افزایش قیمت بلیت، ریزش مخاطب

علی عمادی ـ روزنامه‌نگار


دهه70 با اکران موفق «عروس» ساخته بهروز افخمی آغاز شد و با فروش بالای فیلم «شوکران»، اثر دیگری از افخمی به پایان رسید. در طول این دهه، تعداد تماشاگران سینما از نصف هم کمتر شد، ولی به لطف افزایش بیش از 13برابری قیمت بلیت سینما، میزان کل فروش نزدیک به 6.5برابر افزایش یافت. در این دهه و در دوره دولت سازندگی، نرخ تورم سالانه حول و حوش 20درصد بود که در سال73 به بیش از 35درصد و در سال74 به مرز 50درصد رسید. با شروع دولت اصلاحات، نرخ تورم کاهشی شده و در پایان این دهه بالغ بر 12.6درصد بود. اثرات تورمی اقتصاد کشور در آن سال‌ها از یک‌سو و ثابت نگه داشتن قیمت بلیت سینما در سال‌های قبل، موجب شد قیمت بلیت سینما در هر سال از دهه70 افزایش چشمگیر داشته باشد که همین مسئله به ریزش سال به سال مخاطب منجر شد. این درحالی بود که رقبای سینما هم رفته‌رفته سروکله‌شان پیدا می‌شد؛ کانال‌های تلویزیونی زیاد شدند، حساسیت نسبت به ویدئو در مقایسه با دهه 60کمتر شد (از سال72 مؤسسه رسانه‌های تصویری تاسیس شد) و در همان سال‌ها بشقاب ماهواره‌های آنالوگ هم روی پشت‌بام برخی خانه‌ها شروع به روئیدن کرد. همه اینها دست به‌دست هم دادند تا مخاطبانی که سرگرمی‌های تازه‌تری یافته بودند، کمتر سراغ سینما بروند. با تمام این احوال رویکرد فیلمسازان و محتوای فیلم‌ها نیز در این ریزش مخاطب بی‌تأثیر نبود. آنچه در ادامه می‌آید، مروری بر آمار فروش سالانه سینما‌ها در دهه70 است که اطلاعات آن برمبنای داده‌های سالنامه‌های آماری فروش فیلم و سینمای ایران تنظیم شده است. این سالنامه‌ها هر سال در معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی تهیه می‌شود.

تعداد سالن‌های سینما در کشور
در طول دهه70 تقریبا تعداد سینماهای کشور 5درصد و تعداد سالن‌های نمایش فیلم 16.5درصد افزایش داشت. بیشترین تعداد سینما و سالن پخش فیلم در میانه این دهه خود را نشان می‌دهد و در سال‌های پایانی دهه70 با وجود ساخت سالن‌های جدید و یا افزایش سالن در داخل سینماهای موجود، با استهلاک و کهنگی برخی سینماهای قدیمی و حذف آنها از چرخه اکران، تعداد صندلی و ظرفیت سالن‌های پخش فیلم در طول این دهه حول و حوش 170هزار نفر تقریبا ثابت می‌ماند. براساس سرشماری سال1375، جمعیت ایران بالغ بر 60میلیون و 55هزار نفر بود که نشان می‌دهد در این دهه به‌طور میانگین تقریبا برای هر 350نفر ایرانی یک صندلی سینما وجود داشته که البته این نسبت در شهرهای بزرگ کمتر بوده است. در سال‌های ابتدایی این دهه تعداد مخاطبان سینما بیشتر بوده و به‌طور متوسط هر ایرانی بیش از یک‌بار به سینما رفته است، ولی در پایان دهه این مقدار به بیش از نصف کاهش می‌یابد. با این حال همانگونه که گفته شد با افزایش سال به سال قیمت بلیت سینما، از 22تومان به بیش از 287تومان، درآمد سالن‌های سینما نیز حدود 6.5برابر می‌شود. در طول این دهه به طور میانگین هر سال حدود 268فیلم ایرانی به نمایش گذاشته شده است.



