گفت‌وگو با دکتر «گیتی اعتماد» معمار و شهرساز به بهانه ریزش ساختمانی در میدان مقدم
کیفیت و ایمنی فدای ارزانی
رابعه تیموری
ساختمان ۱۵ طبقه در حال ساخت میدان مقدم، سومین ساختمانی است که از ابتدای امسال در جنوب تهران آوار شده است. حدود ۲ ماه قبل ساختمان ۲ طبقه‌ای در محله صالح‌آباد غربی فرو ریخت. ۱۹ روز پیش از این اتفاق هم آوار منزلی ۴ طبقه در خیابان قزوین خبرساز شد. این آوارها و حوادث پی در پی در جنوب تهران چه دلیلی دارد؟ چرا این اتفاقات تلخ هر روز با ابعادی بزرگ‌تر تکرار می‌شود؟ «گیتی اعتماد» معتقد است عواملی مانند جنس خاک مناطق جنوبی، جمعیت زیاد این مناطق و... در وقوع این حوادث پرتکرار تأثیر بسزایی دارد. او صاحب مدرک دکترای شهرسازی و مؤلف و مترجم ده‌ها کتاب و مقاله در حوزه شهرسازی است. عضویت در انجمن مفاخر معماری ایران، ریاست هیئت‌مدیره مهندسان مشاور طرح و معماری و... گوشه‌ای از سوابق و مسئولیت‌های این بانوی صاحب‌نظر حوزه شهرسازی به شمار می‌آید. اعتماد در این گفت‌وگو به بررسی دلایل ریزش ساختمان‌ها در جنوب تهران پرداخته است.
ویژگی خاک مناطق مختلف شهر تهران با هم یکسان است؟
در قسمت‌های شمالی تهران که در دامنه کوه قرار گرفته‌اند، زمین‌ها به‌صورت سنگی و شبه سنگی است. به این زمین‌ها اصطلاحأ زمین سخت می‌گویند که بهترین نوع زمین برای ساخت‌وساز است. هرچه از کوه‌ها دور شویم، عمق آبرفت‌ها بیشتر می‌شود و به دلیل آنکه آبرفت‌ها جای سنگ‌ها را می‌گیرند، زمین هم سختی خود را از دست می‌دهد. وجود گسل‌ها از ویژگی‌های مشترک خاک شمال و جنوب پایتخت است که به آسیب‌پذیری خاک تهران دامن زده است. البته گسل‌های زلزله‌خیز در بعضی از نقاط جنوب تهران گستردگی بیشتری دارند.
در جنوب شهر سطح آب‌های زیرزمینی ارتفاع زیادی دارد و خاک‌ها ریزدانه هستند. مشکل مهمی که در سال‌های اخیر بیشتر از گذشته خاک مناطق جنوبی تهران را تهدید می‌کند، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی است که منشأ آن را باید در استفاده بی‌رویه از چاه‌های عمیق و خشکسالی جست وجو کرد. این موضوع را «احمد نادرزاده» پژوهشگر و کارشناس ارشد زلزله در مورد وضعیت زمین تهران به‌صورت جدی مطرح کرده و هشدار داده که کاهش سطح آب‌های زیرزمینی باعث ایجاد حفره‌ای چند ده متری و شاید چند صد متری در زمین شده که منشأ خطر فرونشست زمین در مناطق جنوبی تهران است.
این ویژگی‌ها در ساخت ساختمان‌های جنوب تهران چه محدودیت‌هایی به وجود می‌آورد؟
مسلماً با وجود این مسائل، ساخت‌وساز و اجرای پروژه‌های شهرسازی با مشکلات زیادی همراه است. با روش‌های مهندسی می‌توان این مشکلات را حل کرد، اما هزینه بر بودن این روش‌ها امری بدیهی است.
صرفه‌جویی سازندگان در هزینه‌های ساخت در بروز حوادثی مانند ریزش ساختمان‌های نوساز یا درحال ساخت چقدر تأثیرگذار است؟
ریزش ساختمان‌های واقع در جنوب شهر در مرحله گودبرداری یا پس از آن چند دلیل دارد. یکی خاک سست و آبرفتی است که خاک جنوب شهر را آسیب‌پذیر کرده و به سادگی بر اثر خاکبرداری یا ساختمان‌سازی ریزش می‌کند. در جنوب شهر آب‌های زیرزمینی تخلیه شده، اما جایگزین نشده و در نتیجه سطح آب زیرزمینی پایین رفته و این امر از دلایلی است که زمین به سادگی نشست می‌کند. دلیل دیگر حوادث ساخت‌وساز در جنوب شهر وجود چاه‌های فاضلاب متعدد و نزدیک به هم در قطعات ریزدانه است. این چاه‌ها وقتی پر می‌شوند، به راحتی فرو می‌ریزند و باعث آوار کل بنا می‌شوند.
