. تنظیم دمای بدن در فصول سرد برای پیشگیری از تشدید علائم سرماخوردگی اهمیت دارد. نوشیدن یک تا 2لیوان دم‌کرده دارچین در طول روز سیستم دفاعی بدن را نسبت به ابتلا به سرماخوردگی و زکام مقاوم می‌کند. اکالیپتوس کاربردهای متنوعی دارد؛ یک گیاه استرالیایی که می‌تواند علائم سرماخوردگی را کاهش دهد. اگر از عطاران قدیمی که درباره تاریخچه مصرف گیاهان اطلاعات دارند بپرسید، به شما می‌گویند که قبایل بومی از چای تهیه‌شده با برگ‌های اکالیپتوس، تب را درمان می‌کردند. اکالیپتوس همچنین یک ترکیب شیمیایی دارد که خلط و تراکم قفسه سینه را موقع سرماخوردگی کاهش می‌دهد. دم‌کرده گل گاوزبان به شرط ترش نبودن، به‌خصوص در شروع علائم سرماخوردگی، به همراه کمی لیمو عمانی و مقدار کمی عسل یک دمنوش مناسب برای این بیماری است. فلفل هندی هم در بهبود روند درمان سرماخوردگی مؤثر است، فلفل قرمز تند دارای ماده‌ای شیمیایی است که مانند آسپرین عمل می‌کند و دردهای بدنی سرماخوردگی را کاهش می‌دهد. البته این دمنوش برای اوایل سرماخوردگی که گلودرد شدید نیست مورد استفاده قرار می‌گیرد، چون فلفل ممکن است سوزش گلو را بیشتر کند. موقع سرماخوردگی از عطاری سرخارگل بگیرید، این گیاهی است که از گیاهی به نام گل مریم بنفش تهیه می‌شود که حاوی آنتی اکسیدان زیادی است.

 امان از سرفه، گلودرد و التهابات تنفسی
 وقتی سرماخوردگی شدیدتر باشد، گلودرد هم به سرفه و عطسه اضافه می‌شود. پنیرک در این مواقع گزینه خوبی است که عطاری‌ها توصیه می‌کنند. پنیرک پف‌نبات نام یک گونه از گروه پنیرکیان است. قبل از اینکه از ژلاتین یا سایر محصولات برای تهیه شیرینی‌ها استفاده شود، این گیاه مورد استفاده قرار می‌گرفت. چای تهیه‌شده از ریشه این گیاه می‌تواند به تسکین گلودرد کمک کند. دم‌کردن آن هم ساده است، یک پیمانه آب را با یک مشت از ریشه این گیاه ترکیب کنید و 20دقیقه با دمای کم بجوشانید. بعد آن را آبکشی کنید، دمنوش شما آماده است. یک گیاه مفید دیگر برای کاهش سرفه و علائم سرماخوردگی، گشنیز است. برگ‌های تازه این گیاه که در سبزی‌خوردن و غذا استفاده می‌کنیم خاصیت زیادی دارند، اما گشنیز به شکل دمنوش هم خواص ضدالتهابی دارد. 3قاشق از برگ‌های خشک‌شده گشنیز را در 2 تا 3فنجان آب‌جوش بریزید و به‌مدت 15دقیقه دم کنید و هفته‌ای 3 تا 4لیوان از آن بنوشید. جوشانده اسطوخودوس، پونه، نعناع و آویشن نیز که درباره آن حرف زدیم، هم خاصیت ضد‌درد دارد و هم باعث تسکین سرفه‌های خشک می‌شود. میزان مساوی از این گیاهان را در قوری یا ظرفی مناسب بریزید و 2لیوان آب به آن اضافه کنید و روی حرارت مستقیم بگذارید تا جوش بیاید. یک ساعت بعد از هر وعده غذایی، زمان مناسبی برای مصرف این جوشانده است. بابونه هم یکی از گیاهانی است که عطارها معمولا در این فصل توصیه می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که دمنوش بابونه دارای ترکیباتی است که می‌تواند با سرماخوردگی مبارزه کند و برای جلوگیری از درد و خستگی هم مفید است. چای بابونه خواص ضد‌التهابی دارد و همزمان خواص آنتی اکسیدانی بابونه برای بهبود بافت‌ها و سلامت مفید است؛ ضمن اینکه بابونه ضد‌اسپاسم است و سرفه را نیز کاهش می‌دهد. درنهایت اگر سرفه‌های خشک و گرفتگی مجرای تنفسی اذیت‌تان می‌کند، استشمام بخار روغن اکالیپتوس که در آب ریخته شده می‌تواند سینوس‌ها را تمیز کند و از عفونت آنها بکاهد. عطاری‌ها و داروخانه‌ها روغن اکالیپتوس استاندارد دارند.

