کانون؛ خانه رؤیاهای کودکان

   ‌ارغوان محبی       

 آموزش، مطالعه، فعالیت‌های هنری و تماشای فیلم. مکانی که زندگی کودکان و نوجوانان ایران در میانه دهه 1340 را دگرگون کرد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1344 تاسیس شد. نخستین جلسه در «انجمن کتاب» برپا شد. 
هدف اولیه کانون ایجاد کتابخانه بود و در ادامه گستره‌ای از فعالیت‌های آموزشی برای کودکان و نوجوانان در این مرکز شکل گرفت. کانون در ساختمانی با 3اتاق راه‌اندازی شد و نخستین کارمندان در 24 آ‌ذرماه 1344 استخدام شدند و دقیقا یک سال بعد، نخستین آیین‌نامه داخلی آن به تصویب رسید. نخستین کتاب‌های چاپی کانون، «پری کوچک دریایی» نوشته هانس کریستین آندرسن و کتاب «مهمان ناخوانده» نوشته ‌فریده فرجام و با نقاشی جودی فرمانفرماییان در ابتدای سال 1346 منتشر شد. فیروز شیروانلو را می‌توان مؤثرترین فرد در شکل‌گیری و تثبیت جایگاه کانون دانست. او سازمان تبلیغاتی نگاره را در 1345 راه‌اندازی کرد و آنجا با بخش نشر کانون نیز همکاری می‌کرد.
در دهه‌های 1340 و 1350فیلم و سینما از مهم‌ترین بخش‌های کانون شد. تولید فیلم در کانون با نام افرادی چون عباس کیارستمی، بهرام بیضایی، سهراب شهیدثالث، محمدرضا اصلانی، ناصر تقوایی، ابراهیم فروزش و امیر نادری به‌یاد آورده می‌شود. تولید صدا و موسیقی دیگر بخش مهم در کانون بود. صفحه گرامافون قصه پری کوچک دریایی در 1346، شروع تولید موسیقی در کانون به‌شمار می‌رود. در ادامه و سال 1350 از احمدرضا احمدی دعوت شد تا مرکزی برای پخش موسیقی دایر کند. در آن سال‌ها بود که از هنرمندانی چون کامبیز روشن‌روان، اسماعیل تهرانی، محمدرضا شجریان، پری زنگنه و... دعوت به همکاری شدند. مرکز آموزش هنرهای تجسمی، دیگر وجه مهم در کانون بود.  واحد طراحی گرافیک کانون با مدیریت فرشید مثقالی، یکی از جریان‌سازترین آتلیه‌ها در تاریخ طراحی گرافیک ایران بود. در این بخش افرادی چون عباس کیارستمی، نورالدین زرین‌کلک، نیکزاد نجومی، مصطفی اوجی، سودابه آگاه، علی‌اکبر صادقی، بهرام خائف، بهمن دادخواه، محمدرضا عدنانی، ابراهیم حقیقی و... در طراحی پوسترها و مصور کردن کتاب‌های کودکان نقش داشتند. کانون با فضایی مناسب و رنگ‌های درخشان و متنوع، با معلمان و کتابدارانی حرفه‌ای عرصه‌ای خاص را برای فراغت کودکان ایران زمین فراهم کرد.

یک. محمد پولادی؛ طراح نشانه کانون
در تاریخ طراحی گرافیک ایران دانسته‌های ما درباره نام‌های بسیاری، اندک است. محمد پولادی یکی از این نام‌هاست. پولادی سال 1320 در شهر قوچان متولد شد. خانواده او از نوادگان نادرشاه افشار و از سرشناسان قوچان بودند. او در سال 1336برای تحصیل در هنرستان هنرهای تجسمی پسران به تهران آمد و در سال 1339وارد دانشکده هنرهای تزئینی شد. این هنرمند نخستین فارغ‌التحصیل رشته هنرهای چاپی و نگارشی (گرافیک) از این دانشکده بود. پولادی به واسطه رتبه ممتاز، درجه بورس به فرانسه را دریافت کرد و به‌مدت یک سال تحصیلاتش را در «مدرسه عالی هنرهای زیبای پاریس» (بوزار) ادامه داد. این طراح در اواخر دوران دانشجویی (1344) در مسابقه طراحی نشانه‌ای برنده شد که حاصل‌اش یکی از پایدارترین نشانه‌های تاریخ گرافیک در ایران به‌شمار می‌رود. پس از گذراندن خدمت سربازی، اواخر سال 1348در رادیو و تلویزیون ملی ایران به‌عنوان طراح گرافیک و دکور استخدام شد. پولادی در سال 1376درگذشت.

دو. روند بازطراحی نشانه 
هدف اصلی از تاسیس کانون انتشار کتاب بود؛ این نشانه نیز به‌همین منظور طراحی شد و بعد از گسترش یافتن این نهاد، جایگاه نشانه اصلی را پیدا کرد. این اثر پرنده‌ای را نشان می‌دهد که روی شاخه درختی شبیه به کتاب نشسته است. در سال 1347 محمدرضا عدنانی یکی از طراحان کانون، دگرگونی‌هایی در ساختار و شکل نشانه به‌وجود آورد، نوشته کتابخانه کودک حذف و نقش‌مایه کتاب بیشتر به تنه و ساقه‌های یک درخت شبیه شد. باز طراحی این نشانه تصمیمی جمعی بود و دیگر طراحان کانون در آن روزگار در این فکر و اندیشه سهیم بودند. در اوایل دهه 1350تغییرات دیگری در تناسب‌های این نشانه ایجاد شد. پرنده با وزنی بیشتر از گذشته، نوک و دمی کوتاه‌تر و با خطوطی کاملاً هندسی بازنمایی شد.