از سوی دیگر ساخت‌وسازها اصولی نیست و برخی از سازندگان برای کاهش هزینه‌ها و به دست آوردن سود بیشتر اقدامات ایمنی لازم را انجام نمی‌دهند. مثلاً برای ساخت ایمن ساختمان‌های بلند باید در زمینه پی‌سازی و... از روش‌های مهندسی استفاده کنند تا پیامدهای سستی خاک و ریزدانگی قطعات را به حداقل برسانند. این روش‌ها معمولاً هزینه زیادی دارند و اجرای صحیح و اصولی آنها ممکن است مقرون به صرفه نباشد. در این مواقع اگر برای کاهش هزینه‌ها عوامل طبیعی به خوبی کنترل نشوند، شاهد بروز حوادث تلخی مانند آوار ساختمان‌ها خواهیم بود.
با وجود این محدودیت‌ها کدام سبک ساخت‌وساز ایمن‌تر و به صرفه‌تر است؟
باید در نوسازی بافت شهری جنوب شهر، قطعات ریزدانه با هم تجمیع و سیستم فاضلاب شهری جایگزین حفر چاه‌های جذبی شود.
بسیاری از ساختمان‌های در حال ساخت جنوب تهران در زمان ساخت و در مرحله گودبرداری فرو می‌ریزند. در وقوع حوادث ناشی از ریزش و آوار ساختمان‌ها، گودبرداری غیراصولی را چقدر مؤثر می‌دانید؟
این سؤال را باید مهندسان سازه پاسخ بدهند، اما تا آنجا که می‌دانم، ساختمان‌های مجاور گودبرداری‌های جدید به دلایل مختلف در معرض خطر آوار و ریزش قرار می‌گیرند و چنین مواردی در نقاط مختلف تهران بسیار اتفاق می‌افتد. مثلاً کنار یک ساختمان بدون تأمین سازه‌های موقت، ده‌هامتر گودبرداری انجام و موجب ریزش ساختمان‌های اطراف می‌شوند.
کدام یک از تخلفات ساختمانی در جنوب تهران بیشتر به چشم می‌خورد؟
تخلفات ساختمان‌سازی در جنوب تهران هم مانند بقیه نقاط است و به قواعدی مانند رعایت میزان تراکم ساختمانی یا سطح اشتغال مجاز پایبند نیستند، اما تخلفی که در جنوب تهران بسیار دیده می‌شود، تخلفات فنی در ساخت‌وساز است، مثلاً گذاشتن باربند اجاره‌ای و سایر نکات فنی که به علت ارزان کردن هزینه ساختمان انجام می‌شود. متأسفانه در جنوب شهر استفاده از دانش و تجربه متخصصان کاردان هم هزینه غیرضروری محسوب می‌شود.
شهردار ناحیه یک منطقه ۱۷/ برای رفع خطر ملک اقدام می‌کنیم
«ایرج مرشدلو» شهردار ناحیه یک منطقه ۱۷ درباره گود شاندیز می‌گوید: «این پروژه مالکیت خصوصی دارد و کاربری آن تجاری است، اما هنوز بنایی ساخته نشده و در مرحله گودبرداری قرار دارد.» وی درباره احتمال خطرآفرینی گود شاندیز برای عابران و وسایل نقلیه با اهالی هم عقیده است و می‌گوید: «در این ملک از نظر شهرسازی تخلفی صورت نگرفته که ساخت آن از سوی شهرداری متوقف شود.
مالک به دلایل شخصی پروژه را نیمه‌کاره رها کرده است.» او از حکم نماینده دادستانی برای الزام مالک و ذینفعان به رفع خطر ملک خبر می‌دهد و می‌گوید: «این اخطارها در چند نوبت به مالک ابلاغ شده و شهرداری بعد از اخذ دستور قضایی برای رفع خطر و تعریض خیابان اقدام می‌کند.»
در همینه زمینه :