جنگ با آنفلوآنزا
پاییز فصل شیوع آنفلوآنزا هم است؛ بیماری‌ای که از سرماخوردگی شدیدتر بروز می‌کند، معمولا با تب و درد استخوان‌ها همراه است و بدون دارو درمان نمی‌شود. اما بازهم دمنوش‌ها می‌توانند علائم آنفلوآنزا را کاهش دهند. زنجبیل یکی از گیاهانی است که برای تعریق و پایین ‌آوردن تب و تسکین سایر نشانه‌های آنفلوآنزا مفید است. یک پیمانه آب‌جوش را روی نصف قاشق چایخوری پودر زنجبیل بریزید و به‌مدت 10دقیقه بخیسانید. مایع را در لیوان و پودر آن را دور بریزید. اگر التهاب گلو دارید می‌توانید از این مایع در دمای ولرم برای غرغره کردن هم استفاده کنید. در عطاری چند گیاه محبوب دیگر هم برای مبتلایان به آنفلوآنزا وجود دارد؛ سنبل‌الطیب به کاهش درد عضلات و تهوع کمک می‌کند و خاصیت ضد‌قارچی و ضد‌باکتری دارد. قاصدک هم می‌تواند به کاهش عفونت، عملکرد بهترکلیه، پاک کردن کبد و هضم کمک کند. با برگ‌های خشک این گیاهان دمنوش تهیه کنید و با عسل به آن طعم دهید. 2لیوان در روز می‌تواند علائم را کاهش دهد. این دمنوش ادرارآور است و گرفتگی ریه را هم برطرف می‌کند. دمنوش میخک می‌تواند سینوس‌ها را باز کند تا بتوانید راحت‌تر نفس بکشید. برای تهیه دمنوش میخک می‌توانید از یک چاشنی شیرین و تند هم در کنار آن استفاده کنید مثل لیمو، زنجبیل یا عسل. این ماده شیمیایی می‌تواند باعث نابودی ویروس آنفلوآنزا هم بشود. نام نعناع فلفلی به گوشتان خورده؟ این گیاه یک ماده رایج در دارو‌های ضد‌سرفه است. روغن موجود در برگ نعناع دارای مزایای ضد‌ویروسی است که به جلوگیری از گسترش ویروس‌ آنفلوآنزا کمک می‌کند. این دمنوش می‌تواند درد عضله و سرفه را هم کاهش دهد و راه بینی را باز کند. شاید پشت شیشه عطاری‌ها نام گیاه مریم‌گلی را دیده باشید،. دمنوش مریم گلی هم برای درمان عفونت‌های تنفسی، التهاب سینوس‌ها و بیماری آنفلوآنزا بسیار مفید است. ۳ قاشق چایخوری از این گیاه دارویی را داخل قوری بریزید و 2لیوان آب‌جوش به آن اضافه کنید تا به‌مدت 20دقیقه دم بکشد. مقداری عسل به دمنوش اضافه کنید و روزانه چندبار بنوشید.

