امید پشت دیوارهای خاکستری

حمیدرضا بوجاریان- خبر‌نگار

  کنار بزرگراه در حاشیه یکی از مناطق خوش آب و هوای پایتخت، میان ساختمـان‌های سالخورده و رنگ‌ورو‌رفته‌ای که مثل دندان‌های نامنظم رشد کرده‌اند، دنبال آدرسی می‌گردم که محلی‌ها خیلی دوست ندارند از آن نشانه‌ای بدهند. کرونا هم که مزید بر علت است و همسایه‌ها از ترس ابتلا، رفت‌وآمدشان را دور و بر ساختمانی که اسمش بهاران است، کم کرده‌اند. در نبود آدرس‌دهنده‌ای منصف، تابلوی راهنمایی‌کننده‌‌ای هم نیست که درمان گم‌گشتگی مراجعان مستاصل از همه‌جا رانده و مانده باشد. با این حال و بعد از کمی جست‌وجو درحالی‌که مسیریاب‌ها هم نشانی از مرکز بهاران ندارند، ساختمانی با دیوارهای بلند خودش را نشان می‌دهد؛ پشت صفی از کامیون‌های پارک شده در حاشیه خیابان که راننده‌هایشان گوشه‌ای نه چندان دورتر گعده‌ای به راه اندخته‌اند و از زمین و زمان می‌گویند و می‌نالند. دیوارهای مرکز، سنگی است؛ سنگ‌های براق و درخشان زیر آفتاب. اگر سرت را برای ورانداز کردن دیوارهای خوش‌قامت بالا بگیری، چشمت به تابلوی مجتمع مهارت‌آموزی و توانمند‌سازی‌ بهاران منطقه 5می‌افتد. درهای آهنی طوسی‌رنگ همیشه قفل است. برای ورود باید از قبل هماهنگ کرد. مردی که صدای جاافتاده‌ای دارد از اسم و رسم‌مان می‌پرسد. وقتی مطمئن می‌شود، غریبه‌ای میانمان نیست، درهای مرکز را با چرخش خش‌دار کلید به رویمان باز می‌کند.

ورود به دنیای بهاران
درهای طوسی آهنین کنار می‌روند و دنیای دیگری به رویمان گشوده می‌شود. حیاط بزرگی است با چند آلاچیق سر به زیر و دیوارهایی با رنگ‌های تند و شاد و چندین مجسمه بزرگ که دیدنشان یادآور بهار و نوروز است و هر کدام با شکل و شمایل خاص خود و نوشته‌ای روی سینه در گوشه‌ای جاخوش کرده‌اند و مانند میزبانی که از میهمان استقبال می‌کنند، به حالت تعارف دست را به سمت ورودی ساختمان نشانه گرفته‌اند. در گوشه‌ای دنج مزرعه کشاورزی جمع و جوری ساخته‌اند؛ گویا به‌تازگی کشت محصول در آن تمام‌شده و خاکش دارد نفس تازه می‌کند برای کشت بعدی. خیار، گوجه، سبزی و یکی، دو محصول دیگر محصولات این باغ کوچک در دل بهاران است؛ باغی که بخشی از تره‌بار مورد نیاز مجموعه را تامین می‌کند. چند گنجشک در بالاترین نقطه از درخت‌های محوطه که سایه‌سارشان روی آلاچیق‌ها افتاده و سایه‌شان فضای مطبوعی در حیاط مرکز ایجاد کرده، با هم دعوا می‌کنند.

ایست به کرونا
حدود 8‌ماه است کرونا بلای جان مردم شده و حساب و کتاب‌ها را بر هم زده است. در مرکز بهاران دامنه سختگیری‌های بهداشتی، گسترده‌تر شده و دلیلش هم روشن است؛ ساکنان این مرکز جزو گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر کرونا هستند؛ مواد‌مخدر و سیگار ریه‌هایشان را تباه کرده است. در زمانه کرونا تعداد ساکنان بهاران کمتر از قبل است تا امکان مراقبت از افراد بیشتر شود. شرایط پذیرش متقاضی جدید هم سختگیرانه و منطبق با پروتکل‌های بهداشتی جدید است. رضا یکی از اهالی بهاران است. 7‌ماهی می‌شود در مرکز پذیرش شده: «هر مددجویی که می‌آید باید تست کرونایش منفی باشد. اگرجواب تست کرونا منفی نباشد، پذیرش نمی‌شود.» معتقد است این سختگیری‌ها لازم است و اگر یکی کرونا داشته باشد، همه اعضای این مرکز درگیر می‌شوند: «کسانی که تست کرونایشان منفی باشد، قبل از ورود از فرق سر تا کف پا ضد‌عفونی می‌شوند. بعد از اینکه پرونده تشکیل شد، یک هفته باید قرنطینه اولیه و بعد از آن یک هفته ایزوله شوند. اگر مشکلی نبود آن وقت می‌شوند یکی از ساکنان تازه مرکز.» همه 30مددجویی که در مرکز بهاران هستند، این مراحل را پشت سر گذاشته‌اند.

