تقدیم به مرد محبوب

سمیرا مصطفی‌نژاد ـ روزنامه‌نگار

شیوع افسارگسیخته همه‌گیری کرونا در کشور و تأثیر آن بر اقتصادی که پیش از آغاز همه‌گیری هم در حال احتضار بود، مدت‌هاست که به مهم‌ترین موضوعات روز تبدیل شده‌اند. اوج‌گرفتن هردو مشکل در‌ماه مهر باعث شد بسیاری از روزنامه‌های کشور در نخستین روزهای ‌ماه پاییز توجه ویژه‌ای به آنها داشته باشند. بالارفتن قیمت دلار و طلا، تورم مهارنشدنی و جهش لحظه به لحظه قیمت مواد مصرفی، مشکلات دانش‌آموزان در استفاده از آموزش آنلاین، درگیری‌ها و ناسازگاری‌های دولت و مجلس، نزدیک‌شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و مناظره جنجالی دونالد ترامپ و جو بایدن، درگیری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ و وضعیت بازار مسکن و بازار سرمایه همگی از اخبار مهم روزهای پاییز سال99 بودند که طی چند ساعت همگی آنها تحت‌تأثیر واپسین ساعات زندگی استاد محمدرضا شجریان و مرگ غمبار او در نیمه دوم‌ماه مهر قرار گرفتند؛ رویدادی که علاوه بر میلیون‌ها ایرانی، صفحات اول بیشتر روزنامه‌های کشور را هم سیاهپوش کرد. با نیم‌نگاهی به این اخبار و موضوعات، صفحات اول 5روزنامه پرمخاطب کشور، ‌ایران، ‌سازندگی، همشهری، شرق و هفت‌صبح را در‌ماه مهر مورد بررسی قرار داده‌ایم تا نحوه پرداختن به این موضوعات را در قالب تیتر و عکس صفحه یک در آنها بررسی کنیم و همانطور که انتظار می‌رود موضوع کرونا، بیشترین میزان توجه را از تیترهای یک روزنامه‌ها به‌خود جلب کرده است. اگرچه تمامی روزنامه‌های بررسی‌شده تقریبا همه موضوعات روز را در صفحات مختلف خود پوشش داده‌اند اما ما در این مطلب، بدون تأکید بر نام روزنامه‌ای خاص صرفا به‌دنبال یافتن فراوانی اسامی، موضوعات و چهره‌ها در تیتر و عکس یک این پنج روزنامه هستیم.



دلار بی‌سر و سامان
جهش روزانه قیمت دلار، ‌تلاش برای مهار قیمت ارز و تامین و آزادسازی منابع ارزی در کشورهایی که هنوز با ایران مراودات تجاری و اقتصادی دارند، موضوع دیگری است که فراوانی آن در مجموع تیتر یک صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی تا روز 23مهر  99به 10مورد رسیده است. بیشترین تیترهای مرتبط با موضوع دلار به روزنامه هفت صبح اختصاص دارد. سفر رئیس بانک مرکزی به عراق به‌منظور آزادسازی منابع ارزی ایران در قالب تامین واردات کالاهای اساسی توجه ویژه روزنامه‌ها را به‌خود جلب کرد و3 روزنامه از 5 روزنامه روز 22مهر تیتر یک خود را به این موضوع اختصاص دادند. تلاش دولت برای مهار قیمت ارز و دادن اولتیماتوم به صرافی‌ها، طرح مشکلات بازگشت‌ ارز، گلگی وزیر بهداشت از نرسیدن ارز وعده‌داده‌شده برای مهار کرونا، بررسی وضعیت رشد نرخ دلار و اعلام بازگشت 8 میلیارد دلار ارز صادراتی به کشور و تلاش برای مدیریت و تنظیم بازار ارز کشور به واسطه افزایش سقف خرید کارگزاران ارزی از دیگر موضوعاتی است که در تیترهای یک روزنامه‌ها به آنها اشاره شده است. علاوه بر تیترهای یک، بیش از هفت مطلب مرتبط به وضعیت دلار و ارز و مشکلات اقتصادی ناشی از آن در صفحات یک روزنامه‌های بررسی‌شده به چشم می‌خورد.



شجریان و دیگر هیچ
برخلاف پرتکرار‌ترین موضوع در تیترهای اول روزنامه‌های مورد بررسی تا 23مهرماه که موضوع همه‌گیری کرونا بود، محبوب‌ترین چهره در عکس‌های یک صفحات اول این روزنامه‌ها، استاد محمدرضا شجریان بوده است. طی 18روز، با احتساب ویژه‌نامه روز 18مهر روزنامه همشهری، 5 روزنامه 11بار از تصویر استاد شجریان چه به‌صورت پرتره، یا به‌صورت پلاکارد یا پوستری در دستان دوستداران او در برابر بیمارستان جم و یا در توس، حین خاکسپاری او استفاده کرده‌اند. با توجه به فراوانی بالای تصویر استاد شجریان در عکس‌های یک صفحات اول روزنامه‌ها، در کنار انتخاب نام او به‌عنوان سومین موضوع پرتکرار در تیترهای اول روزهای‌ماه مهر می‌توان او را به‌عنوان مهم‌ترین کانون توجه روزنامه‌های مورد بررسی اعلام کرد. دومین فراوانی بالای یک چهره در عکس‌های یک صفحه اول روزنامه‌ها به دونالد ترامپ (4مورد از8 مورد عکس دو نفره در کنار جو بایدن بوده است) اختصاص دارد که جنجال مناظره او با بایدن باعث شد 8بار از چهره او به‌عنوان عکس یک در روزنامه‌های
 مورد بررسی استفاده شود. تصاویری از تیم پرسپولیس پس از ترامپ در عکس‌های یک این روزنامه‌ها، 5بار تکرار شده و در نهایت تصاویری از محمد‌جواد ظریف و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی هرکدام 3 بار در صفحات یک روزنامه‌های بررسی‌‌شده منتشر شده‌اند.