کرونا؛ همچنان بدون درمان
چند‌ماه است که یک ویروس کوچک کل دنیا را به‌هم ریخته و باعث بیماری شده و هنوز هیچ درمان مشخصی برایش پیدا نشده است. هرچند هیچ‌چیز از رعایت نکات بهداشتی درباره این بیماری مهم‌تر نیست، اما اگر خدای‌نکرده خودتان یا عزیزانتان دچار این بیماری شدید، مصرف بعضی موادغذایی یا گیاهان دارویی می‌تواند به تقویت بدن و راحت‌تر گذراندن دوره بیماری کمک کند. مثلا مصرف خیسانده تخم بالنگو و بارهنگ در آب و گلاب به همراه کمی زعفران، یکی از دمنوش‌های مؤثر در زمان کرونا است. برای تهیه این دمنوش باید سه‌چهارم لیوان آب، یک‌چهارم لیوان گلاب و یک قاشق چایخوری تخم بالنگو را به همراه یک قاشق چایخوری تخم بارهنگ با یکدیگر مخلوط و نیم‌ساعت صبر کنید تا بالنگو و بارهنگ به‌خوبی لعاب بدهند. بعد نوک قاشق چایخوری زعفران ساییده شده را به مواد قبلی اضافه کنید و دوباره هم بزنید. دمنوش را با افزودن کمی عسل طبیعی آرام‌آرام بنوشید. این مقدار ۲ تا ۳بار در روز برای بزرگسالان قابل تکرار و مفید است. دمنوش آویشن و شیرین‌بیان را هم می‌توانید با عناب مصرف کنید. برای تهیه این دمنوش یک قاشق غذاخوری برگ آویشن به همراه یک قاشق چایخوری پودر ریشه شیرین‌بیان را به همراه 5عدد عناب در یک قوری ریخته و یک لیوان آب‌جوش روی آن بریزید. این مخلوط را یک ربع با حرارت ملایم دم کنید و پس از صاف‌کردن، 2 یا 3 بار در روز گرم بنوشید. البته برای کسانی که فشار خون بالا دارند مصرف شیرین‌بیان بیش از 3 تا 4هفته توصیه نمی‌شود. افرادی که دچار عفونت بدن هستند می‌توانند یک قاشق غذاخوری از ترکیب گیاهان آویشن شیرازی، پونه کوهی، گل پنیرک، گل ختمی و اسطوخودوس را به همراه 4 لیوان آب در قوری بریزند و بگذارند به‌خوبی دم بکشد؛ مبتلایان به عفونت می‌توانند روزانه 3 لیوان از این دمنوش را به همراه یک قاشق مرباخوری عسل بنوشند. میوه گل رز هم منبع خوبی برای ویتامینC  است که می‌توانید سیستم ایمنی بدن خود را با یک فنجان میوه گل رز در روز، به‌خصوص در این شرایط تقویت کنید. درنهایت باز هم تأکید می‌کنیم، کرونا هنوز درمان ندارد و داروهای گیاهی هم فقط برای کم‌شدن درد و علائم یا تقویت بدن کارایی دارند.

توصیه‌هایی برای مصرف دمنوش‌ها
- لازم نیست با همه دمنوش‌ها نبات مصرف کنید. مصرف بیش از اندازه نبات تنظیم قند خون شما را به‌هم می‌زند و شیرینی آن ممکن است التهاب گلو را تشدید کند.
- مثل هر کار دیگری، در مصرف دمنوش هم زیاده‌روی نکنید. از متخصصان گیاهان دارویی و عطاری‌ای که از آن خرید می‌کنید بپرسید که مصرف چه میزان از دمنوش کافی و مجاز است.
- اگر داروهای شیمیایی خاصی مصرف می‌کنید، بهتر است برای راحت شدن خیالتان از پزشک بپرسید که مصرف کدام دمنوش‌ها مجاز و کدام‌ دمنوش‌ها ممنوع است.
- زنان باردار یا شیرده برای مصرف گیاهان دارویی و دمنوش‌ها محدودیت‌های زیادی دارند و حتما باید در این‌باره با پزشک مشورت کنند.