مسئولیت کرونایی
سالن‌های مرکز، مانند سالن بیمارستان‌ها سفید و کرم‌رنگ است. بوی نه چندان تیز و آزار‌دهنده مواد ضد‌عفونی‌کننده که هر چند ساعت یک‌بار به در و دیوار زده می‌شود به مشام می‌رسد. همه در بهاران وظیفه دارند تا جایی که می‌توانند نظافت و بهداشت را رعایت کنند؛ نه برای اینکه مرکز تمیز باشد، بلکه برای سلامت خودشان و دوستانشان که دارند با هم زندگی می‌کنند. برای اینکه یادشان بماند چه کارهایی باید انجام شود، پروتکل‌های بهداشتی و نحوه ضد‌عفونی کردن درست هر اتاق جلوی در به دیوار سنجاق شده است. «سعید» یک سالی می‌شود ساکن بهاران شده است. سال‌های طولانی خماری، معنا و مفهوم مسئولیت را از یادش برده بود، اما حالا طوری در و دیوار را دستمال می‌کشد که گویی ماموریتی بزرگ به او سپرده شده که باید به‌درستی از پس انجامش بربیاید: «کلی بالا و پایین کردم تا کار ضد‌عفونی سالن را به من بدهند. خیلی وقت بود کسی حسابم نمی‌کرد. کسی کاری با من نداشت و کاری هم به من نمی‌داد که انجام بدهم. داشتم فکر می‌کردم آدم زیادی هستم، اما الان چند‌ماه است مسئول تمیزی سالن طبقه اول، من هستم. کار خیلی خوبیه و خوشحالم از اینکه کاری برای انجام دادن دارم.» بعد چند لحظه مکث مانند کسانی که تازه چیزی به یادشان آمده باشد، تعارف می‌کند تا به یکی از2اتاق سالن طبقه اول برویم. داخل اتاق، 2ردیف و در هر ردیف 8تخت 2طبقه فلزی بزرگ قرار دارد. پتوهای رنگارنگ هم مرتب روی تخت‌ها چیده شده و کسی در اتاق نیست. می‌گوید: «الان وقت هواخوریه. چند نفری رفتند داخل حیاط. چند نفر هم رفته‌اند کلاس آموزشی که همین اتاق بغل برگزار می‌شود. یکی، دو نفر هم رفته‌اند آرایشگاه و حمام. » آمار همه ساکنان اتاق را دارد.

آرایشگاه ضد‌کرونا
عباس، 36سال دارد و پدر 2فرزند است. تریاک می‌کشید، اما 15سال قبل اعتیاد خسته‌اش کرد و خواست که دوباره زندگی کند. برای همین بعد از سم‌زدایی و ترک مواد به بهاران آمد تا زندگی‌اش را آجر به آجر دوباره بسازد. آرایشگری را در کارگاه آموزش مهارت‌های شغلی مرکز همزمان از وقتی که کرونا شیوع پیدا کرد، یاد گرفته است. طبقه دوم مرکز درست کنار حمام، اتاق نقلی با تجهیزات مناسب یک آرایشگاه برایش مهیا کرده‌اند و او شده استاد سلمانی. می‌داند هر بی‌دقتی در رعایت اصول بهداشتی می‌تواند به ورود بیماری و مبتلا شدن دوستانش به کرونا منجر شود. جلوی در ورودی روی تکه کاغذی نوشته کسی مقابل آرایشگاه تجمع نکند و جمله آشنای تجمع بی‌جا مانع کسب است را هم به ادامه متن نوشته شده روی کاغذ، اضافه کرده است. می‌گوید تجمع عامل شیوع بیماری است و به این دلیل، فقط یک نفر را به آرایشگاه‌اش راه می‌دهد: «هر روز اخبار سایت اتحادیه آرایشگران و وزارت بهداشت و قوانین بهداشتی مصوبش را می‌خوانم. خودم هم قانون سختگیرانه‌ای برای اصلاح سر افراد گذاشته‌ام. همه قبل اصلاح باید دوش بگیرند. بعد می‌توانند برای اصلاح سر بیایند. روزی 2نفر را هم بیشتر اصلاح نمی‌کنم؛ چون می‌ترسم تجهیزاتی که استفاده می‌کنم به اندازه کافی تمیز نباشند.»

