راه نجات از پاییز آلوده کلانشهرها

 سیدمحمد فخار- خبرنگار

دوره‌های طولانی آلودگی هوا که از راه‌ می‌رسد، بسیاری از مسئولان دنبال اختراع دوباره راه‌حل هستند و نسخه‌های بی‌اساس می‌پیچند؛ از معاینه فنی موتورخانه منازل و تخریب برج‌های ساخته شده در ورودی‌‌های شهر تا آبپاشی خیابان‌ها و نصب پنکه بزرگ برای راه انداختن باد! در چنین شرایطی البته افکار عمومی از آنچه باید مطالبه کند، دور می‌شود و دوره‌های طولانی‌مدت آلودگی هوا در شهرهای کشور شکل می‌گیرد. از 20تا 27مهرماه هوای تهران آلوده بود. در 7کلانشهر کشور نیز دست‌کم نیمی از این روزها آلوده بود تا نخستین دوره متوالی آلودگی هوا در کشور شکل بگیرد و ریه 45میلیون ایرانی ساکن شهرهای بزرگ را با گازهای سمی و ذرات معلق تخریب کند. نقشه‌های هواشناسی نشان می‌دهد که در 3شهر تهران، کرج و اراک هوا تا پایان هفته آلوده خواهد بود. در چنین شرایطی نه‌تنها هیچ راهکاری از سوی مسئولان اتخاذ نشده که نگاه‌ها از سوی منابع اصلی به سمت راه‌حل‌های اشتباه و غیرکارشناسی سوق داده شده است. این همان مدیریت باد و بارانی است که در دهه اخیر همواره برای شهرهای کشور اتخاذ شد و اقدامات کنترلی را به فراموشی سپرد. در چنین شرایطی اما راه‌حل اصلی مقابله با آلودگی هوا چیست؟ همشهری در گفت‌وگو با کارشناسان، این راه‌حل‌ها را بررسی کرده و پیش روی مدیران تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز قرار داده است.

پاییز آلوده ادامه دارد
راهکارهای کاهش آلودگی هوا در شهرهای آلوده جهان 3مدل موفق شناخته‌شده و امتحان پس‌داده دارد؛ نخست، اقدامات فوری است که در دوره‌های افزایش آلودگی هوا باید در دستور قرار گیرد. دوم، راهکارهای میان‌مدتی است که شامل اقدامات کنترلی منابع آلایندگی نظیر نصب فیلتر دوده بر دیزلی‌ها و طراحی اقدامات برای کاهش سفرهای شهری می‌شود و راهکار سوم نیز بر اقدامات زیرساختی نظیر نوسازی ناوگان فرسوده اتوبوس، ساخت خطوط مترو و از رده خارج کردن موتورسیکلت‌ها و کامیون‌های قدیمی متمرکز است. اما کلانشهرهای کشور که در ‌ماه آبان و آذر با آلودگی هوای فزاینده مواجه خواهند شد، باید به انجام اقدامات فوری روی آورند؛ به‌ویژه آنکه به‌علت اپیدمی کرونا و ممنوعیت سفر به خارج از کلانشهرها، این وسایل در شهرها حرکت خواهند داشت و فقط با اقدام به کنترل ترددها می‌توان از دامنه آلودگی هوا که در 2ماه آینده پیش روی کلانشهرهاست، کاست.

چیزی فورا حل نمی‌شود
هیچ راه‌حل کوتاه‌مدت و فوری برای حل بحران آلودگی هوا در جهان وجود ندارد. این جمله را پروفسور «نینو کونزلی» استاد دانشگاه برکلی کالیفرنیا و معاون انستیتو بهداشت عمومی بازل سوئیس مدتی قبل در مصاحبه‌ای که در موضوع مقابله با آلودگی هوا با همشهری داشت، اعلام کرد. وقتی روزانه با هزاران تن آلاینده گازی و ذرات معلق مواجه هستیم، وقتی وسایل نقلیه دوسوم آلودگی هوای شهر را هر روز با ترددهای میلیون کیلومتری خود رقم می‌زنند و وقتی اقدامات پایه‌ای برای کاهش آلاینده‌های جوی صورت نمی‌گیرد، دیگر راه‌حل‌های کوتاه‌مدت وجود نخواهد داشت. در دوره‌های متوالی آلودگی هوا تنها برای قطع زنجیره افزایش آلاینده‌ها می‌توان برخی اقدامات را به‌صورت فوری انجام داد؛ البته در همه جای دنیا معمول است که سیاستمداران علاقه‌ای به حل مشکلات درازمدت ندارند و دوست دارند مشکلات را حداقل در طول دوره خود حل و فصل و روبان طرح‌ها را خودشان پاره کنند و با آن عکس یادگاری بگیرند. اما به هر ترتیب، برای کنترل این عامل مرگ‌آور محیط‌زیست انسانی، باید کنترل‌های بیشتری بر منابع آلاینده شناخته‌شده صورت گیرد و هیچ حاشیه امنی برای خودروساز، موتورسیکلت‌سوار و کامیون‌دار وجود نداشته باشد؛ این نکته‌ای است که دکتر «کرین لژر» معاون آژانس ایرپاریف (آژانس کنترل هوا) در فرانسه در گفت‌وگو با همشهری به آن اذعان کرده است. آژانس کنترل هوا در پاریس مجهزترین مؤسسه مسئول کنترل آلودگی هوا در جهان است که توانسته با برنامه‌ریزی تخصصی خود آلودگی هوای شهرهای فرانسه را تا 70درصد کاهش دهد.