- دمنوش‌ها را از جای مطمئن بخرید. اگر قرار است چند گیاه با هم ترکیب شوند، ترجیحا از عطار بخواهید خودش این کار را برایتان انجام دهد تا نسبت ترکیب‌ها مناسب باشد.
- بعضی دمنوش‌ها را بعد از آماده شدن می‌توان در یخچال نگهداری کرد. بقیه دمنوش‌ها باید تازه‌دم مصرف شوند و باقیمانده آنها را باید دور بریزید.
- همزمان از چند دمنوش استفاده نکنید، چون ممکن است ترکیبات بعضی از آنها با هم سازگاری نداشته باشد.

پاییز و دردسر حساسیت فصلی
فقط مبتلایان به حساسیت فصلی می‌دانند که این آلرژی چقدر آزاردهنده و دردسرساز است. در کنار داروهایی که در موارد حاد این حساسیت تجویز می‌شود، مصرف بعضی دمنوش‌ها هم علائم آلرژی را کاهش می‌دهد. خشکی هوا در فصل‌های سرد یکی از مهم‌ترین دلایل بروز سرفه‌های خشک، به‌ویژه در افراد مبتلا به حساسیت‌های فصلی یا بیماران تنفسی است. برای حل این مشکل می‌توانید از جوشانده دارچین کمک بگیرید. چندتکه چوب دارچین را در قوری فلزی بریزید و حدود 2لیوان آب به آن اضافه کنید و روی حرارت بگذارید تا بجوشد. نوشیدن این جوشانده 2 تا 3بار در هفته توصیه می‌شود. گزنه خواص ضد‌باکتری و ضد‌قارچی بالایی دارد و به‌عنوان یک گیاه دارویی مفید مورد استفاده قرار می‌گیرد که دارای ویتامین‌ها و مواد معدنی زیادی است و 20برابر اسفناج، کلسیم دارد. گزنه می‌تواند با افزایش سطح آهن، خارش، عطسه و آلرژی را کاهش دهد. چای سبز هم برای مبتلایان به آلرژی مفید است چرا که ویتامینC موجود در چای سبز باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود و بدن را در مقابل بیماری‌های مختلف و حساسیت‌های فصلی مقاوم می‌کند. یک جوشانده ترکیبی هم به افراد دچار حساسیت که از خارش شدید گلو رنج می‌برند توصیه می‌شود. طرز تهیه این نوع جوشانده اینگونه است که در 2 لیوان آب، چند گرم گل بنفشه و شکرتیغال بریزید و روی حرارت ملایم قرار دهید تا جوش بیاید و فقط یک لیوان از آن باقی بماند. بعد جوشانده باقیمانده را صاف کنید و قبل از خواب و صبح بعد از بیدارشدن از خواب بنوشید تا خارش گلو برطرف شود. التهابات پوستی هم یکی از عوارض آلرژی است، فرنجمشک یا وارنگ‌بو، مسکن و ضد‌اگزمای پوستی ناشی از حساسیت است. از فرنجمشک برای تسکین و رفع درد و ناراحتی گوارشی هم استفاده می‌شود. این گیاه حاوی ویتامینC است و می‌توان از آن یک چای خوشمزه تهیه کرد. پاییز برای بعضی افراد فصل افسردگی هم است. به گفته متخصان طب سنتی به کمک دمنوش زعفران می‌توانید به جنگ این نوع افسردگی بروید، چون زعفران علاوه بر اینکه مفرح و نشاطرآور است، خاصیت ضد‌افسردگی هم دارد. یک قاشق مرباخوری زعفران را با تکه‌ای نبات در 3فنجان آب‌جوش بریزید تا 15دقیقه دم بکشد و هفته‌ای یک تا 2فنجان از آن بنوشید. فراموش نکنید مصرف زیاد زعفران توصیه نمی‌شود.