همه با هم، اما با فاصله
یکی از راه‌های مهم برای مقابله با شیوع کرونا، فاصله‌گذاری اجتماعی در مراکز پرتجمع است. شاید بسیاری به‌دلیل نگرانی حاضر به حضور در مراکز بهاران و مراکزی مشابه آن نشده باشند. با این حال فاصله‌گذاری در همه امور در این مراکز با وسواس پیگیری می‌شود. نمی‌توان دیوار اتاقی را پیدا کرد که توصیه به حفظ فاصله فیزیکی روی آن نقش نبسته باشد؛ حتی سالن غذاخوری هم این شرایط را دارد؛ سالنی که تا قبل از کرونا ظرفیت 200نفر را داشت، حالا به کمتر از یک‌پنجم این تعداد خدمات می‌دهد. همه ظرف غذای نشان‌دار خود را دارند و قاشق و چنگال شخصی. با اینکه فاصله از هم در مرکز 2متر تعریف شده، اما این فاصله باعث نشده رفاقت آدم‌های ساکن مرکز کم شود. کشیدن سیگار در مرکز ممنوع نیست و آنهایی که برای هواخوری روزانه و استراحت به محوطه رفته‌اند می‌توانند سیگار بکشند. شاید این سیگار کشیدن‌ها بخشی از روند درمان معتادان تازه سم‌زدایی‌شده‌ای است که به امید بازگشت دوباره به خانواده به بهاران پناه آورده‌اند. با وجود این مرکز بهاران خلوت است؛ خلوت‌تر و آرام‌تر از همه روزهایی که به‌خاطر می‌آورد؛ خلوتی اختصاصی برای بهبودیافتگان از اعتیاد که در روزگار متلاطم کرونا روزهای نسبتا آرامی را می‌گذرانند.

کاهش ظرفیت بهاران با شیوع کرونا
وقتی کرونا شایع شد، کسانی که قصد داشتند زندگی تازه‌ای با ترک مواد برای خود بسازند در این تصمیم مردد شدند. فکر می‌کردند ترک اعتیاد باعث می‌شود بدنشان در مقابل ویروس ضعیف شود و این ضعیف شدن کار دستشان بدهد. حتی برخی به این نتیجه رسیدند که مراکز نگهداری معتادان را تعطیل کنند و با این تعطیلی جلوی شدت گرفتن بیماری و فوت افراد را بگیرند. یوسف دولتی، مدیر مجتمع مهارت‌آموزی و توانمندسازی‌ بهاران منطقه 5این موضوع را قبول دارد و به همشهری می‌گوید: «این مجتمع 5سال است فعال شده است. تا قبل از کرونا ظرفیت پذیرش 200مددجو را داشتیم، اما با شیوع بیماری و با ابلاغ دستورالعمل‌های بهداشتی ستاد ملی مقابله با کرونا و سختگیری‌هایی که خودمان فراتر از ابلاغیه‌ها داشتیم، ظرفیت قابل استفاده ما به 72نفر کاهش پیدا کرده است.» او می‌گوید، بسیاری از خانواده‌ها حاضر به انتقال بیماران خود به مراکز بهاران نیستند و این موضوع باعث شده ظرفیت بسیاری از مراکز خالی باشد: «از مجموع ظرفیت مجوز 72نفره بهاران، تنها 30نفر پذیرش شده‌اند. این افراد با سختگیری‌های زیادی پذیرش شده‌اند و به این دلیل نگرانی از شیوع بیماری بین ساکنان نداریم.» مدیرعامل اتحادیه مجتمع‌های مهارت‌آموزی و توانمندسازی معتادان تهران از اینکه بسیاری از بیماران ساکن در مراکز بهاران شاغل هستند، خبر می‌دهد و از نحوه کنترل این افراد سخن به میان می‌آورد: «بسیاری از افراد ساکن مراکز بهاران با هماهنگی مدیران مراکز و کارفرما مشغول به‌کار هستند. این افراد مجازند در ساعت‌هایی که تعیین شده به محل کار بروند و در ساعت مقرر به مرکز بازگردند. در هر مرحله این افراد تب‌سنجی و در صورت بروز علائم مشکوک بلافاصله قرنطینه و درصورت نیاز درمکان دیگری ساکن می‌شوند.» دولتی به خانواده‌هایی که بیمار معتاد دارند توصیه می‌کند درست تصمیم بگیرند و با معرفی بیمار خود به مراکز بهاران از خدمات رایگان مراکز برای بازگشت بیمار به جامعه استفاده کنند: «مراکز بهاران با یارانه‌های بهزیستی و کمک خیران اداره می‌شود. خانواده‌ها نباید هزینه‌ای بپردازند. کافی است فرد بخواهد درمان شود، درهای مراکز بهاران به روی بیماران باز است و می‌توانند از خدماتی که ارائه می‌دهند، استفاده کنند.»