پیشنهادهای 7 گانه
اقدامات فوری قابل اجرا برای کاهش آلودگی هوا در ایران
 ممنوعیت تردد خودروهای سواری، وانت و تاکسی با سن بالای 10سال
 افزایش قیمت طرح‌ ترافیک تا 10برابر
 کنترل کاتالیست وسایل نقلیه در معابر شهری
 ممنوعیت تردد اتوبوس‌های بالای 8سال سن
 ممنوعیت تردد خودروهای سنگین (کامیونت، کامیون و تریلی)
 ممنوعیت تردد موتورسیکلت‌ها در مناطق مرکزی شهرهای آلوده
 پایش کیفیت سوخت توزیعی در شهرهای بزرگ

راهکارهای اروپایی
اقدامات فوری اروپا برای کاهش آلودگی هوا
 رایگان کردن تردد با حمل‌ونقل عمومی
 اعمال جرایم سنگین مالی و حبس برای خودروهای آلوده‌کننده هوا
  تعطیلی و جریمه کارخانه‌ها و نیروگاه‌های آلاینده هوا
  توقیف کامیون‌های بدون فیلتر دوده در تمامی شهرهای آلوده
  کنترل دود خروجی از وسایل نقلیه در معابر شهرهای آلوده
  ممنوعیت تردد خودرو و موتورسیکلت در مرکز شهرهای آلوده(NEZ)

اهمیت خروج فرسوده‌ها
وحید حسینی /  استاد دانشگاه صنعتی‌شریف

تقریبا در همه جای دنیا درصد کمی از خودروها مسئول درصد زیادی از انتشار آلودگی‌ها هستند. این یعنی الگوی کنترل و از رده‌ خارج کردن وسایل نقلیه فرسوده که ماده ٨ قانون هوای پاک به وضوح به آن اشاره کرده، باید اجرایی شود. برای این کار باید هزینه تردد فرسوده‌ها در شهرها افزایش یابد تا مالکان این وسایل آلاینده به سمت نوسازی خودروی خود بروند و دولت نیز تسهیلات مستقیمی را برای این اقدام محیط‌زیستی تخصیص دهد؛ مثلا به آسانی می‌شد از اضافه درآمد ناشی از افزایش قیمت بنزین که از آبان‌ماه سال 98کسب شد، پروژه نوسازی خودروها، موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه دیزلی فرسوده را آغاز کرد. با افزایش قیمت بنزین، همانگونه که در جهان این گام برداشته شده است، می‌شد یک بسته حمایتی جذاب هم برای نوسازی خودروهای فرسوده در اختیار اقشار کم‌درآمد قرار داد. به این ترتیب اثر مستقیم چنین اقدامی بر کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا همزمان با افزایش قیمت بنزین ایجاد می‌شد و مردم اثر مثبت این اقدام را حس می‌کردند.

افزایش وسایل تردد عمومی مطمئن
یوسف رشیدی / عضو هیأت‌علمی دانشگاه شهیدبهشتی

نکته عجیب در ایران آن است که خودروهای فرسوده عوارض کمتری در قبال آلوده کردن هوا پرداخت می‌کنند؛ درحالی‌که این موضوع باید در جهت عکس باشد. البته نمی‌توانیم نیاز شهروندان به جابه‌جایی را با دستور دادن پاسخ دهیم. رفع نیاز مردم و شهروندان به جابه‌جایی نیز باید با گزینه‌های متفاوت و مورد اعتماد صورت بگیرد. در روزهای متوالی آلودگی هوا، باید تمرکز بر حمل‌ونقل عمومی بیشتر و مطمئن‌تر باشد تا بتوان استانداردهای کرونایی را نیز در آن رعایت کرد؛ مثلا از ناوگان برون‌شهری کمک گرفته شود. در عین حال اگر در کشور حمل‌ونقل عمومی مناسبی وجود نداشته باشد، تمامی راهکارهای چیده شده برای کاهش آلودگی و ترافیک با مشکل مواجه می‌شود. همچنین برخلاف آنچه طی سال‌های اخیر رخ داده است، همچون اجرای طرح زوج و فرد کردن تردد از درب منزل یا کمتر شدن زمان ورود به طرح ترافیک و... که بیشتر رفع معضل آلودگی هوا در مرکز شهر را مورد توجه قرار می‌دهد، راهکارهای ارائه‌شده برای رفع آلودگی هوا باید به‌صورت جامع به تمامی سطح شهرهای آلوده تسری داده شود.

تمرکز بر منابع آلاینده
بهزاد اشجعی /  عضو کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کشور

هر سال که به روزهای اوج آلودگی هوا می‌رسیم همه می‌پرسند راهکار چیست؟ درحالی‌که راهکارها همان‌هایی هستند که از سال‌ها قبل مصوب و تبدیل به قانون شده‌اند و فقط باید اجرا می‌شدند که نشدند. راهکار آلودگی هوا مد لباس نیست که هرسال شکل جدیدی داشته باشد. برخی برای فرار از مسئولیت به‌دنبال راهکار جدید هستند و ایده‌های عجیب می‌دهند؛ مثلا آلودگی هوای روزهای اخیر شهر تهران که با وجود تعطیلی و کاهش ترددها اتفاق افتاده است با وجود همان منابع آلاینده سابق که خودروها هستند، شکل گرفته و همزمان به‌دلیل کاهش سرعت باد افزایش یافته است. سرعت وزش باد در روزهای اخیر بین ۷ تا ۱۲ کیلومتر بر ساعت شد که در هفته‌های قبل از آن، این عدد دوبرابر بود؛ بنابراین پرداختن به کنترل منابع آلاینده که شامل سواری‌ها، موتورسیکلت‌ها، دیزلی‌ها، نیروگاه‌ها و صنایع آلاینده شهرهای درگیر آلودگی هوا هستند، باید در دستور کار قرار بگیرد.