نگاه
پیوند شعر و موسیقی؛ یاد حافظ و شجریان
علی‌اصغر محمدخانی- معاون فرهنگی شهر کتاب
شعر حافظ، آیینه تمام‌نمای فرهنگ و احوال روحی ماست که وقت خواندن غزل‌های او تداعی‌های مختلفی را در ما برمی‌انگیزد و با آنکه قرن‌هاست مردم ایران با شعر حافظ زیسته‌اند، ولی هر بار جلوه‌‌های تازه‌ای از شعر او برای مخاطب رخ می‌‌نماید.
حافظ به موسیقی ایرانی تسلط کامل داشته و این آشنایی نه‌تنها با توجه به اینکه بسیاری از موسیقی‌دانان و آوازخوانان نیز لقب حافظ داشته‌اند، در تخلص ایهام‌آمیز او آشکار است، بلکه در سرشاری شعر او از انواع موسیقی که غالبا به آن اشاره کرده‌اند، بسیار مؤثر است و پیوند میان شعر و موسیقی است که نفوذ این هر دو هنر را میان مردم بیشتر می‌کند و بسیاری از مخاطبان امروز، آشنایی بهتر با حافظ و سعدی و مولوی را مدیون شجریان و دیگر هنرمندان برجسته می‌دانند. حافظ همچنین با شعرش نه‌تنها اوضاع و احوال بحرانی و پرآشوب روزگار خود را با همه غم‌ها و شادی‌ها، امیدها و نومیدی‌ها، ریاکاری‌ها و دشمنی‌ها و ابتلائات دیگر مردم دیار و دوران خویش بیان می‌کند، بلکه شعرش همانند آینه‌ای است که اوضاع و احوال و روزگار زیسته ما را هم منعکس می‌کند. حافظ برای بیان احوال درونی خویش از قدرت کلمات و ترکیبات و ظرفیت‌های همه‌جانبه آنها بهره می‌جوید و به آنها ظرفیت‌ها و معانی تازه می‌بخشد و هنرمندانه توانمندی‌های بلاغی، ایهامات و ابهامات و تصاویر شاعرانه را کشف می‌کند و با استفاده از ایجاز سحرآفرین کلامش، می‌تواند قالب به‌ظاهر محدود کم‌ظرفیت غزل را به وسیله‌ای پرتوان و کارآمد برای بیان تفکرات متفاوت و حتی متناقض خود بدل سازد.
روز حافظ فرصتی مناسب برای بازنگری و بررسی کارنامه حافظ‌پژوهی در ایران و جهان است و زمینه خوبی برای بررسی مجدد شعر و اندیشه و هنر حافظ. امسال یاد استاد شجریان در این روز به ما یادآوری می‌کند که موسیقی ایرانی همواره در طول تاریخ برترین و مؤثرترین شناساننده شعر و ادب فارسی و سرانجام برترین و مؤثرترین شناساننده فرهنگ ایران در جهان بوده است.
در پایان این یادداشت اگر بخواهم به کارنامه حافظ‌پژوهی در یک سال گذشته اشاره‌ای کنم، باید بگویم از میان ۲۰۳ اثر با شمارگان ۳۴۰۶۶۵ نسخه که از ابتدای سال۱۳۹۸ تا شهریور۱۳۹۹ درباره حافظ و از حافظ منتشر شده است، ۸۵ اثر با تیراژ ۲۷۷۴۸۰ نسخه به چاپ دیوان حافظ و منتخب دیوان اختصاص داشته است. از این میان بالاترین تیراژ به دیوان حافظ چاپ دفتر نشر معارف با تیراژ ۱۲۵هزار نسخه اختصاص داشته است. همچنین 118اثر با تیراژ ۶۳۱۸۵نسخه نیز به شروح دیوان حافظ و نقد و تفسیر و زندگینامه حافظ اختصاص داشته است. بیشترین تعداد چاپ در میان نقد و تفسیرهای دیوان حافظ به کتاب «عرفان حافظ» نوشته مرتضی مطهری اختصاص داشته که تاکنون ۳۹ بار تجدید چاپ شده است. «عرفان و رندی در شعر حافظ» نوشته داریوش آشوری و «حافظ ناشنیده پند» نوشته ایرج پزشکزاد هم پس از آن بیشترین تجدید چاپ را به‌خود اختصاص داده‌‌اند.