پرمخاطب‌ترین فیلم‌های دهه70
باتوجه به افزایش هنگفت بلیت سینما در طول این سال‌ها، مقایسه فروش فیلم‌ها چندان راهگشا نیست و درعوض بهتر است تعداد مخاطبانی که برای تماشای یک فیلم بلیت خریده و به سینما رفته‌اند، مورد مقایسه قرار گیرد؛ چه آنکه میزان فروش همه سینما در دهه70 به اندازه‌ای است که یکی دو فیلم در سال‌های گذشته فروخته‌اند. همچنین بلیت برخی فیلم‌ها بیش از بقیه بوده و در نتیجه ممکن است یک فیلم پرفروش‌تر از فیلم‌های دیگر شده باشد، اما تعداد مخاطبان کمتری داشته است. مثلا «لیلا» در سال76 با بلیت متوسط 172تومان بیش از 182میلیون تومان فروش داشته و سومین فیلم پرفروش آن سال بوده، اما «جوانمرد» با 516هزار تومان فروش کمتر به‌دلیل بلیت متوسط 126تومانی، 381هزار نفر مخاطب بیشتری نسبت به لیلا داشته است. مشابه این اتفاق در سال72 برای 2فیلم «قافله» و «ازکرخه تا راین» نیز رخ می‌دهد. ازسوی دیگر برای یافتن پرمخاطب‌ترین فیلم‌های دهه70 لازم است اکران‌های پیاپی فیلم‌ها در طول این دهه مورد مقایسه قرار گیرند. به‌عنوان مثال فیلم عروس از سال70 تا 79 در جدول اکران فیلم‌های کشور قرار دارد؛ هرچند در سال79 فقط 50نفر برای تماشای آن بلیت خریده‌اند، اما برای مقایسه فروش، اکران فیلم‌ها در طول سالیان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. همانطور که در نمودار نیز پیداست، «افعی» در طول 8سال اکران در دهه70 بیش از 6میلیون و 356هزار تماشاگر در سینما داشته و «کلاه قرمزی و پسرخاله» در طول 6سال اکران به اندکی کمتر دست پیدا کرده است.


پرمخاطب‌ترین سینماگران ایرانی در دهه 70
در تیتراژ فیلم «عقرب»، از کارگردان خاصی نام نبرده و آن را حاصل کارگروهی اعلام کرده، ولی نام بهروز افخمی به‌عنوان مشاور ثبت شده و در بسیاری از پایگاه‌های اطلاعاتی سینما، کارگردان این فیلم افخمی معرفی می‌شود.  با این حال افخمی حتی بدون عقرب هم پرمخاطب‌ترین کارگردان ایرانی در دهه70 است. افخمی با 6فیلم‌ عروس، «روز فرشته»، «روز شیطان»، عقرب، «جهان پهلوان تختی» و شوکران در دهه70 توانسته 12میلیون و 734هزار و 426تماشاگر را در این دهه به سینما بیاورد. ایرج قادری هم با 4فیلم «می‌خواهم زنده بمانم»، «نابخشوده»، «پنجه در خاک» و «طوطیا» که در این دهه اکران شدند، 7میلیون و 556هزار و 476نفر را به سینما آورده است.  پس از او، ابوالحسن داوودی با کمی اختلاف (کمتر از 86هزار نفر)، بالغ بر 7میلیون و 470هزار و 682 نفر مخاطب را با 5فیلم‌ «سفر جادویی»، «جیب‌برها به بهشت نمی‌روند»، «من زمین را دوست دارم»، «بوی خوش زندگی» و «مردبارانی»، در دهه70 جذب سینما کرده است.اما بی‌تردید بسیاری از تماشاگران سینما در دهه 70برای تماشای جمشید هاشم‌پور روی پرده، بلیت خریده و به سینما رفته‌اند. هاشم‌پور که در سال‌های70 تا 79 در 38 فیلم بازی کرده، پرکارترین و البته پرمخاطب‌ترین فیلمساز این دهه است. حتی اگر ادامه اکران فیلم‌های دهه60 او مثل «عقاب‌ها» یا «تاراج» که کماکان در تمام این دهه تماشاگر داشته را حساب نکنیم، بیش از 25میلیون نفر برای دیدن فیلم‌های او در این دهه به سینما رفته‌اند. این عنوان برای هیچ فیلمساز دیگری به‌دست نیامده و از بین بازیگران زن، نیکی کریمی تا حدی توانسته در این دهه نسبت به زنان بازیگر دیگر مخاطب بیشتری به‌دست بیاورد.



اکران فیلم خارجی
در طول دهه70 همچنان فیلم‌های خارجی در سینماهای ایران اکران می‌شد، اما هرچه گذشت از تعداد آن کم شد. پرفروش‌ترین فیلم خارجی که در این دهه اکران شده، فیلم ژاپنی «سایه شوگان» است که از سال71 تا 79 در سینماها اکران شده و 3میلیون و 254هزار و 229نفر با خرید بلیت، آن را تماشا کرده‌اند. پرمخاطب‌ترین فیلم‌های خارجی هر سال معمولا پرفروش‌ترین هم بودند؛ جز سال71 که به لطف قیمت بلیت تقریبا 2برابری ساخته معروف کوین کاستنر، «با گرگ‌ها می‌رقصد» با اینکه پرمخاطب‌ترین فیلم خارجی آن سال نبود توانست پرفروش‌ترین شود.