داغی که تکذیب نشد
وضعیت سلامت استاد آواز ایران، محمدرضا شجریان چند سالی است که موجب نگرانی علاقه‌مندان و طرفدارانش شده بود و هر از گاهی به لطف شایعه‌پراکنان، دل میلیون‌ها ایرانی در غم او فرو می‌ریخت و پس از چند ساعت اخبار دروغین تکذیب می‌شد. اما روز پنجشنبه ۱۷مهر میلیون‌ها نفر، با اندوه باورنکردنی مرگ این اسطوره ایرانی مواجه شدند و این‌بار انتظار چشمان نگران و اشکبار علاقه‌مندان او برای دیدن خبر تکذیب، بی‌نتیجه ماند و خبر هیچ‌وقت تکذیب نشد. از روز سه‌شنبه 15مهر آثار نگرانی جامعه از وضعیت سلامت استاد در لابه‌لای تیترهای یک روزنامه‌های مختلف کشور کاملا محسوس بود. روز 19مهر تصویر استاد شجریان را می‌شد روی صفحه اول تقریبا تمامی روزنامه‌های کشور مشاهده کرد و با احتساب ویژه‌نامه‌هایی که روز 18مهر منتشر شدند، در مجموع 9بار در تیترهای اول روزنامه‌های مورد بررسی به نام استاد شجریان، مراسم تشییع او و یا اخبار بیماری و داغداری مردم اشاره شده است. پوشش اخبار درگذشت و تشییع استاد به‌طور کامل، دیگر اخبار روز 19مهر را تحت‌تأثیر خود قرار داد و علاوه بر تیترهای اول، در طول هفته سوم مهر بیش از 21بار به نام استاد یا اخبار مرتبط به او در مطالب و تیترهای درج شده در صفحات اول روزنامه‌های مورد بررسی اشاره شده است.











نبرد تن به تن در واشنگتن
تا تعیین تکلیف رئیس‌جمهور آینده ایالات متحده آمریکا کمتر از یک‌ماه زمان باقی مانده است. نزدیک‌بودن به چنین رویداد جهانی مهمی، این موضوع را مشخصا در صدر اخبار جهان و ایران قرار خواهد داد. 2رویداد جنجالی مناظره میان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور کنونی آمریکا و جو بایدن، رقیب دمکرات او در کنار خبر ابتلای ترامپ و همسرش ملانیا به کرونا، خبر بستری‌شدن و پس از آن مرخص‌شدن زودهنگام او از بیمارستان به جنجالی‌ترشدن فضای انتخاباتی آمریکا دامن زدند. به این ترتیب موضوعات مرتبط با انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و حواشی آن، ۵بار تیتر اول روزنامه‌های مورد بررسی در مهرماه را به‌خود اختصاص دادند. علاوه بر این تیترهای یک، به موضوعاتی مانند حواشی مناظره ترامپ و بایدن، دلایل اشاره ترامپ به ایران در مناظره، تحلیل نظرسنجی‌ها درباره انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و تبعات ابتلای ترامپ و همسرش به کووید-19 بیش از 10بار در صفحات یک روزنامه‌ها اشاره شده است. اصلی‌ترین نقطه تمرکز اما مناظره انتخاباتی میان ترامپ و بایدن بوده است زیرا بسیاری از رسانه‌های جهان آن را خجالت‌آور و پایین‌تر از سطح یک مناظره ریاست‌جمهوری توصیف کردند.










