صدای ناشنیده قفقاز
جنگ میان آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ، مردم دو طرف را هم رو در روی یکدیگر قرار داده است
جواد نصرتی_روزنامه‌‌نگار
گنجه، دومین شهر بزرگ آذربایجان، 100کیلومتر از جبهه‌های درگیری ناگورنو-قره‌باغ فاصله دارد اما یکشنبه، این شهر خودش به خط مقدم درگیری تبدیل شده بود؛ شیشه‌های خردشده، خیابان‌ها را فرش کرده و وحشت در شهر پیچیده بود. به گزارش بی‌بی‌سی، آذربایجان ارمنستان را متهم کرده که در نخستین روز برقراری آتش‌بس بین دو طرف، با موشکی بالستیک یک منطقه مسکونی را در گنجه مورد هدف قرار داده است. ارمنستان هم طرف مقابل را متهم کرده که مناطق مسکونی را بمباران کرده است. نوشابه حیدروا، یکی از قربانیانی است که در پی حملات موشکی، شب را بیرون از خانه سپری کرده است. او به همراه نوه‌هایش در خانه‌ای زندگی می‌کند که به‌خاطر انفجار، عملا ویران شده است. او و نوه‌هایش به‌صورت جدی آسیبی ندیده‌اند، اما وضعیت نوه‌هایش نشان می‌دهد که حالا نوبت به یک نسل جدید رسیده تا پیامدهای تداوم چند دهه‌ای این مناقشه را با بهایی سنگین تجربه کنند.
او درباره وضعیت قره‌باغ گفته است: «ارمنی‌ها باید به‌صورت صلح‌آمیزی منطقه را ترک کنند. ما جنگ نمی‌خواهیم. ما فقط می‌خواهیم که سرزمین مادری‌مان آزاد شود.»
منطقه مرزی ناگورنو - قره‌باغ از نظر جامعه بین‌الملل بخشی از قلمروی آذربایجان است، اما مدت‌هاست که توسط ارمنی‌های نزدیک به ارمنستان اداره می‌شود. مردم در گنجه، قره‌باغ را قطعه‌ای از قلمرو خود می‌دانند.
اختیار رسول‌اف، 22ساله هرگز به منطقه کوهستانی قره‌باغ پا نگذاشته، اما حاضر است جانش را بدهد تا این منطقه به آذربایجان بازگردد؛ «حاضرم با روح و خونم برای ملت و سرزمین مادری‌ام بجنگم. پدرم، مادرم و پدربزرگم در آن منطقه زندگی کرده‌اند. همین حالا برادرم در حال جنگ است.» او در مجتمعی زندگی می‌کند که مهاجران قره‌باغ در آن ساکن شده‌اند. بعد از درگیری‌های ابتدای دهه 90میلادی، هزاران نفر مجبور به ترک این منطقه شدند. آصف حق‌وردی‌اف، همسایه اختیار، یکی از کهنه‌سربازانی است که در جنگ قره‌باغ در دهه 90شرکت داشته است؛ «من الان 51ساله هستم و آماده‌ام که برای کشورم بمیرم. پسر خودم را به جنگ فرستاده‌ام و در مرز در حال جنگیدن است. حتی اگر خانواده‌ام بمیرد، حتی اگر همه بمیرند، اجازه نخواهیم داد ذره‌ای از خاکمان جدا شود.»
آمادگی برای جنگ همچنان در میان مردم بالاست؛ چون مردم معتقدند آتش‌بس مورد حمایت روسیه چندان دوام نخواهد داشت. انتظار مردم هم این است که ارتش تا می‌تواند پیشروی کند و کشورشان دست بالاتر را داشته باشد.
در آن سوی میدان نبرد، استپاناکرت مرکز قره‌باغ هم وضعیتی همچون گنجه دارد. خانه‌های بسیاری ویران شده‌اند. آشوت آقاجانیان هم همچون ساکنان زیادی در گنجه، حالا فقط خانه‌ای ویران دارد.
او معتقد است، موشکی که از آذربایجان شلیک شده، خانه‌اش را ویران کرده. او گفته که این حمله بعد از برقراری آتش‌بس صورت گرفته و به یک باره، خانه‌ای که با دست‌های خودش ساخته در مقابل چشمانش ویران شده است.
او در پاسخ به این سؤال که آیا آذربایجانی‌ها و ارمنی‌ها می‌توانند با صلح در کنار هم زندگی کنند تنها به یک کلمه بسنده کرده است: «هرگز.»
در طول روز، بارها آژیر حمله هوایی در شهر شنیده می‌شود و از مردم خواسته می‌شود به پناهگاه بروند. سرگئی آوانسیان، هنگام یک انفجار بزرگ خوش‌شانس بوده که در زیرزمین خانه‌اش پناه گرفته بود. او معتقد است که ترکیه آتش جنگ را برمی‌افروزد و خشونت را تشویق می‌کند. بسیاری در ناگورنو-قره‌باغ امیدوار هستند که روسیه آشکارا طرف ارمنستان را بگیرد و به این کشور کمک نظامی دهد. سرگئی اما معتقد است که چنین خواسته‌ای محقق نخواهد شد؛ «من قبلا برای پوتین (رئیس‌جمهور روسیه) احترام زیادی قائل بودم اما او مدت‌ها پیش به ما خیانت کرد. او با ترکیه تجارت می‌کند و برایشان یک نیروگاه هسته‌ای می‌سازد. چیزی که پوتین باید متوجه شود این است که اگر ما نابود شویم، تمام قفقاز و جنوب روسیه تحت حکمرانی ترکیه قرار خواهد گرفت. اگر ما بمیریم، روسیه هم خواهد مرد.»
از نظر اکثریت ارمنی ناگورنو-قره‌باغ - که ارمنی‌ها آن را آرتساخ می‌خوانند- این سرزمین نسل‌ها متعلق به آنها بوده است. قره‌باغ از نظر احساسی و روانی برای ارمنی‌هایی که فاصله بسیار دوری از منطقه دارند هم بسیار مهم است. آرا شانلیان، یکی از ارمنی‌های ساکن لس‌آنجلس، بعد از وقوع درگیری‌ها، سریعا خود را به این منطقه رسانده تا همبستگی خود را با ارمنستان نشان بدهد؛ «باید می‌آمدم. من آمده‌ام تا هر کاری که می‌توانم برای سرزمین مادری‌ام انجام بدهم.»
اعتقاد عمومی در این شهر این است که نباید کوچک‌ترین امتیازی به طرف مقابل داده شود. رابرت آوتیسیان، نماینده موقت ناگرونو-قره‌باغ در آمریکا که خود را به منطقه رسانده، معتقد است که آذربایجان حقی ندارد که قره‌باغ-ناگورنو را از آن خود بداند؛ «بعد آن همه حمله و تهاجم به آرتساخ، آذربایجان از نظر اخلاقی حق ندارد که این منطقه را متعلق به‌خود بداند.»
او در واکنش به این مسئله که حمله به غیرنظامیان در دو سوی مرز روی داده، اینطور می‌گوید که گنجه، زیرساخت‌های نظامی داشته و به همین‌خاطر مورد هدف قرار گرفته است. پاسخ او به اینکه پس چرا یک مجمع مسکونی هدف قرار گرفته این بوده است: «نمی‌دانم. ما هیچ وقت عمدا مناطق غیرنظامی را هدف قرار نداده‌ایم.»
در همینه زمینه :