بده بستان دو قوه
با آغاز به‌کار دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی، زمینه اصطکاک و چالش میان دولت دوازدهم و مجلس تحت‌تأثیر تفاوت گرایش‌های سیاسی آغاز شد. جدید‌ترین اختلاف نظر میان این دو قوه برسر لایحه بودجه 1400 است که همزمان با پایه‌ریزی سند دخل و خرج سال1400 در سازمان برنامه و بودجه تشدید شده است. درحدی که رئیس مجلس به تازگی در نامه‌ای به حسن روحانی اعلام کرد که مجلس لایحه بودجه را بدون اصلاحات ساختاری نخواهد پذیرفت. پیش‌تر در تیرماه هم نمایندگان خواستار طرح سؤال از رئیس‌جمهور و حتی استیضاح او شده‌ بودند. این دست اختلاف‌ها و درگیری‌های میان دو قوه در مهرماه سال99 در دسته تیترسازترین موضوعات‌ماه بودند و تا 23مهر، 8 بار در تیترهای اول روزنامه‌های مورد بررسی به این موضوعات اشاره شده است؛ انتقاداتی که به‌صورت مستقل متوجه عملکرد دولت یا مجلس است و جنجال‌هایی که برسر عدم‌دسترسی مردم به واکسن آنفلوآنزا به‌وجود آمد از دیگر موضوعات مورد توجه روزنامه‌ها بوده است. انتقاد از حملات متعدد مجلس به دولت، بحث برسر مختصات کابینه مناسب برای دولت آینده از دید مجلس، تشکیل کمیسیون قضایی در مجلس و بررسی رویارویی اصلاح‌طلبان و اصولگرایان در انتخابات ریاست‌جمهوری بعدی از موضوعاتی است که به‌ویژه روزنامه شرق در تیترهای اول خود به آنها پرداخته است. همچنین در مطالب درج‌شده در صفحات اول روزنامه‌ها، بیش از 50 بار به مسائل مرتبط با مجلس یا دولت، یا چالش‌های مرتبط به آنها و انتخابات آتی ریاست‌جمهوری اشاره شده است.



قره‌باغ، بورس، فساد و فوتبال
کمترین فراوانی یک موضوع میان تیترهای یک صفحات اول روزنامه‌ها به موضوعاتی مانند بودجه، مسکن و قیمت سکه اختصاص یافته است. هریک از این موضوعات 2بار در تیترهای یک مطرح شده‌اند. فساد اقتصادی، پیگیری‌های قوه قضاییه برای برخورد با مفسدین اقتصادی و برگزاری دادگاه‌های مختلف در همین حوزه 3 بار و بررسی بازی‌های پرسپولیس در رقابت‌های لیگ قهرمانان آسیا و برد‌های این تیم هم 3 بار در تیترهای یک تکرار شده‌اند. در نهایت در تیترهای یک روزنامه‌ها در این بازه زمانی به موضوع درگیری ارمنستان و آذربایجان برسر منطقه قره‌باغ، آتش‌بس میان دو کشور و پادرمیانی کشورهای مختلف برای متوقف‌شدن این درگیری 4 بار اشاره شده است و موضوع بورس، پیش‌بینی آینده آن، احتمال سقوط یا رشد و تحلیل عملکرد کارگزاران بورس هم 4بار در تیتر اول روزنامه‌های مورد بررسی بازتاب یافته‌اند.

















ناگهان این درد بی‌درمان
موضوع همه‌گیری کووید-19 که به ناگهان گریبانگیر جهان و ایران شد و مدیریت وضعیت قرمزی که در کشور به‌وجود آورد، بیشترین فراوانی را میان تیتر‌های یک روزنامه‌های مورد نظر داشته است؛ به‌ویژه روزنامه‌های ایران و همشهری بیشترین تعداد تیترهای یک مرتبط با موضوع کرونا را میان روزنامه‌های مورد بررسی داشته‌اند. در 90 صفحه اول روزنامه‌های مورد بررسی تا روز 23مهر 1399، 17 بار در تیتر اول به کلمه کرونا اشاره شده است و 19تیتر به مطالبی اختصاص دارد که به‌صورت مستقیم واژه کرونا در آنها استفاده شده و یا به موضوع همه‌گیری کووید-19پرداخته‌اند. اگر موضوع واکسن آنفلوآنزا- به‌دلیل اهمیت آن در کنترل تلفات ناشی از کرونا- و دشواری دسترسی به آن را هم به موضوع همه‌گیری کووید-19 ارتباط دهیم، می‌توان تعداد تیترهای یک مرتبط با همه‌گیری را 20مورد درنظر گرفت. از میان 19 تیتری که در آنها از کلمه کرونا استفاده شده، 2 مورد به موضوع ابتلای رئیس مجلس شورای اسلامی به کرونا و حضورنیافتن رئیس‌جمهور در جلسه سران قوا به توصیه ستاد مقابله با کرونا اختصاص دارد. دیگر تیترها به موضوعاتی مانند وضعیت وخیم گنجایش بیمارستان‌ها برای بستری بیماران مبتلا به کووید-19، آمار مبتلایان و درگذشتگان، بررسی خطر ناقلان خاموش در تشدید شیوع بیماری، گفت‌وگو با رئیس ستاد مدیریت مقابله با کرونا در شهر تهران درباره نقاط قوت و ضعف مدیریت همه‌گیری در کشور، روند وضع و اجرای محدودیت‌های تردد در شهر تهران، هشدار نسبت به استفاده از ماسک و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و موضوعاتی از این دست پرداخته است. علاوه بر تیتر اول، در تیترهای جانبی صفحه اول روزنامه‌های مورد بررسی در بازه زمانی اعلام‌شده، بیش از 34بار به‌صورت مستقیم (استفاده از نام کرونا) یا غیرمستقیم (استفاده از موضوعات مرتبط با بیماری مانند محدودیت‌های کرونایی، استفاده از ماسک یا مدیریت بحران) به موضوع کرونا اشاره شده است.